به گزارش اقتصاد سرآمد، ایران به دلیل عضویت در دو پیمان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری‌های اکو برای گسترش روابط تجاری با همسایگان شمالی خود از ظرفیت‌های بالایی برخوردار است، اما از این بازار تنها دو درصد سهم دارد. در حقیقت، با وجود ظرفیت‌های بالایی که در بین همسایگان شمالی برای تجارت وجود دارد، جمهوری اسلامی سهم پایینی از صادرات و واردات این منطقه دارد در حالی که از طرفی این بازار هر روز کوچک‌تر می‌شود و رقبا سهم بیشتری را به خود اختصاص می‌دهند.

به عنوان مثال، در میان همسایگان شمالی و کشورهای اوراسیا با توجه به عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا در حالی که البته هنوز توافق‌نامه تجارت آزاد با اوراسیا نهایی نشده است، سهم ایران در بازار کشوری مانند روسیه بسیار کم است.

بر همین اساس، اگر دیپلماسی اقتصادی کشور که به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی دولت سیزدهم و مجموعه حاکمیتی کشور مطرح است، هرچه سریع‌تر اقدامات لازم را برای گسترش روابط اقتصادی با این همسایگان آغاز نکند، ظرفیت‌هایی را که امروز در اختیار دار، از دست خواهد داد.

در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع تعامل اقتصادی ایران با کشورهای همسایه به خصوص همسایگان شمالی، خبرنگار بازار گفتگویی را با «دکتر لیلا باباخانی» دکترای جغرافیای سیاسی و متخصص مسائل انرژی خزر و کارشناس ارشد آسیای مرکزی و شبه قاره، ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:

* ایران با توجه به عضویت در دو پیمان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری های اکو از پتانسیلهای بالایی برای گسترش روابط تجاری با همسایگان شمالی به خصوص کشورهای حوزه خزر برخوردار است. از طرفی، دریای خزر بستر مناسبی برای تبادلات تجاری با کشورهای همسایه است. بطور کلی چه ظرفیتهایی میان کشورهای این حوزه وجود دارد و امکان صادرات چه کالاهایی به کشورهای این حوزه برای ایران فراهم است؟
جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۹۸ به عضویت اتحادیه اقتصادی اوراسیا درآمده و بین ایران و کشورهای عضو این اتحادیه مادامیکه که روند عضویت ایران در این اتحادیه کامل نشود، تعرفه ترجیحی برقرار است. تعرفه پنج کشور(روسیه، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس) که عضو اوراسیا هستند صفر است.

طبق برنامه، از سال ۱۴۰۲، ایران در اتحادیه اوراسیا به مرحله تجارت آزاد دست خواهد یافت و رقابت اصلی شکل خواهد گرفت. بر همین اساس، جمهوری اسلامی به منظور دستیابی به این هدف باید از بازارهای کشورهای مقابل شناخت جامعی داشته در حالی که ضعف کشور در دانش تجارت بین‌الملل و کسب و کارهای این حوزه را نیز برطرف کند.

مشکل اساسی ایران در جهت گسترش روابط تجاری با اوراسیا، حجم کشتی‌رانی پایین‌ و ناچیز است که سرمایه گذاریهای گسترده در این زمینه را می طلبد

مشکل اساسی ایران در جهت گسترش روابط تجاری با اوراسیا، حجم کشتی‌رانی پایین‌ و ناچیز است که سرمایه گذاریهای گسترده در این زمینه را می طلبد. با وجود آنکه عمده محصولات صادراتی ایران به اوراسیا شامل سیب، پسته، کیوی، کشمش، فلفل، کاهو و فرش است، اما صادرات ایران به کشورهای اوراسیا از مسیرهای زمینی جوابگو و کافی نیست.

روسیه که به عنوان مهم‌ترین همسایه شمالی ایران شناخته شده، حجم بازاری حدود ۲۴۰ میلیارد دلار دارد در حالی که سهم ایران از این بازار با ۴۰۰ میلیون دلار، بسیار ناچیز است. قزاقستان بزرگترین کشور و دروازه ورود به آسیای مرکزی است. ضمن اینکه هر پنج کشور آسیای مرکزی عضو اکو هستند؛ قزاقستان عضویت اتحادیه اوراسیا را نیز دارد و تعرفه تجارت ترجیحی بین ایران و این کشور برقرار است. این کشور همچنین از پتانسیل بزرگی برای بازار صادرات ایران برخوردار است.

ایران میتواند قراردادهای بزرگی در زمینه تجهیزات صنعتی، صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی با این کشور داشته باشد. البته در نظر داشته باشیم که با توجه به رقابت فوق العاده شدیدی که در این زمینه وجود دارد، ایران برای دستیابی به موفقیت باید سریعتر اقدام نماید. موضوع دیگری که حائز اهمیت است، این است که مسیر ترانزیتی شمال به جنوب ایران به عنوان یکی از نزدیک‌ترین مسیرها برای رسیدن به آب‌های گرم و آزاد برای آسیای مرکزی که در محاصره خشکی قرار دارد اهمیت بالایی دارد.

