به گزارش اقتصادسرآمد، با گسترش حضور بی حد و مرز کووید-۱۹ در جهان و به تبع آن در ایران، سیستم‌های بهداشت و درمان دنیا بر آن شدند که هرچه زودتر پادزهر کرونا ویروس را پیدا کنند. بر همین اساس بود که داروهای ضدویروس یکی پس از دیگری امتحان پس می‌دادند؛ حال یا در صف داروهای موثر بر کرونا قرار می‌گرفتند و یا از دور خارج می‌شدند. اقدام بعدی در مقابل این ویروس طغیان‌گر اما ساخت واکسن بود. واکسنی که بتواند در برابر کرونای تاج‌دار قد علم کند.

البته دنیا می‌دانست که ساخت واکسن چندان آسان نخواهد بود. آن هم در برابر ویروسی که هر آن و با هر انتقال امکان جهشش وجود دارد. از طرفی باید توجه کرد که پیش از این برای ساخت یک واکسن ۱۰ تا ۱۵ سال زمان نیاز بود تا بتوان تمام مراحل آن را اعم از تحقیقات، مطالعات آزمایشگاهی، تست روی حیوانات و در نهایت پیشبرد چهار فاز مطالعه انسانی با دقت و وسواس طی کرد. علت این وسواس هم روشن است؛ واکسن مانند دارو نیست که به افراد بیمار داده ‌شود، بلکه واکسن فرآوده‌ای است که به افراد سالم تلقیح می‌شود تا از بیمار شدن‌شان پیشگیری کند.

جهان به دنبال نوش دارو برای یک پاندمی
حالا اما، جهان در مقابل یک پاندمی قرار گرفته بود. همه گیری که بشر را تهدید می‌کرد و از ابتدای شیوعش انسان‌های زیادی را به کام مرگ کشیده بود. بنابراین سیستم‌های بهداشت و درمان مجبور بودند برای نجات بشر از عصیان این ویروس، دست به کار شوند و هر چه سریع‌تر واکسن‌سازی را آغاز کنند. بر همین اساس بود که سازمان بهداشت جهانی نیز اجازه داد تا فازهای تولید واکسن خلاصه شود؛ باید توجه کرد که پیش از این یک واکسن بعد از طی مراحل مطالعاتی و تست‌های حیوانی باید چهار فاز انسانی را از سر می‌گذراند و نتایج و مستندات موفقیت آمیز هر فاز، مجوزی بود برای ورود به فاز بعدی.

واکسن در فرآیند تولید
بنابراین برای تولید یک واکسن ابتدا باید یک فاز تحقیقاتی بسیار مفصل طی شود، ‌بعد از اینکه فاز تحقیقاتی انجام شد و نتایج آن موفقیت‌آمیز بود، آن زمان به سمت تولید صنعتی می‌رود. حال باید توجه کرد که فاز تحقیقاتی تولید واکسن معمولا سه مرحله اصلی دارد؛ ‌ مرحله اول به این صورت است که معمولا اقدامات مربوطه در آزمایشگاه انجام می‌شود. اقداماتی مانند کِشت ویروس و ... انجام می‌شود. از نظر فنی گاهی اصل ویروس به اصطلاح کُشته می‌شود و از آن در حوزه تحقیقاتی واکسن استفاده می‌شود. از طرفی گاهی قسمت‌های خاصی از ویروس جدا می‌شود و به صورت جداگانه تولید می‌شود. مانند پروتئین‌های سطحی ویروس و زمانیکه به عنوان واکسن وارد بدن فرد می‌شوند، ‌باعث می‌شوند که بدن فرد واکنش‌های ایمنی از خود نشان دهد و فرد را در برابر ویروس اصلی ایمن کند. این فاز را فاز آزمایشگاهی و پیشا بالینی می‌نامند.

