به گزارش اقتصادسرآمد، بسیاری از کارشناسان باور دارند که کارآمدسازی مدیریت بندر چابهار، ایجاد اجماع در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه هرچه سریع‌تر خط راه‌آهن بندر چابهار-سرخس، آموزش نیروی متخصص بومی و مشارکت آن‌ها در فعالیت‌های اقتصادی و افزایش نقش نهادها و شرکت‌‌های بومی در بندر چابهار در این مسیر راهگشا خواهد بود. باید پذیرفت که چابهار برای ایران و به‌ویژه برای مناطق جنوب‌شرقی این کشور، یک ظرفیت اقتصادی محسوب می‌شود. هدف از توسعه این بندر، افزایش بازرگانی و تقویت اقتصاد مقاومتی در مواجهه با تحریم‌ها است. علاوه‌بر این، چابهار یکی از کانون‌های راه‌گذر بین‌المللی شمال-جنوب خواهد بود که می‌تواند با اتصال اروپا و روسیه به هند، نقش ایران در شبکه تجارت جهانی را پررنگ‌تر کند.
بندر چابهار برای هند، دروازه‌ای به‌ سوی افغانستان و آسیای‌میانه است؛ زیرا به عبور از پاکستان که به لحاظ ژئوپلیتیکی برای دهلی مسدود است، نیازی ندارد. مسیر ایران، نه‌تنها روابط بازرگانی و اقتصادی هند با افغانستان را گسترش خواهد داد، بلکه دسترسی تجاری به کشورهای هم‌مرز در آسیای مرکزی را هم امکان‌پذیر خواهد کرد. همچنین با در نظر گرفتن اینکه چینی‌ها در حال ساخت راه‌گذر اقتصادی چین و پاکستان و توسعه بندر گوادر در آن کشور هستند، مسیر ایران، به هند امکان رقابت با چین را هم خواهد داد. همچنین بندر چابهار با ایجاد زیرساخت برای ترانزیت نفت ایران و منابع انرژی آسیای‌میانه، به امنیت انرژی در هندوستان کمک خواهد کرد. در واقع، چابهار به دهلی امکان می‌دهد که مسیرهای واردات نفت خود را تنوع بخشد و به مسیرهای سنتی که ممکن است دستخوش تنش‌های ژئوپلیتیک بشوند، وابسته نباشد.
پس از آنکه آمریکا در ماه گذشته معافیت قبلی مرتبط با این بندر را لغو کرد و تردیدهایی درباره توان ادامه فعالیت هند در چابهار ایجاد شد، هیأت حاکمه واشنگتن اکنون با صدور یک معافیت محدود اما مؤثر، مسیر همکاری دهلی‌نو و تهران را دست‌کم در کوتاه‌مدت باز گذاشته است. به نظر می‌رسد که تصمیم ایالات متحده برای اعطای معافیت ۶ماهه به هند جهت ادامه فعالیت در بندر چابهار ایران، فصل تازه‌ای را در تعاملات ژئوپلیتیکی جنوب آسیا و کریدورهای ترانزیتی منطقه گشوده است. به باور کارشناسان اعطای معافیت ۶ماهه آمریکا به هند برای ادامه فعالیت در بندر چابهار، نشانه‌ای روشن از اهمیت استراتژیک این بندر برای دهلی‌نو و نقش تعیین‌کننده آن در رقابت ژئوپلیتیکی جنوب آسیاست؛ اقدامی که می‌تواند مسیر کریدور شمال-جنوب را دوباره فعال و چابهار را به نقطه اتصال هند با افغانستان و آسیای‌میانه تبدیل کند.
اهمیت ژئوپلیتیک بندر چابهار برای هند
اهمیت بندر چابهار برای کشور هند بیش از آنکه به حجم کنونی عملیات تجاری وابسته باشد، به نقش این بندر در باز کردن «تنها مسیر غیرپاکستانی» هند به افغانستان و آسیای میانه مربوط است. دهلی‌نو در سال‌های اخیر، زیر فشار رقابت شدید با پاکستان و با تکیه بر نیاز فزاینده افغانستان به مسیرهای امن حمل‌ونقل، سرمایه‌گذاری روی چابهار را ابزاری برای تثبیت نفوذ خود در منطقه می‌بیند. قرارداد ۱۰ساله‌ای که سال گذشته میان ایران و هند برای مدیریت ترمینال شهید بهشتی امضا شد نیز نشان‌دهنده همین رویکرد بلندمدت است.
باید پذیرفت که بندر چابهار فقط یک نقطه اتصال به افغانستان برای هند نیست. این بندر در معماری کریدور بین‌المللی شمال-جنوب جایگاهی کلیدی دارد؛ مسیری که می‌تواند هند را از طریق ایران به روسیه، حوزه قفقاز و نهایتاً اروپا پیوند دهد. چندروز پیش از این بود که راندهیر جایسوال، سخنگوی وزارت خارجه هند، در تازه‌ترین اظهارات خود تأیید کرد که شرکت دولتی IPGL، متولی اداره ترمینال شهید بهشتی، می‌تواند بدون نگرانی از تحریم‌های ثانویه، به فعالیت‌های خود ادامه دهد.