در کشور ترکمنستان ظرفیت صادرات تجهیزات و محصولات حوزه کشاورزی نظیر: صادرات تراکتور و دیگر ماشین آلات کشاورزی، لوله و محصولات کشاورزی وجود دارد. در ضمن، رونق سوآپ انرژی مانند گذشته میتواند موجب رشد مجدد روابط تجاری با ترکمنستان گردد. از آن جایی که کشورهای آسیای مرکزی معدنی بوده و منابع انرژی بالایی در اختیار دارند، یکی از مهم‌ترین اقلام صادراتی این منطقه طلا و سنگ‌های قیمتی است. بر همین اساس، ایران می تواند در تجارت با این کشورها تهاتر کالا با طلا را مد نظر قرار دهد.

* با توجه به مشکلات تبادلات بانکی که به دلیل تحریمها وجود دارد، چه راهکارهایی را به منظور تسهیل روابط تجاری با همسایگان شمالی میتوان در پیش گرفت؟
همانطور که در سوال قبلی عرض کردم، با توجه به این که کشورهای آسیای مرکزی، کشورهایی معدنی هستند و یکی از مهم‌ترین اقلام صادراتی این منطقه طلا و سنگ‌های قیمتی است؛ جمهوری اسلامی می تواند در تجارت با این کشورها تهاتر کالا با طلا را در نظر گیرد.

یکی دیگر از راهکارهای پیشنهادی، تاسیس بانک مشترک در کشورهای همسایه، مانند بانکی که زیر مجموعه بانک ملی است و در کشور روسیه مشغول مبادلات تجاری دو کشور است، می باشد. علاوه بر آن، اگر ایران بتواند به خلق و انعقاد قراردادهایی با همسایگان خود بر پایه ی پول مشترک بپردازد، بسیاری از معضلات تحریم هموار خواهد شد.

در میان کشورهای اوراسیا، کشور ارمنستان عضو اتحادیه اوراسیا است که مبادلات تجاری بین این کشور با اتحادیه اوراسیا و اتحادیه اروپا با تعرفه صفر انجام میگیرد. لذا، ایران میتواند با توجه به روابط گرم و دوستانه خود با این کشور، از این موضوع بهره ی کافی ببرد و به این ترتیب با تجار ارمنی ای که مثلا در حوزه بسته بندی فعالند، سرمایه‌گذاری مشترک داشته باشد. سپس اجناس فله به ارمنستان ارسال و در آنجا بسته‌بندی و صادر شود. امروزه، تولید مشترک و سیاست حفظ منافع متقابل با همسایگان یکی از راههای موثر خنثی‌سازی تحریم‌هاست.

* با چه راهکارهایی میتوان شاهد افزایش و رونق تبادلات تجاری در بنادر شمالی کشور باشیم؟
توسعه ترانزیت کالای کانتینری یکی از این راهها است. با توسعه زیرساخت به ویژه تکمیل خط ریلی با استفاده از تجهیزات نو و به روزرسانی لجستیکی ما می توانیم به سرعت بار را تخلیه و مجددا بارگیری کنیم. نظم دادن به خطوط کشتی‌های رو_ رو، به همراه افزایش ظرفیت انبارهای مسقف و تجهیز بنادر شمالی به سردخانه. متعادل شدن کرایه حمل، مدیریت ترافیک و زمان در مسیرهای منتهی به بنادر شمالی نیز ضروری است. ایجاد خطوط منظم کشتیرانی میان بندرهای شمالی و بنادر کشورهای حاشیه خزر و توسعه زیرساختهای بنادر از جمله ماشین آلات بندری و سر پوشیده و سیلوها از جمله مسائلی است که باید مد نظر قرار گیرد.

لجستیک ضعیف موجب می شود تا توان رقابت در تجارت بین الملل، تضعیف شده و شرکتهای حمل و نقل بزرگ و تجار تمایلی به همکاری نداشته باشند

نکته مهم در این میان این است که لجستیک ضعیف موجب می شود تا توان رقابت در تجارت بین الملل، تضعیف شده و شرکتهای حمل و نقل بزرگ و تجار تمایلی به همکاری نداشته باشند. بر همین اساس، با توجه به اینکه ایران از موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک استثنایی برخوردار است، اگر بتواند هرچه سریعتر از طریق خطوط ریلی، بنادر جنوبی خود را به بندرهای شمالی متصل کند، نتایج شگرفی حاصل خواهد شد که کمترین اثر آن کاهش اثر تحریمهای ظالمانه و ایجاد اشتغال پایدار خواهد بود.