به گفته کارشناسان حوزه واکسن‌سازی بعد از اینکه نتایج فاز آزمایشگاهی مثبت و خوب ارزیابی شد، آن زمان در فاز حیوانی ویروس را روی حیوانات آزمایش می‌کنند که این آزمایش‌ها معمولا بر روی جوندگان و برخی گونه‌های میمون انجام می‌شود. زیرا سیستم ایمنی آن‌ها شباهت زیادی به سیستم ایمنی انسان دارد. وقتی که فاز حیوانی انجام شد و نتایج موفقیت‌آمیز داشت، ‌وارد فاز انسانی می‌شویم. حال باید توجه کرد که مرحله انسانی، دارای فازهای متعددی است. به طوری که ابتدا به تعداد کمی از افراد واکسن را تزریق می‌کنند، در فاز دوم به تعداد بیشتر نسبت به مرحله اول و در فاز سوم به تعداد بیشتری از افراد نسبت به مرحله دوم، واکسن را تزریق می‌کنند. اگر در هر سه مرحله انسانی نتایج ایمن و اثربخش بود، ‌آن زمان به سمت تولید صنعتی واکسن می‌روند.

در عین حال تولید واکسن، فاز چهارمی هم دارد که عوارض و تبعات تزریق واکسن را در بازه زمانی چهار یا پنج سال بر روی تزریق‌کنندگان آن می‌سنجند و بعد از آن اجازه تولید وسیع و گسترده آن را صادر می‌کنند، اما با توجه به خطر کرونا برای بشر همانطور که پیشتر اشاره شد، سیستم‌های بهداشت و درمان جهان و سازمان بهداشت جهانی به این جمع‌بندی رسیدند که فاز چهار را حذف کرده و سه فاز انسانی را هم به سرعت طی کنند و حتی مجوزی با عنوان EUL یا همان مصرف اضطراری نیز برای مصرف واکسن هایی که فاز سوم مطالعه انسانی را با موفقیت از سر گذارنده اند از سوی سازمان بهداشت جهانی صادر شد. بر همین اساس بود که واکسن سازان جهان تصمیم گرفتند که راه ۱۰-۱۵ ساله تولید واکسن را طی چند ماه طی کنند تا زنجیره انتقال ویروس تاج دار قطع شود.  

در عین حال به گفته دکتر محمدرضا شانه ساز- رییس سازمان غذا و دارو،  دستگاه‌های نظارتی و رگولاتوری دنیا، تلاش کردند که تا حد ممکن پروسه صدور مجوز این واکسن‌ها را کوتاه کنند و یکسری ریسک‌هایی را پذیرفتند. به عنوان مثال ما چهار فاز مطالعات بالینی داشتیم، اما دنیا پذیرفت که این فازها را به سه فاز تقلیل دهد و در عین حال به ضروری‌ترین مدارک و مستندات اکتفا کردند. ما هم EUL خودمان را در کشور چند ماه است که نوشتیم تا هر چه زودتر واکسن‌های معتبر وارد چرخه مصرف عمومی شده و بتوان چرخه انتقال این ویروس را قطع کرد.

حالا با گذشت حدود ۱۱ ماه از شیوع کووید-۱۹، شاهدیم که بسیاری کشورها توانستند واکسن کرونا را با روش های مختلف تولید کرده و به صورتی اضطراری واکسیناسیون علیه این بیماری را آغاز کنند.

۳ استراتژی تامین واکسن کرونا در ایران
در کشور ما نیز از ابتدای بحث ساخت واکسن کرونا، دغدغه نحوه تامین این واکسن تحت تاثیر تحریم ها وجود داشت. بر همین اساس بود که وزارت بهداشتی ها سه مسیر را برای دسترسی به واکسن کرونا پیش گرفتند؛ تولید داخلی واکسن کرونا با توان دانشمندان ایرانی، تولید مشترک آن از طریق انتقال دانش فنی و در نهایت واردات. در حال حاضر یکی از واکسن‌های ایرانی با نام "کووبرکت" اولین فاز مطالعه انسانی خود را به پایان برده و آماده آغاز فاز دوم می‌شود. همچنین فاز اول مطالعه انسانی واکسن دیگری که متعلق به موسسه سرم‌سازی رازی است، با ۱۳۰ داوطلب آغاز خواهد شد. در عین حال به گفته وزارت بهداشتی‌ها قرار بود تولید مشترک واکسن کرونا با همکاری دو کشور ایران و کوبا با انتقال دانش فنی تولید این واکسن به کشورمان انجام شود که طبق اعلام دکتر علیرضا بیگلری- رییس انستیتو پاستور ایران تا چند هفته دیگر واکسن تولید مشترک با کوبا را در ایران خواهیم داشت.

