تاریخ انتشار:1404/9/23
به بهانه انتشارکتاب  راهنمای سیاست‌گذاری  برنامه ملی توسعه دریامحور

روایت یک پژوهشگر از راهنمای جامع و کاربردی توسعه ملی دریا؛

به بهانه انتشارکتاب راهنمای سیاست‌گذاری برنامه ملی توسعه دریامحور

اقتصادسرآمد، مهدی ده دار- در روزگاری که توسعه سواحل و بهره‌گیری از ظرفیت‌های دریا به یکی از محورهای اصلی سیاست‌گذاری کلان کشور تبدیل شده است، منتشرشدن کتاب «راهنمای سیاست‌گذاری برنامه ملی توسعه دریامحور» به تألیف یونس غربالی‌مقدم توسط انتشارات اسرار دانش را می‌توان رویدادی فرهنگی-سیاستی در حوزه اقتصاد دریا دانست؛ اثری که می‌کوشد میان نگاه تمدنی به دریا و الزامات حکمرانی نوین پیوندی معنادار برقرار کند. این کتاب با رویکردی تحلیلی و راهبردی، توسعه دریامحور را صرفاً به‌مثابه مجموعه‌ای از پروژه‌های عمرانی یا اقتصادی نمی‌بیند، بلکه آن را بخشی از هویت تاریخی، فرهنگی و آینده‌ساز ایران معرفی می‌کند؛ نگاهی که می‌تواند مسیر سیاست‌گذاری در سواحل کشور را از نگاه مقطعی به رویکردی پایدار و فرهنگی ارتقا دهد.

به گزارش اقتصادسرآمد، مهدی ده دار ، پژوهشگر پیشرفت دریاپایه در نوشتاری به «سرآمد» آورده است:  تألیف جدید یونس غربالی‌مقدم، یک راهنمای جامع و کاربردی است که با هدف ارائه یک چارچوب منسجم برای تدوین و اجرای برنامه‌ای ملی در راستای توسعه دریاپایه ایران تهیه شده است. نویسنده با استناد به ابلاغ «سیاست‌های کلی توسعه دریامحور»، به این خلأ اساسی می‌پردازد که باوجود پتانسیل عظیم و اهمیت استراتژیک دریا برای کشور، یک برنامه ملی یکپارچه و مورد وفاق که پیش‌نیاز برنامه جامع تحقق سیاست‌های کلی توسعه دریامحور باشد، ضروری است. این اثر تلاش دارد تا این خلأ را پر کرده و با ارائه یک نقشه راه علمی و عملی، مسیری هموار برای سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و دستگاه‌های اجرایی در تحقق سیاست‌های کلی توسعه دریامحور را فراهم آورد.
کتاب با ترسیم وضعیت فعلی ایران آغاز می‌شود و تأکید می‌کند که باوجود ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای همچون ۵۸۰۰کیلومتر خط ساحلی و ۳۵جزیره قابل‌سکونت، کشور هنوز در عمل به یک «قدرت دریایی» تبدیل نشده و در شاخص «سهولت دسترسی به دریا» در میان همسایگان دریایی خود در رتبه هشتم قرار دارد. در یک جمع‌بندی کلی، کتاب «راهنمای سیاست‌گذاری برنامه ملی توسعه دریامحور» یک اثر استراتژیک و به‌موقع است که با هدف ایجاد همگرایی و انسجام میان نهادهای ذی‌ربط، به‌دنبال تحقق اهداف توسعه دریایی کشور است و به‌عنوان منبعی ارزشمند برای مدیران، سیاست‌گذاران، پژوهشگران و تمامی علاقه‌مندان به پیشرفت ایران از طریق دریا محسوب می‌شود.

