سعید قلیچی - اهميت ژئوپليتيک خليج فارس و جزیره قشم بيش از همه ناشی از موقعيت جغرافيايي آن در تنگه هرمز به عنوان دروازه ورودی و خروجی خليج فارس است. اهميت استراتژيك تنگه هرمز نیز با توجه به عبور حجم بالا و غيرقابل جايگزين حامل‌هاي انرژي از آن انكار ناپذیر است. جزیره قشم و جزایر اطراف آن از جمله هرمز، لارک و هنگام به عنوان مجموعه‌ای از مناطق ژئواستراتژیک و ژئوپولتیک در حوزه خلیج فارس دارای جایگاهی حساس و با اهمیت هستند.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، این نوشتار بخشی کوتاه از مقدمه تحقیقاتی فردمحور جهت تعریف الگویی برای «مردمی‌سازی اقتصاد دریامحور» در بستر سرزمینی جزیره قشم به عنوان یکی از نقاط استراتژیک جهت توسعه دریاپایه است. در ادامه بخش‌هایی که مرتبط با ایفای نقش و مزیت‌های منطقه آزاد برای جزیره قشم بوده را می‌خوانید:

نقش سازمان منطقه آزاد در جزیره قشم
سازمان منطقه آزاد قشم نقش بسیار مهمی در توسعه و پیشرفت جزیره قشم ایفا کرده است. این سازمان به عنوان یک نهاد اجرایی و مدیریتی، وظایف مختلفی در زمینه ایجاد زیرساخت‌ها، جذب سرمایه‌گذاری، و بهبود وضعیت اقتصادی جزیره برعهده دارد. در حال حاضر سازمان منطقه آزاد قشم مسئولیت توسعه زیرساخت‌های اساسی مانند حمل‌ونقل، برق، آب، مخابرات، و دیگر امکانات مورد نیاز برای زندگی و کسب‌وکارها را برعهده دارد. این سازمان با ایجاد و بهبود جاده‌ها، بنادر، فرودگاه‌ها و دیگر زیرساخت‌های حیاتی، بستر مناسبی برای فعالیت‌های اقتصادی و گردشگری فراهم کرده است. همچنین یکی از اهداف اصلی سازمان منطقه آزاد قشم، جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی است. این سازمان با ارائه مشوق‌های مالیاتی، تسهیلات بانکی و فرآیندهای اداری ساده، تلاش می‌کند سرمایه‌گذاران را به سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله صنعت، گردشگری، کشاورزی و تجارت جذب کند.
این سازمان با ترویج و توسعه فعالیت‌های صنعتی، تجاری و گردشگری، به رونق اقتصادی منطقه کمک می‌کند. ایجاد مناطق صنعتی و تجاری، حمایت از صنایع کوچک و متوسط، و توسعه گردشگری از جمله اقداماتی است که به افزایش اشتغال و بهبود معیشت ساکنان جزیره منجر شده است. این مجموعه با ایجاد سامانه‌های الکترونیکی و کاهش بوروکراسی، فرآیندهای اداری را برای کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاران تسهیل کرده است. این اقدام‌ها به تسریع در روند تأسیس شرکت‌ها، صدور مجوزها و اجرای پروژه‌ها کمک می‌کند. علاوه بر توسعه اقتصادی، سازمان منطقه آزاد قشم به بهبود وضعیت اجتماعی و فرهنگی جزیره نیز توجه دارد. اجرای پروژه‌های فرهنگی، آموزشی و بهداشتی، از جمله فعالیت‌هایی است که به ارتقاء کیفیت زندگی ساکنان جزیره کمک می‌کند. به طور کلی، سازمان منطقه آزاد قشم با اتخاذ سیاست‌های توسعه‌ای و حمایتی، به طور قابل توجهی در بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی جزیره قشم نقش داشته است.

مزیت‌های سازمان منطقه آزاد
 برای توسعه قشم
منطقه آزاد قشم به دلیل ویژگی‌ها و مزیت‌های خاص خود، یکی از نقاط کلیدی برای توسعه جزیره قشم محسوب می‌شود. یکی از بزرگ‌ترین مزایای منطقه آزاد قشم، معافیت از مالیات بر درآمد و سود سرمایه‌گذاری برای مدت معینی (تا ۲۰ سال) است. همچنین، واردات مواد اولیه، ماشین‌آلات و تجهیزات بدون پرداخت عوارض گمرکی امکان‌پذیر است، که به کاهش هزینه‌ها و افزایش رقابت‌پذیری کمک می‌کند. همچنین موقعیت جغرافیایی قشم در نزدیکی تنگه هرمز و قرارگیری در یکی از شاهراه‌های تجاری جهانی، این منطقه را به نقطه‌ای استراتژیک برای تجارت و صادرات به بازارهای بین‌المللی، به ویژه کشورهای خلیج فارس، تبدیل کرده است.
