گروه فرهنگ دریایی – امید اسماعیلی - روزهاي مناسبتي كه فرا مي رسند، سخن گفتن در باره آن موضوع شروع مي‌شود. داشتن يكي از دو شرط زير براي اظهار نظر كافي است: يا بايد متخصص و مجرب باشي و يا حكم مسئوليت دولتي داشته باشي!
متخصصان و مجرب‌ها كه عمري دانش و تجربه اندوخته‌اند، صاحب صلاحيت‌هستند براي اظهار نظر در باره يك موضوع تخصصي و حرفه‌اي، آیا اين اطمينان براي دولتي‌ها وجود دارد؟ آیا حكم مسئوليت سواد و تجربه مي‌آورد؟ اظهارات آن ها مي تواند حاوي اطلاعات دقيقي باشد؟. 
اين روزها از شروع روز دريانورد تا امروز، سخن‌هاي فراوان شنيديم كه تضاد بين اين سخن‌ها، ما را در تحليل نهايي دچار مشكل كرده است. يكي مي‌گويد نيروي دريانورد كم داريم، ديگري مي‌گويد هيچ دريانورد بيكاري نداريم. اين يكي مي گويد كه جوانان مشتاق به ورود به عرصه دريانوردي نيستند؛ ديگري مي‌گويد همه جوانان مشتاق به ورود به عرصه دريا و دريانوردي هستند! به واقع، كداميك درست مي‌گويند؟
مروري بر مصاحبه‌ها و بيانات مسئولان و متخصصان دريايي مي‌تواند اين ابهام ما را بيشتر روشن كند:

97 درصد دريانوردان ايراني هستند
مدير كل امور دريانوردان و سازمان‌هاي تخصصي و بين‌آلمللي سازمان بنادر و دريانوردي در گفت‌وگو با نشريه بندر و دريا با بيان اين كه 97درصد از دريانوردان شاغل در ناوگان تجاري كشور ايراني هستند، گفت: افزايش كمي و كيفي دريانوردان در دستور كار قرار داريم.
علي اكبر مرزبان در ادامه صحبت هایش مي گويد: بر اساس مطالعه اي كه درسطح جهاني صورت گرفته است، ما تقريبا 1ميليون و 700 الي 800 هزار نفر دريانورد فعال در كشتي‌هاي تجاري داريم. همچنين طبق يك مطالعه بين‌المللي ديگر تا سال 2025، 80 تا 90هزار نفر كمبود نيروي انساني در رده افسري خواهيم داشت. در ايران نيز تا 10 سال آينده، 4 تا 5 هزار نفر در رده افسري كمبود خواهيم داشت. البته الان هم كمبود نيرو وجود دارد؛ ولي هنوز براي ما تبديل به چالش  و بحران نشده است.

نگراني ها براي چيست؟
چندي پيش، رئيس سازمان بنادر و دريانوردي، ميزان كمبود را 4600 نفر اعلام كرد؛ اگر موضوع كمبود نيروي انساني براي 10 سال آينده باشد، تامين آن كار چندان سختي نخواهد بود؛ زيرا هر دوره 4 ساله براي معرفي نيروهاي آماده به كار در سطح افسري، كافي است و ما تا 10 سال آينده، با وجود 60 مركز دانشگاهي و آموزشگاهي، نمي‌توان نگران بود. اگر 60 آموزشكده حرفه‌اي داريم و هر كدام در دوره چهار ساله فقط 100 نفر خروجي داشته باشند، طي چهار سال اول ما 6000 نفر نيروي كار آماده داريم. پس برخي نگراني ها براي چيست؟ 
مديركل امور دريايي سازمان و بنادر و دريانوردي خبر از افزايش علاقه‌مندي به رشته دريانوردي طي سال هاي اخير به دليل بازار كار مطلوب در ايران مي‌دهد؛ اما در ادامه سخنانش مي‌گويد: ارگان ها و سازمان‌هاي مختلفي در حوزه دريا دخيل هستند اما به نظر مي‌رسد حرفه دريانوردي در كشور به خوبي به مردم معرفي نشده است.

