گروه راهبردی- حسین بوذری- سیاست‌های توسعه دریایی به‌عنوان یکی از ارکان اساسی در رشد اقتصادی و اجتماعی کشورهای ساحلی، نقش کلیدی در بهره‌برداری بهینه از منابع دریایی و بهبود کیفیت زندگی ساکنان این مناطق ایفا می‌کنند. با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و سایر کشورهای منطقه، این سیاست‌ها می‌توانند به‌عنوان ابزاری مؤثر در توسعه پایدار و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی عمل کنند.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، نگارنده در این مقاله، به مقایسه تطبیقی سیاست‌های توسعه دریایی در ایران و کشورهای منطقه شامل ترکیه، امارات متحده عربی و عمان پرداخته است. هدف این مقاله، بررسی نقاط قوت و ضعف این سیاست‌ها و ارائه پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت توسعه دریایی در ایران است.

سیاست‌های توسعه دریایی در ایران
ایران با داشتن سواحل طولانی به طول حدود ۵۸۰۰کیلومتر در دریای خزر و خلیج‌فارس، ظرفیت‌های بالایی برای توسعه دریایی دارد. سیاست‌های توسعه دریایی ایران شامل موارد زیر است:
توسعه بنادر: ایران به‌دنبال بهبود زیرساخت‌های بندری و افزایش ظرفیت بنادر خود است. به عنوان مثال، بندر شهید رجایی به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر تجاری کشور، ظرفیت جابه‌جایی ۶ میلیون TEU واحد (معادل 20فوت کانتینر) را دارد. در سال ۱۴۰۱، این بندر حدود ۲.۲میلیون TEU کانتینر را جابه‌جا کرده است.صنعت شیلات: با توجه به منابع غنی دریایی، ایران سیاست‌هایی برای توسعه صنعت شیلات و آبزی‌پروری اتخاذ کرده است. طبق آمار سازمان شیلات ایران، تولید آبزیان در سال ۱۴۰۲ به حدود ۱.۳میلیون تُن رسید که از این میزان، ۳۵۰هزار تُن مربوط به آبزی‌پروری و ۹۵۰هزار تُن مربوط به صید آزاد است.حفاظت از محیط‌زیست: بهبود کیفیت محیط‌زیست دریایی و حفاظت از منابع طبیعی از دیگر اهداف سیاست‌های دریایی ایران است. ایران با پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی مانند کنوانسیون رامسر و کنوانسیون تنوع زیستی، تلاش کرده تا به حفظ اکوسیستم‌های دریایی بپردازد. برنامه‌های توسعه‌ای: در راستای توسعه دریایی، ایران برنامه‌هایی نظیر «برنامه جامع توسعه دریایی» را تدوین کرده که شامل اهدافی چون افزایش صادرات محصولات دریایی، بهبود زیرساخت‌های بندری و توسعه گردشگری دریایی است. براساس این برنامه، هدف‌گذاری شده که تا سال ۱۴۰۵، صادرات محصولات دریایی به ۲میلیارد دلار برسد.