وجود زیرساخت‌های پیشرفته مانند بنادر، فرودگاه، و شبکه‌های حمل‌ونقل دریایی و زمینی در قشم، انتقال کالاها و خدمات را تسهیل می‌کند و باعث جذب سرمایه‌گذاری‌های بیشتر می‌شود. قوانین و مقررات ساده‌تر در مقایسه با سایر مناطق کشور، امکان ثبت سریع‌تر شرکت‌ها و تسهیل در روند سرمایه‌گذاری را فراهم می‌کند. این قوانین به‌خصوص برای سرمایه‌گذاران خارجی بسیار جذاب است. از طرف دیگر قشم به دلیل دارا بودن منابع طبیعی فراوان، مناظر طبیعی زیبا، و جاذبه‌های گردشگری چون غارها، جنگل‌های حرا، سواحل زیبا و آثار تاریخی، پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری دارد. این موضوع به تنوع بخشی به اقتصاد منطقه کمک می‌کند.
دسترسی به نیروی کار محلی با هزینه‌های کمتر نسبت به مناطق دیگر کشور، یکی دیگر از مزایای رقابتی منطقه آزاد قشم است که می‌تواند به رشد صنایع مختلف کمک کند. منطقه آزاد قشم به عنوان یک هاب تجاری، فرصت‌های متعددی در زمینه‌های تجاری، مالی، صنعتی و خدماتی ایجاد کرده است. شرکت‌های تجاری می‌توانند از تسهیلات بانکی، حمایت‌های مالی و خدمات لجستیکی بهره‌مند شوند. وجود منابع انرژی مانند گاز طبیعی و آب‌های پیرامونی غنی از گونه‌های آبزی، زمینه‌ساز توسعه صنایع انرژی و شیلات در قشم است. این مزایا، منطقه آزاد قشم را به یک مقصد جذاب برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی تبدیل کرده و زمینه‌های لازم برای توسعه پایدار و شکوفایی اقتصادی جزیره را فراهم کرده است.

اهمیت استراتژیک قشم براساس نظریه Heartland
نظریه هارت‌لند Heartland Theory)  ) توسط جغرافیدان بریتانیایی، هالفورد مکیندر در اوایل قرن بیستم مطرح شد، به اهمیت استراتژیک مناطق مرکزی اوراسیا (هارت‌لند) در سیاست و جغرافیای جهانی اشاره دارد. براساس این نظریه، قدرت‌های جهانی که کنترل بر هارت‌لند را به دست آورند، قادر به تسلط بر بقیه جهان خواهند بود. با توجه به نظریه هارت‌لند، مزایای جزیره قشم برای ایران و اقتصاد دریامحور می تواند دارای اهمیت بالایی باشد. جزیره قشم در موقعیت جغرافیایی کلیدی در خلیج فارس واقع شده است. این موقعیت به ایران اجازه می‌دهد که کنترل بر تردد دریایی و تجاری در یکی از مهم‌ترین مسیرهای دریایی جهان را به دست گیرد. این مزیت به ویژه برای ایران در راستای تقویت قدرت اقتصادی و سیاسی در منطقه حائز اهمیت است. قشم با داشتن بنادر تجاری مهم نظیر بندر کاوه، بهمن و همجواری با بندر شهید رجایی، به عنوان یکی از مراکز مهم تجارت دریایی و حمل‌ونقل در منطقه عمل می‌کند. این مسأله باعث توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و تجاری در منطقه و افزایش مبادلات تجاری بین‌المللی می‌شود.
