گروه اقتصاددریا - منطقه آزاد جبل‌علی امارات و منطقه آزاد چابهار؛ دو منطقه تجاری که فقط روی کاغذ با عنوان رقیب شناخته می‌شوند؛ اما در واقعیت شرایط آنها قابل قیاس نیست. منطقه آزاد جبل‌علی امارات حالا به‌تنهایی حدود ۳.۵ برابر ایران از فروش نفت درآمد دارد و اقتصاد امارات را از نفت بی‌نیاز کرده است؛ اما در ایران منطقه آزاد چابهار عنوان حاشیه‌نشین‌ترین منطقه ایران را به خود اختصاص داده تا در این مدل هم منحصر به فرد باشد چرا که نه‌تنها فرودگاه و راه‌آهن مناسبی ندارد بلکه از راه آسفالته مناسبی برای عبور کامیون‌های ترانزیتی برخوردار نیست.
به گزارش اقتصادسرآمد، بیشتر از شش ماه است منطقه آزاد چابهار بدون مدیرعامل می گذرانند و از این رهگذر سرمایه‌گذاران گرفتار یک امضای ساده اداری شده‌اند و بنا به گفته نماینده مردم چابهار در مجلس یازدهم، حتی پرداخت حقوق کارکنان این سازمان با مشکل مواجه شده است. شش ماه زمان کمی نیست تا بندر جبل‌علی تا همیشه از رقیب کاغذی خود پیش بیفتد. نباید نادیده گرفت سیستان‌وبلوچستان که تنها بندر اقیانوسی ایران را در اختیار دارد و بارها به‌عنوان نقطه طلایی تزانزیت ایران و کانون کریدور شرق به غرب و کریدور شمال به جنوب راه ابریشم توصیف شده است، به‌عنوان یکی از محروم‌ترین استان‌های ایران شناخته می‌شود.
آخرین گزارش مرکز آمار ایران از سرانه درآمد شهروندان ایرانی حاکی از آن است که مردم سیستان‌وبلوچستان از تمام استان‌های ایران درآمد کمتری دارند و میانگین سرانه درآمد مردم تهران حدود ۲.۳ برابر میانگین درآمد سیستان‌وبلوچستانی‌ها است. مسئله فقر در سیستان‌وبلوچستان به همین‌جا ختم نمی‌شود و بیشترین جمعیت حاشیه‌نشین ایران درست در نقطه‌ای واقع شده است که روی کاغذ رقیب بندر جبل‌علی امارات توصیف می‌شود. جایی که می‌توانست جبل‌علی امارات را با موقعیت ممتازتر جغرافیایی به حاشیه براند و ثروت خیره‌کننده‌ای نه‌تنها برای سیستان‌وبلوچستان بلکه برای تمام ایران ایجاد کند.
اندر قیاس جبل‌علی و چابهار
کمال اطهاری پژوهشگر اقتصاد سیاسی و توسعه با بیان این مهم که ما در استفاده از ظرفیت‌های‌مان کم‌کاری کرده‌ایم، به اقتصادسرآمد، گفت: منطقه آزاد چابهار 16سال بعد از منطقه آزاد جبل‌علی آغاز به کار کرد با یک تفاوت جزئی در سرمایه اولیه، منطقه آزاد چابهار با یک میلیارد ریال سرمایه‌گذاری اولیه و منطقه آزاد جبل‌علی با 2.5میلیارد دلار سرمایه‌گذاری اولیه!
نبود مدیریت چابهار را به عقب کشید
وی در ادامه با اشاره به این که نکته قابل تأمل در رابطه منطقه آزاد جبل‌علی آن است که این منطقه آزاد زمانی به بهره‌برداری رسید که تمام زیرساخت‌های مورد نیاز یک منطقه آزاد در آن فراهم شده بود، افزود: منطقه آزاد چابهار با 16سال تاخیر نسبت به منطقه آزاد جبل‌علی، راه‌اندازی شد آن هم بدون بهره‌مندی از هرگونه امکانات و زیرساخت و مدیریت منظم که اساس و شالوده توسعه این بندر سوق الجیشی مانند چابهار است.
نبود دانش توسعه و اراده در جذب دانش راهبری مناطق ویژه اقتصادی
وی دلیل عمده عدم موفقیت بندرچابهار در مقایسه با بندر جبل‌علی مانند سایر بخش‌های اقتصادی را نبود دانش توسعه و اراده در جذب دانش راهبری مناطق ویژه اقتصادی دانست و گفت: پس از انقلاب و در روزهای اول شکل گیری مناطق نبود دانش قابل توجیه بود اما پس از گذشت 40 سال از این اتفاق قطعا توجهی رافع مسئولیت کم کار در این بخش نیست.
گره خوردن منافع انحصاری صاحبان قدرت و ثروت با بندرچابهار
این پژوهشگر اقتصاد سیاسی و توسعه، تاکید داشت: یکی از موضوعاتی که مانع پیشرفت مناطقی چون چابهار شد، گره خوردن منافع انحصاری صاحبان قدرت و ثروت با عایدات این بخش بود تا جایی که رانت جویی‌ها جای خود را به خودکفایی داد. موانع موجود در ایران راهگشای بنادری چون جبل‌علی شد تا امروز شاهد توسعه آن و عقب ماندگی بند چابهار باشیم.
تکیه بر شعار خودکفایی و انزوا جویی به منظور کاستن از وابستگی به دیگر کشورها که در اکثر دنیا رایج بود عاملی شد تا بخش‌های اقتصاد دریایی ما به ویژه در مناطق آزاد شکل درست به خود نگیرند، موضوعی بود که اطهاری آن را مهم دانست و افزود: در دولت‌های توسعه بخش مناطق آزاد مانند چابهار نقش بزرگی ایفا می‌کند چرا که دستورالعمل در این بخش را محدود به تفکرات نئولیبرال نمی‌کنند.
وی به ضرورت ایجاد سازوکار درست در جذب سرمایه برای توسعه بندر چابهار از دو مسیر داخلی وخارجی پرداخت وگفت: بدون داشتن الگوی مناسب قطعا بندر چابهار که سهل است هیچ یک از مناطق آزاد روی توسعه را نخواهد دید.
ویژگی مهمی که باعث شد تا موقعیتی منحصر به فرد برای جبل‌علی در میان تمامی مناطق آزاد دنیا فراهم باشد، بندر این منطقه آزاد است. بندر جبل‌علی، به‌عنوان یکی از بزرگترین بندرگاه‌های دست‌ساز بشر با 14 کیلومتر پست اسکله با عمق آبخور مناسب، شرایط پهلوگیری کشتی‌های بزرگ حمل بار و کانتینر در جهان را مهیا کرده است. در مقابل منطقه آزاد چابهار تا بهمن‌ماه سال 1398 که قانون توسعه محدوده منطقه آزاد، مصوب شود، دسترسی به بندر نداشت. به این معنا که تولیدکننده و بازرگان برای رسیدن به بندر به منظور واردات مواد اولیه و یا صادرات باید از منطقه آزاد خارج می‌شد و مطابق قوانین و ضوابط سرزمین اصلی عمل می‌کرد.