گزارش‌ها حاکی از این است که هرچند حجم فعلی عملیات تجاری هند در چابهار چندان گسترده نیست، اما اهمیت این بندر برای دهلی‌نو به مراتب فراتر از آمار فعلی تجارت است. چابهار تنها مسیر دریایی-زمینی هند به افغانستان و آسیای‌میانه بدون عبور از خاک پاکستان است؛ مسیری که در سال‌های اخیر به دلیل تنش‌های سیاسی و درگیری نظامی میان دهلی‌نو و اسلام‌آباد، اهمیتی حیاتی یافته است.

سایه تحولات منطقه بر توسعه بندر چابهار
تحولات اخیر در افغانستان، افزایش تجارت این کشور از طریق بنادر جنوبی ایران و رقابت شدید پاکستان و هند بر سر بازار افغانستان، اهمیت عملیاتی چابهار را افزایش داده است. افزایش بار افغانستان در مسیر ایران، کمبود ظرفیت حمل‌ونقل جاده‌ای و رشد هزینه‌های کرایه کامیون‌ها، مجموعه‌ای از چالش‌ها را برای هندی‌ها ایجاد کرده است. برخی تحلیلگران اعتقاد دارند که به سبب همین تحولات است که دولت هند امید دارد تکمیل سریع اتصال ریلی چابهار به شبکه سراسری ایران خصوصاً کریدور چابهار-زاهدان، ظرفیت این بندر را افزایش دهد و وابستگی به حمل جاده‌ای را کاهش دهد.
این نیاز اقتصادی و راهبردی، هند را به لابی فشرده در واشنگتن برای تمدید معافیت‌ها سوق داده است؛ معافیتی که اکنون صادر شده، گرچه موقتی است، اما نشان می‌دهد که ایالات متحده نیز وزن ژئوپلیتیک چابهار در کنترل توازن منطقه‌ای و در رقابت با نفوذ چین و پاکستان را نادیده نمی‌گیرد. البته باید در خاطر داشت که برخی کارشناسان با حضور هندی‌ها برای توسعه تنها بندر اقیانوسی ایران مخالف هستند و به راهکارهای دیگر از جمله ورود چین، کنسرسیوم کشورهای ذی‌نفع یا توان داخلی، اعتقاد دارند.
با توجه به حضور پررنگ چین در بندر گوادر و سرمایه‌گذاری‌های این کشور در کریدور اقتصادی چین-پاکستان، آمریکا تمایل دارد هند مسیرهای جایگزینی را تقویت کند. در صورتی که توسعه ریلی چابهار سرعت گیرد و بهره‌برداری هند در این بندر تثبیت شود، چابهار نه‌تنها ارزش اقتصادی بیشتری برای دهلی‌نو پیدا خواهد کرد، بلکه می‌تواند به یکی از معدود نقاطی تبدیل شود که تحریم‌های آمریکا در عمل کارکرد خود را از دست می‌دهند. معافیت اخیر، اگر مقدمه‌ای برای توافق‌های بلندمدت‌تر باشد، چابهار را دوباره در مرکز رقابت‌های منطقه‌ای قرار خواهد داد.

چابهار؛ فرصتی برای ایجاد توازن در منطقه
حفظ فعالیت هند در چابهار به‌نوعی ایجاد توازن در برابر نفوذ رو‌به‌گسترش پکن تلقی می‌شود؛ هرچند مخالفت‌هایی در داخل ایران درباره تکیه بر هند وجود دارد و برخی کارشناسان بر ورود چین یا تشکیل کنسرسیومی از کشورهای ذی‌نفع تأکید می‌کنند. به باور کارشناسان اگر اتصال ریلی چابهار تکمیل شود و حضور هند در این بندر تداوم یابد، اثرگذاری تحریم‌های آمریکا در عمل محدودتر خواهد شد. چابهار در چنین سناریویی می‌تواند به یکی از معدود گره‌های ترانزیتی منطقه‌ای بدل شود که سیاست فشار حداکثری علیه ایران در آن کارآمدی خود را از دست می‌دهد.
با وجود نگرانی‌های طبیعی، نباید توافق بندر چابهار را نشان دهنده تغییر اساسی در روابط اسرائیل و هند دانست. این کشور موضع سنتی هند را در مدیریت روابط خود با ایران به‌گونه‌ای تغییر نداده است که گویی اسرائیل وجود ندارد و روابطش با اسرائیل به‌گونه‌ای که گویی ایران وجود ندارد. با این نگاه می‌توان گفت که معافیت ۶‌ماهه صادرشده از سوی آمریکا، هرچند کوتاه‌مدت است، اما می‌تواند مقدمه‌ای برای تثبیت نقش چابهار در شبکه‌های ترانزیتی اوراسیا و تعریف ترتیبات جدید همکاری میان تهران، دهلی‌نو و سایر بازیگران منطقه باشد.