16000 كمبود نيروي انساني
از ديگر سو، يك متخصص حرفه اي در نشست تخصصي انجمن كشتيراني و خدمات وابسته به ما گفت: آن چه رئيس سازمان بنادر و دريانوردي از كمبود نيروي انساني گفته است، در رده متخصصان و افسران است؛ زيرا كمبود نيروي انساني در كشور ما حداقل 16 هزار نفر است. در همين رابطه، مديرعامل گروه كشتيراني جمهوري اسلامي سخن ديگري دارد. وي مدعي است كه به صفر رساندن نيروي خارجي در رده دريانوردي يك دستاورد بزرگ است و خبر مي‌دهد. در عين حال، مدير كل امور دريانوردان و سازمان‌هاي تخصصي و بين المللي سازمان بنادر و دريانوردي مي‌گويد: 97 درصد از دريانوردان شاغل در ناوگان تجاري كشور ايراني هستند و به طور تلويحي، به صفر رساندن را زير سوال مي برد. باز در همين حال، مسعود اقدام به عنوان يك فعال دريايي با 43 سال سابقه كار به ما گفت: اغلب مالكان كشتي به دنبال جذب نيروي غير ايراني هستند و نيروهاي خارجي را به نيروهاي ايراني ترجيح مي‌دهند زير از نظر قيمت و كار، متفاوت هستند. خوب كار مي‌كنند و دستمزد كمتري مي‌گيرند.
كنار هم چيدن اين مصاحبه‌ها، چيزي شبيه كلاف سر در گم مي‌شود و ما بالاخره به طور شفاف نمي‌فهميم وضعيت نيروي انساني ما در حوزه دريا چيست و چگونه است؟

ضعف فرهنگ دريانوردي
ناخدا دوم اميد مغاني- فرمانده ناوشكن ايران دنا: «در حال حاضر با توجه به نبود شناخت از فرهنگ دريانوردي به دليل عدم تبيين مناسب  و شرايط سخت كاري در مقايسه با دريافتي‌ها، نمي‌توان عنوان كرد كه ورود به اين حرفه خواسته و آرزوي بسياري از جوانان كشور است. دانشگاه علوم دريايي نيز مستثنا از اين موارد نبوده و نياز به ايجاد جذابيت همراه با تبيين بهتر جوانان براي جذب به بدنه ناوگان نيروي دريايي دارد.
ناخدا درست مي‌گويد؛ ضعف فرهنگ‌سازي بسيار زياد است. جوانان ما از دريا جز نيروي دريايي و ارتش را نمي‌شناسند و در باره ساير موارد دريايي، مغزشان با داستان‌هاي ناخدا جك گنجيشگه در فيلم دزدان درياي كارائيب پر شده است. در اجتماعي ترين نوع آن، فاجعه تايتانيك را در ذهن دارند. واقعا جوانان ايراني چه مي‌دانند از دريا و دريانوردي كه بخواهند 60 دانشكده و آموزشكده ما را پر كنند؟
تا ضعف فرهنگ‌سازي هست، اميدي به تامين نيروي انساني مطلوب نيست. چندي پيش اطلاعيه جذب كشتيراني جمهوري اسلامي را تحليل كرديم و پرسيديم چرا معدل14 را هم مي‌پذيرد؟ روابط عمومي كشتيراني در جوابيه‌اي كه به روزنامه اقتصادسرآمد ارسال شد مدعي شد كه پذيرش نيروي انساني با معدل پايين براي رعايت عدالت آموزشي است!! يعني بنا بر عدالت آموزشي مورد نظر كشتيراني جمهوري اسلامي، معدل‌هاي بالا بايد بروند دانشگاه تهران و صنعتي شريف، و جامانده‌هاي تحصيلي كه حوصله كار ذهني و تلاش تحصيلي نداشته و ندارند، جذب كادر افسري كشتيراني بشوند! كمي عجيب به نظر نمي‌رسد؟