دسترسی به واکسن ایرانی کرونا تا بهار آینده
پرواز روسیه-ایران برای رساندن یک محموله حیات بخش 
در عین حال وزارت بهداشتی‌ها بارها اعلام کرده بودند که تا زمان آماده شدن واکسن ایرانی کرونا که طبق گمانه‌زنی‌ها تا ابتدای بهار سال آینده به سرانجام می‌رسد، واردات واکسن از منابع معتبر و ایمن در دستور کار است. این منابع نیز به گفته وزیر بهداشت عمدتا از منبع اروپایی آسترازنیکا، دو کمپانی در هند، یک کمپانی در چین و یکی در روسیه خواهد بود. بر همین اساس هم اولین محموله واکسن کرونا با عنوان "اسپوتنیک‌وی" صبح روز پنجشنبه ۱۶ بهمن ماه از روسیه به مقصد ایران پرواز کرد و در ساعت ۱۵:۴۵ بعد از ظهر در ایران به زمین نشست تا آغاز واکسیناسیون علیه کرونا در ایران کلید بخورد.

طبق گفته دکتر محمدرضا شانه‌ساز-رییس سازمان غذا و دارو به طور کلی قرارداد ما با طرف روس برای دریافت واکسن اسپوتنیک وی دو میلیون عدد واکسن است که به تدریج وارد کشور خواهند شد. محموله اول واکسن روسی کرونا نیز که وارد شده که برای مصرف در جمعیتی ۱۰ هزار نفره است.

وی تاکید کرد: محموله‌های بعدی هم طی یکی دو ماه آینده از بقیه سبد منابع وارداتی دریافت خواهد شد تا به تولید داخلی خودمان در حجم و تعداد مورد نیاز برسیم.

آغاز واکسیناسیون کرونا در کشور؛ فردا
بر این اساس بود که بعد از دریافت اولین محموله واکسن روسی کرونا در کشور، وزیر بهداشت اعلام کرد که این واکسن‌ها از فردا (سه‌شنبه، ۲۱ بهمن ماه) بر اساس اولویت‌بندی که از قبل در سند واکسیناسیون مورد تایید در ستاد ملی مشخص شده، تزریق خواهند شد.

وزیر بهداشت می گوید: افراد اولویت‌دار در گروه اول شامل افرادی هستند که در ای سی یو کار می کنند. بعد از آن هم سراغ سایر کادر سلامت، گروه‌های آسیب‌پذیر در سرای سالمندان، سالمندان بالای ۶۵ سال و ...‌ مرحله به مرحله می رویم. سه شنبه صبح واکسیناسیون گروه‌های هدف را که در این دوره همکاران شاغل در ای سی یو ها هستند، شروع می کنیم.

در عین حال دکتر کیانوش جهانپور- رییس مرکز اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت نیز اعلام کرد که واکسن روسی در مرحله اول حدود چند ۱۰ هزار دوز وارد شد و بخشی از آن هم برای نمونه برداری و تایید نهایی و انطباق با اسناد فنی، به آزمایشگاه مرجع سازمان غذا و دارو خواهد رفت. با این حال با همین تعداد از روز سه شنبه ۲۱ بهمن اولین تزریق واکسن کرونا را در ایران در دهه فجر و پیروزی انقلاب اسلامی با اولویت بندی مشخص شده، آغاز می کنیم.

جهانپور گفت: احتمالا این اقدام با یک مراسم نمادین در تهران کلید خواهد خورد و آغاز واکسیناسیون را ما با همین تعداد در همکاران بخش های ای آی سی یو بیمارستان های ریفرال شروع می کنیم.

به گفته جهانپور، واکسیناسیون با روزانه ۱۰۰۰ نفر آغاز خواهد شد و سپس با توجه به ارزیابی مجدد سیستم، روزانه ۵ هزار، ۱۰ هزار و به صورت تصاعدی افزایش می یابد. البته واکسن در مرحله اول به کسانی تزریق می‌شود که تست مثبت PCR نداشته باشند، اما به طور کلی در پروسه واکسیناسیون منعی برای تزریق به افرادی که قبلا مبتلا شده‌اند، نداریم.