سیاست‌های توسعه دریایی در کشورهای منطقه
ترکیه: ترکیه با توجه به موقعیت جغرافیایی خود، سیاست‌های توسعه دریایی را به‌عنوان یک اولویت ملی در نظر گرفته است. این سیاست‌ها عبارتند از:
توسعه بنادر: ترکیه به سرمایه‌گذاری در بنادر و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل دریایی پرداخته است. بندر مرسین به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بنادر ترکیه، در سال ۲۰۲۲ حدود ۲.۵میلیون TEU کانتینر را جابه‌جا کرده است.
توریسم دریایی: توسعه گردشگری دریایی و جذب گردشگران به سواحل ترکیه از دیگر اهداف این کشور است. براساس آمار، در سال ۲۰۲۲، حدود ۵.۵میلیون گردشگر به سواحل ترکیه سفر کردند.حفاظت از محیط‌زیست: ترکیه در سال ۲۰۲۲، حدود ۲۰درصد از سواحل خود را به‌عنوان مناطق حفاظت‌شده اعلام کرده و برنامه‌هایی برای کاهش آلودگی دریایی در نظر گرفته است.امارات متحده عربی: این کشور به‌عنوان یکی از پیشروان در توسعه دریایی در خاورمیانه شناخته می‌شود. سیاست‌های کلیدی امارات شامل:توسعه بنادر و مناطق آزاد: بنادر دوبی و ابوظبی به‌عنوان مراکز تجاری مهم در سطح جهانی شناخته می‌شوند. بندر جبل‌علی در دوبی، بزرگ‌ترین بندر کانتینری در خاورمیانه است که در سال ۲۰۲۲، حدود ۱۵میلیون TEU کانتینر را جابه‌جا کرده است.توسعه پایدار: امارات به دنبال توسعه پایدار و حفاظت از محیط‌زیست دریایی است. این کشور در سال ۲۰۲۲، ۲۵درصد از مساحت دریایی خود را به‌عنوان مناطق حفاظت‌شده اعلام کرد.
توریسم دریایی: با توجه به جاذبه‌های گردشگری، امارات در سال ۲۰۲۲، حدود ۲میلیون گردشگر دریایی را جذب کرده است.عمان: کشور سلطان‌نشین عمان نیز به توسعه دریایی توجه ویژه‌ای دارد. سیاست‌های این کشور شامل موارد زیر است:
توسعه بندرها و کشتیرانی: عمان به سرمایه‌گذاری در بنادر و کشتیرانی پرداخته است. بندر صلاله یکی از مهم‌ترین بنادر عمان است که در سال ۲۰۲۲، حدود ۳.۵میلیون TEU کانتینر را جابه‌جا کرده است. حفاظت از منابع دریایی: عمان در سال ۲۰۲۲، حدود ۳۰۰هزار تن ماهی را از طریق شیلات و آبزی‌پروری تولید کرده است و تلاش می‌کند تا از منابع دریایی خود به شیوه‌ای پایدار بهره‌برداری کند.
مقایسه و تحلیل
نقاط قوت
ایران: منابع غنی دریایی و موقعیت جغرافیایی مناسب. همچنین، ایران دارای جمعیت جوان و تحصیل‌کرده‌ای است که می‌تواند به توسعه این صنعت کمک کند.
ترکیه: سرمایه‌گذاری‌های کلان در زیرساخت‌ها و توسعه گردشگری دریایی.
امارات: توسعه مناطق آزاد و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، به‌ویژه در بخش‌های فناوری و نوآوری.
عمان: سیاست‌های حفاظتی موثر و توجه به توسعه پایدار.
نقاط ضعف
ایران: کمبود سرمایه‌گذاری و زیرساخت‌های ناکافی، به‌خصوص در بخش‌های بندری و حمل‌ونقل دریایی. همچنین، محدودیت‌های بین‌المللی و تحریم‌ها می‌تواند مانع از جذب سرمایه‌گذاری خارجی شود.
ترکیه: چالش‌های زیست‌محیطی ناشی از توسعه و افزایش آلودگی دریایی.
امارات: وابستگی به منابع نفتی و نیاز به تنوع اقتصادی.
عمان: محدودیت‌های اقتصادی و کمبود منابع مالی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ.
داده‌ها و آمار
ایران: ظرفیت بندر شهید رجایی: ۶میلیون  TEU   تولید آبزیان: ۱.۳میلیون تُن (سال ۱۴۰۲) هدف صادرات محصولات دریایی: ۲میلیارد دلار تا سال ۱۴۰۵
ترکیه: جابه‌جایی کانتینر در بندر مرسین: ۲.۵میلیون TEU سال ۲۰۲۲  تعداد گردشگران دریایی: ۵.۵میلیون (سال ۲۰۲۲)
امارات: جابه‌جایی کانتینر در بندر جبل‌علی: ۱۵میلیون TEU سال ۲۰۲۲ تعداد گردشگران دریایی: ۲میلیون (سال ۲۰۲۲)
عمان: جابه‌جایی کانتینر در بندر صلاله: ۳.۵میلیون TEU (سال ۲۰۲۲) تولید ماهی: ۳۰۰هزار تن (سال ۲۰۲۲)
پیشنهادها
برای بهبود سیاست‌های توسعه دریایی در ایران، پیشنهادات زیر ارائه می‌شود:
افزایش سرمایه‌گذاری: جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای بهبود زیرساخت‌ها و ارتقای فناوری‌های دریایی، ایجاد مشوق‌های مالی و تسهیل فرآیندهای اداری می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاران کمک کند. توسعه پایدار: توجه به حفاظت از محیط‌زیست در سیاست‌های توسعه دریایی، استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش آلودگی و حفظ منابع دریایی ضروری است.همکاری‌های بین‌المللی: ایجاد همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای بهبود وضعیت دریایی، ایران می‌تواند با کشورهای همسایه در زمینه‌های تحقیقاتی و تبادل تجربیات همکاری کند.
آموزش و پژوهش: تقویت برنامه‌های آموزشی در زمینه علوم دریایی و شیلات و تشویق پژوهشگران به انجام تحقیقات کاربردی در این حوزه.اقتصاد دریایی به عنوان یکی از ارکان اساسی توسعه اقتصادی کشورهای ساحلی، به‌ویژه در مناطق خاورمیانه و شمال‌آفریقا، نقش بسزایی در رشد و توسعه این کشورها دارد. ایران با سواحل طولانی در دریای خزر و خلیج‌فارس و کشورهای عمان، ترکیه و امارات متحده عربی به‌عنوان کشورهای همسایه، هرکدام دارای ویژگی‌ها و پتانسیل‌های خاص خود در زمینه اقتصاد دریایی هستند. در این مقاله به مقایسه اقتصاد دریایی ایران با کشورهای عمان، ترکیه و امارات متحده عربی خواهیم پرداخت و داده‌ها و آمارهای مربوط به سال 2024 را بررسی خواهیم کرد.
مقایسه کلی
شاخص    ایران    عمان    ترکیه    امارات
GDP (میلیارد دلار)    450    85    1200    500
تولید آبزیان (تن)    1.5 میلیون    400 هزار    1.2 میلیون    300 هزار
ظرفیت بندر شهید رجایی    7 میلیون TEU    -    3 میلیون TEU    16 میلیون TEU
صادرات محصولات دریایی    1.5 میلیارد دلار    300 میلیون    1.8 میلیارد دلار    800 میلیون

نتیجه‌گیری
اقتصاد دریایی ایران با توجه به پتانسیل‌های موجود، به‌ویژه در زمینه تولید آبزیان و ظرفیت بنادر، می‌تواند با توسعه زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی به یکی از پیشروان در این حوزه تبدیل شود. در مقایسه با کشورهای عمان، ترکیه و امارات، ایران هنوز در زمینه‌های مختلفی از جمله صادرات و توسعه زیرساخت‌ها نیاز به بهبود دارد. با توجه به داده‌ها و آمار ارائه‌شده، این مقاله می‌تواند به عنوان یک منبع مفید برای سیاست‌گذاران و محققان در زمینه اقتصاد دریایی مورد استفاده قرار گیرد و به ارتقای سطح آگاهی و برنامه‌ریزی در این زمینه کمک کند.