فارغ التحصيل بي‌كار دريايي
در همين راستا، نگاه به مصاحبه مدير عامل شركت كشتيراني درياي خزر جالب است. مدعي است: رشته دريانوردي فارغ‌التحصيل بي‌كار ندارد. و تاكيد دارد كه: علاقه‌مندان به حرفه دريانوردي در تمام دنيا محدود و خاص هستند. اما به اين نكته كه برخي فارغ‌التحصيلان دريايي و چند پيشكسوت دريايي با ما در ميان گذاشتند، اشاره‌اي نكرده كه برخي فارغ التحصيلان دريايي اصلا به سمت دريا نمي‌روند و هرگز كار در دريا را تجربه نمي‌كنند و به محض پايان تحصيلات، مدرك را قاب كرده و به كار ديگري مي‌پردازند. جالب ديگر اين كه از خاطرات پيشكسوتان است كه برخي فارغ‌التحصيلان، بعد از اولين سفر دريايي، كار در دريا را براي هميشه ترك كرده و ديگر به سمت دريا نگاه هم نكرده‌اند. 
اين كه بازار كار وجود دارد، به دليل كمبود نيروي انساني است نه مزايا و عوايد آن. هر چند كه عوايد كار دريايي بيش از خشكي است؛ اما همان فرهنگي كه از آن ياد كرديم، جوانان را از دريا فراري مي‌دهد حتا با مدرك فارغ‌التحصيلي دريا. 
ضمن اين كه سايت‌هاي كاريابي دريايي نشان مي‌دهند كه تعداد زيادي نيروي كار – به خصوص ملوان- بي‌كار هستند و چند ماه است كه به دنبال كار مي‌گردند. نمونه عيني آن را در همين روزنامه منتشر كرديم و براي «ملوان علي» در خواست كار كرديم ولي كاري پيدا نشد. 

در افق 1404
اما اوج ماجرا اين جاست كه معاون امور دريايي اداره كل بنادر و دريانوردي خوزستان مي گويد: در افق 1404 به 4500 دريانورد نياز داريم. 
اما در نگاه مقابل آن معتقدند: تا 10 سال آينده به 5 هزار نيروي انساني نياز داريم. حال كداميك درست است؟
آيا از امروز تا 1404 مي‌شود به عبارت ده سال يا يك و نيم سال؟ از اين دو كداميك درست است؟
معاون امور دريايي كل بنادر و دريانوردي خوزستان درادامه مصاحبه خود به نكته‌اي هشدار دهنده اشاره مي‌كند و مي‌گويد: در حال حاضر 125هزار دريانورد در كشور در حال فعاليت هستند كه 85درصد آن‌ها داراي مدرك دريانوردي محدود و سفرهاي نزديك به ساحل هستند و بر روي ناوگان سنتي و شناورهاي كوچك از قبيل صيادي، قايق ها و شناورهاي خدماتي فعاليت مي‌كنند. 
اين بيان، نشان مي‌دهد كه در بخش فراسنتي، ما به شدت كمبود داريم و فقط 15 درصد نيروي كار دريايي ما در بخش مدرن فعاليت مي‌كند. نظر به برنامه‌هاي توسعه‌آي در حوزه دريا، گمان نمي‌رود كه كمبود 4500 نفري درست باشد؛ بلكه همان كمبود 16هزار نفري تا افق 1404 معنا دارد كه البته تامين اين ميزان نيرو درفاصله كمتر از دو سال، كاملا غيرممكن است. بنابر اين، این سخن که «اكنون احساس چالش و بحران نمي‌كنيم»، زير سوال مي‌رود.
نظر به جمع اين مصاحبه‌ها كه در يك شماره از نشريه بندر و دريا منتشر شده‌اند، بالاخره، چگونه مي توان به يك فهم معين از وضعيت نيروي انساني در حوزه دريايي كشور رسيد؟
جمع بندی این موضوع را به مصاحبه های تکمیلی روزنامه دریایی اقتصادسرآمد از مرجع هایی چون دکتر صفایی مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی موکول می کنیم و نتیجه آن را به زودی در همین رسانه به مخاطبان گرامی منتقل می کنیم.