همه چیز درباره واکسن "اسپوتنیک وی" روسی
باید توجه کرد که طبق اعلام سازمان غذا و دارو و همچنین نشریه معتبر لَنست، میزان اثربخشی واکسن اسپوتنیک‌وی علیه بیماری کووید-۱۹، ۹۱.۶ درصد است. هر چند که ممکن است اثربخشی آن در سالمندان و یا افراد با ضعف ایمنی کمتر باشد. همچنین بهترین پاسخ ایمنی از حدود دو هفته بعد از دریافت نوبت دوم واکسن ایجاد می شود، اما طول مدت محافظت این واکسن مانند سایر واکسن‌ها هنوز مشخص نیست. از طرفی مطالعات بالینی این واکسن مانند سایر واکسن‌های کرونا در جهان، همچنان ادامه دارد تا به ابهامات یاد شده پاسخ داده شود.

موارد ممنوعیت تزریق
بنابر اعلام دفتر بیماری های قابل پیشگیری با واکسن مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت، واکسن اسپوتنیک وی روسیه در مواردی ممنوعیت مصرف دارد. به عنوان مثال در دوره بارداری و شیردهی نباید از این واکسن استفاده کرد. همچنین افرادی که سابقه واکنش‌های حساسیتی شدید و وجود هر گونه بیماری حاد با یا بدون تب دارند که البته این افراد حدود دو هفته بعد از  بهبودی می توانند برای تزریق این واکسن مراجعه کنند. از طرفی واکسن برای افراد زیر ۱۸ سال مجوز مصرف ندارد. علاوه بر این، افرادی که به دنبال تزریق نوبت اول این واکسن دچار هر نوع عارضه شدید مانند آنافیلاکسی یا واکنش حساسیتی منتشر شدید، تشنج، تب بالای ۴۰ درجه و ... شده‌اند، منع مصرف نوبت دوم واکسن را دارند.

تعداد نوبت دریافت این واکسن دو نوبت است که به فاصله ۲۱ روز از یکدیگر تجویز می‌شود. باید توجه کرد که توصیه می‌شود که این فاصله حداقل ۲۱ روزه رعایت شود، اما اگر فردی با تاخیر مراجعه کرد، منعی برای تجویز نوبت دوم وجود ندارد.  

و اما عوارض احتمالی
 بنابر اعلام دفتر بیماری های قابل پیشگیری با واکسن مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت، بر اساس مطالعات بالینی انجام شده عوارض واکسن نوبت اول یا دوم عموما خفیف و متوسط بوده و در طی حدود سه روز برطرف می شوند. شایع ترین عارضه ایجاد شده حالت شبه آنفلوانزای خفیف با علائمی مانند تب، لرز، دردهای عضلانی و مفصلی، گلودرد، احتقان و آبریزش بینی، ضعف، احساس ناخوشی و سردرد است. همچنین عوارض موضعی مانند درد و تورم و قرمزی محل تزریق نیز ممکن است بروز پیدا کند.

عوارض فوق عموما خودبه‌خود بهبود می‌یابند، اما می‌توان از مُسکن‌های ضد التهابی غیر استروئیدی برای کنترل تب و یا از آنتی‌هیستامین‌ها برای عوارض موضعی استفاده کرد.

بنابر اعلام اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، افرادیکه در بررسی اولیه قبل از ورود به پایگاه واکسیناسیون تب بالای ۳۷ درجه دارند، تا رفع بیماری احتمالی زمینه‌ای اجازه واکسیناسیون ندارند. البته افرادی که سابقه ابتلا به بیماری کرونا را در یک سال گذشته داشته‌اند، می توانند واکسینه شوند.واکسیناسیون کرونا برای عموم افرادیکه در گروه‌های اولویت‌دار قرار دارند اختیاری است و الزامی برای این کار وجود ندارد.

حالا قرار است واکسیناسیون علیه پاندمی قرن که تاکنون یک میلیون و ۴۶۶ هزار و ۴۳۵ نفر را در کشورمان مبتلا کرده و متاسفانه  ۵۸ هزار و ۴۶۹ نفر از هموطنان مان را به کام مرگ فرستاده است،  از فردا آغاز شود. این واکسیناسیون ابتدا برای پرسنل بخش های آی سی یو که در مواجهه مستقیم با مبتلایان به کرونا هستند، انجام می شود تا بتوان جان تازه ای به مدافعین سلامت داد تا همچنان بتوانند در برابر ویروسی که هنوز دنیا چشم انداز روشنی از آینده اش ندارد، بایستند و بیماران رنجور مبتلا به کووید-۱۹ را از سایه منحوس مرگ نجات دهند.