محتوای اصلی کتاب چیست؟
محتوای اصلی کتاب در دوبخش کلیدی سازماندهی شده است؛ بخش نخست به تحلیل روندهای کلان جهانی و ظرفیت‌های ملی می‌پردازد. در این قسمت، چهارسناریوی آینده‌نگر برای صنعت دریانوردی تا سال ۲۰۵۰ براساس دومتغیر «سرعت جذب فناوری» و «میزان همکاری‌های جهانی» ترسیم می‌شود. همچنین تفاوت مفهومی میان «اقتصاد دریا»‌(فعالیت‌های مستقیم دریایی) و «اقتصاد سواحل»‌(مفهوم گسترده‌تری شامل فعالیت‌های صنعتی و تجاری در مناطق ساحلی که حجم آن ۳ تا ۴برابر اقتصاد دریاست) به دقت تشریح می‌شود. در ادامه، پتانسیل‌های ایران در حوزه‌هایی چون کریدورهای ترانزیتی، بنادر، حمل‌ونقل و شیلات با ارائه آمار و ارقام دقیق، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
بخش دوم که هسته اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد، به‌عنوان یک راهنمای قدم‌به‌قدم برای تدوین برنامه ملی عمل می‌کند. این بخش با تعریف مفاهیم کلیدی مانند «چشم‌انداز»، «ماموریت» و «راهبرد» آغاز شده و سپس به تشریح مولفه‌های اقتصاد دریامحور می‌پردازد. این مولفه‌ها در سه‌دسته اصلی طبقه‌بندی شده‌اند: منابع زنده‌(شیلات، بیوتکنولوژی)، منابع غیرزنده‌(نفت، گاز، آب شیرین‌کن) و فعالیت‌های خدماتی‌(انرژی‌های پاک، حمل‌ونقل، گردشگری). کتاب، چشم‌انداز دریایی کشور در افق ۱۴۱۲ را «ایجاد یک تمدن نوین در سواحل و جزایر» و «تبدیل ایران به گذرگاه مهم ترانزیتی» تعریف می‌کند.
مهم‌ترین قسمت این بخش، تشریح ۹سیاست کلی توسعه دریامحور و ارائه راهبردهای اجرایی برای هریک است. این سیاست‌ها که چارچوب عملیاتی کتاب را می‌سازند، عبارتند از:
۱- سیاست‌گذاری یکپارچه و مدیریت کارآمد
۲- توسعه فعالیت‌های اقتصادی دریامحور
۳- تسهیل و توسعه سرمایه‌گذاری
۴- تدوین طرح جامع توسعه دریامحور
۵- بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌های زیست‌بوم
۶- تأمین و ارتقای سرمایه انسانی و علمی
۷- توسعه همکاری‌های اقتصادی بین‌المللی
۸- افزایش سهم کشور در حمل‌ونقل و ترانزیت
۹- حمایت از سرمایه‌گذاران بومی و محلی.
در انتها، ضمائم کتاب شامل مستندات قانونی کلیدی، از جمله «ابلاغیه سیاست‌های کلی توسعه دریامحور» و «تصویب‌نامه هیات‌وزیران»، به این اثر جنبه‌ای رسمی و کاملاً کاربردی بخشیده است.

دریا در آینه فرهنگ و تمدن ایرانی
ایران با بیش از ۵۸۰۰کیلومتر خط ساحلی و موقعیت ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد در شمال و جنوب، همواره دریانوردانی بزرگ پرورده است. از دریانوردان هخامنشی که خلیج‌فارس را به اقیانوس هند پیوند می‌زدند تا بازرگانان دوره اسلامی که تجارت دریایی را رونق بخشیدند، دریا بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی ما بوده است، اما در سده‌های اخیر، تمرکز بر خشکی و چالش‌های داخلی، این پیوند را کمرنگ کرده و فرهنگ «دریاگریزی» را تقویت کرده است.
کتاب یونس غربالی‌مقدم با تمرکز بر سیاست‌گذاری برنامه ملی توسعه دریامحور، این خلأ فرهنگی را پر می‌کند. نویسنده با نگاهی فراتر از جنبه‌های اقتصادی، به نقش دریا در شکل‌گیری تمدن ایرانی-اسلامی اشاره دارد و سیاست‌گذاری را ابزاری برای بازآفرینی این هویت می‌داند. این اثر تأکید می‌کند که توسعه دریامحور نه‌تنها رشد اقتصادی‌(مانند افزایش سهم بنادر، شیلات و گردشگری دریایی) را به‌همراه دارد، بلکه می‌تواند نسل‌های جوان را با میراث دریایی کشور آشتی دهد و حس غرور ملی را برانگیزد.رویکرد فرهنگی این کتاب در این است که توسعه دریامحور را فراتر از پروژه‌های زیرساختی می‌بیند و آن را به تغییر پارادایم فرهنگی گره می‌زند. «غربالی‌مقدم» با استناد به سیاست‌های ابلاغی، پیشنهاد می‌کند که برنامه ملی باید شامل آموزش‌های دریایی در مدارس، ترویج ادبیات و هنر دریایی، و ایجاد زیست‌بوم نوآوری فرهنگی باشد. این دیدگاه یادآور تأکیدات مکرر بر لزوم «تمدن‌سازی در طول سواحل» است؛ جایی که دریا نه‌تنها منبع رفاه اقتصادی، بلکه پایه‌ای برای هویت ایرانی-اسلامی در قرن جدید شود.
در شرایطی که سهم اقتصاد دریامحور از تولید ناخالص داخلی کشور هنوز کمتر از یک‌درصد است، این کتاب هشدار می‌دهد که بدون تغییر فرهنگی، حتی بهترین سیاست‌ها ناکام خواهند ماند. نویسنده با بررسی تجارب جهانی و بومی، راهکارهایی برای یکپارچه‌سازی امور دریایی ارائه می‌دهد تا دریا از حاشیه به متن زندگی ملی بازگردد.
انتشار این کتاب در زمانی مناسب رخ داده که برنامه ملی اقتصاد دریامحور با اولویت فناوری و هوش مصنوعی تدوین شده و پروژه‌هایی مانند هوشمندسازی بنادر در جریان است. «راهنمای سیاست‌گذاری برنامه ملی توسعه دریامحور» می‌تواند مرجعی ارزشمند برای سیاست‌گذاران، پژوهشگران و فعالان فرهنگی باشد تا توسعه دریامحور را نه‌تنها اقتصادی، بلکه فرهنگی و تمدنی پیش ببرند. این اثر یادآوری می‌کند که دریا، میراث مشترک ماست؛ گنجی که با سیاست‌گذاری درست و نگاه فرهنگی عمیق، می‌تواند ایران را به قدرت دریایی منطقه‌ای تبدیل کرده و هویت فراموش‌شده دریایی‌مان را احیا کند.