موقعیت قشم در خلیج فارس به ایران این امکان را می‌دهد که کنترل و نظارت بهتری بر امنیت دریایی منطقه داشته باشد. این موضوع از نظر استراتژیک و دفاعی به نفع ایران است و می‌تواند به تقویت موقعیت نظامی و امنیتی کشور کمک کند. با توجه به موقعیت کلیدی قشم، سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، بنادر، و صنایع مختلف در این جزیره می‌تواند باعث رشد اقتصادی و بهبود امکانات و خدمات در منطقه شود. در مجموع، براساس نظریه هارت‌لند، جزیره قشم به دلیل موقعیت استراتژیک و اقتصادی خود می‌تواند نقش مهمی در تقویت قدرت اقتصادی، امنیت، و نفوذ ایران در منطقه خلیج فارس ایفا کند.

قشم در نقش پیشران اقتصاد دریامحور
منطقه آزاد قشم به دلیل موقعیت استراتژیک، منابع طبیعی غنی، و امکانات زیرساختی موجود، پتانسیل قابل توجهی برای تبدیل شدن به یک قطب پیشران در اقتصاد دریاپایه دارد. اما برای تحقق این هدف، باید به برخی مسائل کلیدی توجه شود و اقدامات ویژه‌ای انجام گیرد. قشم برای تبدیل شدن به قطب اقتصاد دریاپایه ایران دارای پتانسیل‌های متعددی است. قشم در تنگه هرمز واقع شده که یکی از مهم‌ترین شاهراه‌های حمل‌ونقل دریایی جهان است. این موقعیت جغرافیایی ممتاز، قشم را به یک نقطه مهم برای تجارت بین‌المللی و حمل‌ونقل دریایی تبدیل می‌کند. این جزیره دارای منابع طبیعی دریایی و ساحلی غنی است، از جمله منابع شیلاتی و تنوع زیستی منحصر به فرد مانند جنگل‌های حرا و زیستگاه‌های دریایی که می‌تواند در توسعه صنایع مرتبط با دریا مانند شیلات، گردشگری دریایی و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی نقش مهمی ایفا کند. توسعه اقتصادی باید همراه با برنامه‌های جامع برای حفاظت از محیط زیست و بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی باشد تا تنوع زیستی و منابع طبیعی قشم حفظ شود و همچنین پایه‌ای برای توسعه پایدار در این منطقه باشد.وجود بنادر و فرودگاه بین‌المللی در قشم، همراه با توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل داخلی و بین‌المللی، بستر مناسبی برای توسعه فعالیت‌های اقتصادی دریامحور فراهم می‌کند. همچنین معافیت‌های مالیاتی و گمرکی در منطقه آزاد قشم، همراه با تسهیل در روند سرمایه‌گذاری، فرصت مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در بخش‌های مختلف اقتصاد دریاپایه ایجاد می‌کند. برای تقویت جایگاه قشم به عنوان یک قطب اقتصادی دریاپایه، نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در توسعه و نوسازی زیرساخت‌های بندری، تأسیسات ذخیره‌سازی و لجستیکی، و شبکه‌های حمل‌ونقل دریایی وجود دارد.
آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص در حوزه‌های مختلف اقتصاد دریاپایه از جمله مهندسی دریایی، مدیریت محیط زیست دریایی، و شیلات می‌تواند نقش مهمی در افزایش بهره‌وری و نوآوری در این حوزه داشته باشد. جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی و همچنین تکنولوژی‌های پیشرفته در حوزه‌های کشتی‌سازی، انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی و فناوری‌های مرتبط با بهره‌برداری از منابع دریایی، می‌تواند به ارتقاء جایگاه قشم در اقتصاد دریاپایه کمک کند. اصلاح و بهبود قوانین و مقررات مرتبط با فعالیت‌های دریایی و سرمایه‌گذاری در این حوزه، به‌ویژه در زمینه‌های زیست‌محیطی و بهره‌برداری از منابع، می‌تواند تسهیل‌گر توسعه اقتصادی پایدار باشد.
به نظر می‌رسد منطقه آزاد قشم با داشتن مزیت‌های جغرافیایی، منابع طبیعی غنی و زیرساخت‌های موجود، پتانسیل تبدیل شدن به قطب پیشران در اقتصاد دریاپایه را دارد. با این حال، برای دستیابی به این هدف، نیاز به توسعه زیرساخت‌ها، جذب سرمایه‌گذاری، تقویت نیروی انسانی متخصص و مدیریت پایدار منابع طبیعی دارد. اگر این اقدامات به درستی انجام شوند، قشم می‌تواند به یکی از نقاط کلیدی در اقتصاد دریامحور منطقه و جهان تبدیل شود.