خلیج فارس نامی به جای مانده از کهن‌ترین منابع تاریخی است که از سده‌های پیش از میلاد مسیح (ع) سر برآورده و با پارس و فارس نام سرزمین ملت ایران گره خورده به‌طوری‌که عده‌ای معتقدند که این خلیج، گهواره تمدن عالم یا خاستگاه نوع بشر است.
آن هنگام که تاریخ بشر مکتوب شد و جغرافی به گونه ای علمی در مقیاس با سطح و حد تحقیق و مطالعه در دوران باستان مورد بررسی قرار گرفت نام خلیج فارس جزو چهار اصل شناخته شده‌ای بود که به اعتقاد یونانیان کهن همگی از یک اقیانوس عظیم به وسعتی معادل همه آب های جهان سرچشمه می‌گرفتند و بسیار بیش از آن‌که داریوش هخامنشی امپراطور ایران در کتیبه های خود از دریای پارس سخن براند، حتی غیر ایرانیان هم این پهنه آبی را با نام پارس می‌شناختند.آبراه خلیج فارس یا دریای بزرگ پارس از عهد باستان به لحاظ اقتصادی و بعدها به جهت اهمیت جغرافیایی و سیاسی آن مورد توجه همه اقوام بوده و تقریبا از هنگام آمدن آریاییان به فلات ایران که از هزاره دوم تا هزاره اول پیش از میلاد انجام گرفته خلیج فارس و سواحل آن محل سکنای ایرانیان بوده که به تدریج در سر تا سر فلات ایران جای گرفتند و موجب ارتباط فزاینده پر ارزش اقتصادی خلیج فارس با تمامی جهان شدند.ایرانیان از همان آغاز حضور خود در سرزمین مقدس خویش به ارزش های بی مانند دریای پارس پی برده و در جهت سیادت دریایی خود بر این سرزمین کوشیدند، به طوری که بزرگ‌ترین پایگاه دریایی را کورش در بحرین تاسیس کرد و بدین ترتیب نخستین نیروی دریایی قدرتمند را ایرانی ها در خلیج فارس ایجاد کردند.کورش در سال ۵۳۹ پیش از میلاد پس از فتح بابل چون ایجاد نیروی دریایی و بازرگانی را برای حکومت نوپای هخامنشی ضروری دانست، برای نخستین بار جزیره بحرین را به صورت پایگاه مهم دریایی ایران در آب‌های خلیج فارس درآورد.وی همچنین در حوالی بوشهر امروزی اقامتگاه اختصاصی داشت و بعدا هخامنشیان شهری به نام «ته اوکه» در همین محل بنا نهادند، لوحه‌های تخت جمشید نیز بیشتر به هیات هایی اشاره می‌کند که در زمان داریوش به این منطقه رفت و آمد داشته‌اند.
ایرانیان همچنین نخستین ملتی بودند که از راه خلیج فارس درهای تجارت جهانی را در منطقه خلیج فارس گشودند، به‌طوریکه داریوش به جهت برقراری ارتباط دریایی خلیج فارس با کشورهای بزرگ آن زمان مانند مصر و کشورهای ساحلی دریای مدیترانه اقدام به حفر کانال داریوش (کانال سوئز) بین دریای سرخ و دریای روم (مدیترانه) کرد و بعد از آن نیز سواحل خلیج فارس و بحرین همواره به وسیله شاهزاده‌های هخامنشی که در فارس و کرمان حکومت می کردند، اداره می‌شد.
«در زمان اشکانیان نیز ایرانیان بر خلیج فارس و جزایر آن تسلط داشتند، محمد بن جریر طبری مورخ ایرانی در کتاب خود به اعرابی اشاره می‌کند که در زمان اشکانیان در بادیه و حجاز دچار قحطی و فشار سیاهان شدند و به بحرین که جزو قلمرو ایران بودند، آمدند.» بنابراین ملاحضه می‌شود که در زمان اشکانیان عرب‌ها نزدیک‌ترین راه را برای رهایی و نجات خود سرزمین ایران دانسته و از حجاز به بحرین آمدند.
ساکنان باستانی خلیج فارس نخستین کسانی بودند که روش دریانوردی را آموخته و کشتی اختراع کرده و شرق و غرب را به یکدیگر پیوند داده اند و کـشتی‌های ایرانیان اول طول رودخانه سند را تا کرانه‌های اقیانوس هند و دریای عمان و خلیج فارس را پیمودند و سپس شبه جزیره عربستان را دور زده و تا انتهای دریای سرخ کنونی رسیدند.خلیج فارس، نام تاریخی آب‌هایی است که از زمان باستان تا به حال به کار برده شده است و بنا بر مدارک متقن، خلیج فارس از هزاران سال پیش نه توسط ملت هایی که با ایرانیان مراوده داشته‌اند، از جمله یونانیان و رومیان با عنوان دریای پارسی نامیده شده است، عرب‌ها نیز قرن ها آن را «خلیج فارس» یا «بحر الفارس» نامیده اند.
خلیج فارس با همین نام طی هزاران سال گذشته شناخته شده و تمامی کشورها و اقوام مختلف از جمله اعراب از این نام استفاده کرده اند.
به تحقیق تمامی متون قدیمی جغرافی جهان از نقشه‌های هکاتایوس و بطلمیوس، تا آثار جغرافیدانان و جهانگردان مسیحی و مسلمان شعبه‌ای بزرگ از اقیانوس هند را که از جنوب ایران به موازات بحر الحمر، تا قلب دنیای قدیم پیش رفته است خلیج فارس یا دریای فارس خوانده اند.