دریا؛ فراتر از اقتصاد و ابزار توسعه فرهنگ
نویسنده در این اثر تلاش کرده تا نشان دهد که دریا در تجربه تاریخی ایران همواره نقشی فراتر از تجارت و حمل‌ونقل داشته و با زیست، معیشت، فرهنگ و تعاملات منطقه‌ای ایرانیان گره خورده است. از این منظر، اقتصاد دریامحور بدون پشتوانه فرهنگی و اجتماعی نمی‌تواند به توسعه‌ای پایدار منجر شود. کتاب «راهنمای سیاست‌گذاری برنامه ملی توسعه دریامحور» با واکاوی مفاهیم سیاست‌گذاری عمومی، حکمرانی چندسطحی و برنامه‌ریزی ملی، چارچوب‌هایی را برای تصمیم‌گیران، پژوهشگران و مدیران اجرایی ارائه می‌دهد تا توسعه دریاپایه نه به‌صورت جزیره‌ای، بلکه در پیوند با جامعه محلی، سرمایه انسانی و محیط‌زیست دنبال شود.از ویژگی‌های برجسته این کتاب زبان کاربردی و راهبردی آن است، به‌گونه‌ای که مخاطب اصلی اثر، صرفاً دانشگاهیان نیستند، بلکه سیاست‌گذاران، مدیران اجرایی، فعالان اقتصادی و حتی کنشگران فرهنگی سواحل نیز می‌توانند از آن بهره ببرند. نویسنده با تأکید بر ضرورت هماهنگی میان دستگاه‌ها، نقش آموزش، دیپلماسی دریایی و مشارکت بخش خصوصی و جوامع محلی را در موفقیت برنامه ملی توسعه دریامحور برجسته کرده است.

گامی فرهنگی در مسیر اقتصاد دریامحور
انتشار این کتاب در شرایطی صورت می‌گیرد که بحث اقتصاد دریامحور به یکی از کلیدواژه‌های اصلی اسناد بالادستی کشور تبدیل شده است. در چنین فضایی، «راهنمای سیاست‌گذاری برنامه ملی توسعه دریامحور» می‌تواند به‌عنوان یک متن مرجع فرهنگی-سیاستی، به تعمیق گفتمان عمومی درباره دریا و نقش آن در آینده توسعه ایران کمک کند. این اثر نه‌تنها بر اهمیت بنادر، کشتیرانی، شیلات و صنایع دریایی تأکید دارد، بلکه از لزوم شکل‌گیری یک نگاه تمدنی به دریا سخن می‌گوید؛ نگاهی که توسعه اقتصادی را در کنار حفاظت از محیط‌زیست، ارتقای فرهنگ دریایی و توانمندسازی جوامع ساحلی معنا می‌کند.
کتاب «راهنمای سیاست‌گذاری برنامه ملی توسعه دریامحور» را می‌توان تلاشی برای پر کردن خلأ میان ادبیات فرهنگی و سیاست‌گذاری اقتصادی در حوزه دریا دانست؛ تلاشی که اگر مورد توجه نهادهای تصمیم‌ساز و مراکز علمی قرار گیرد، می‌تواند به شکل‌گیری نسل جدیدی از سیاست‌های دریایی با ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی منجر شود. انتشار این اثر توسط انتشارات اسرار دانش نشان می‌دهد که گفتمان اقتصاد دریامحور، علاوه بر عرصه‌های فنی و اجرایی، وارد حوزه فرهنگ مکتوب و اندیشه‌ورزی نیز شده است؛ مسیری که بی‌تردید می‌تواند به بلوغ نگاه ملی به دریا و سواحل کشور
 بینجامد.

برچسب ها : توسعه دریامحور اقتصادسرآمد اقتصاددریامحور

اخبار روز
ضمیمه