گروه فرهنگ دریاپایه- سهیل مرتضوی- مراسم افتتاحیه و آغاز به کار دومین جشنواره ملی عودنوازی جزیره جهانی قشم، شامگاه 18بهمن‌ماه سال‌جاری (پنجشنبه گذشته) در تالار رودکی تهران برگزار شد. فراخوان دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم ۱۷بهمن با هدف ترویج و ارتقای سطح هنر عودنوازی، ارتقای فرهنگ و هنر جزیره‌ قشم و معرفی ظرفیت‌های بی‌نظیر این جزیره جهانی منتشر شده بود و طبق اطلاع‌رسانی صورت‌گرفته قرار است از ۲۵ تا ۲۸فروردین ۱۴۰۴ در جزیره قشم این جشنواره توسط موسسه شهر کتاب و میزبانی سازمان منطقه آزاد قشم برگزار شود.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، در آیین افتتاح دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم، عادل پیغامی، رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد قشم، ادریس راموز، معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری این سازمان- محمدعلی مراتی، مدیرعامل انجمن موسیقی ایران- مهدی فیروزان، مدیرعامل موسسه شهر کتاب- محمد فیروزی، دبیر جشنواره- محسن فتاحی، دبیر اجرایی جشنواره و جمعی از هنرمندان و مسئولان حضور داشتند.
«عود» یا «بربط» یا «رود» از جمله معمول‌ترین سازهای موسیقی ایران قدیم است با ظاهری به شکل گلابی، از جنس چوب درخت توت یا آبنوس که دارای کاسه طنینی بزرگ و دسته‌کوتاه است. این ساز در گروه سازهای زهی - زخمه‌ای قرار می‌گیرد، طول آن تقریبا 85سانتی‌متر است و هنگام نواختن به‌صورت افقی روی ران پا گذاشته می‌شود. این ساز در حقیقت‌ نوعی‌ سمبل‌ تاریخی‌ برای‌ سازهای‌ ایرانی‌ به‌شمار می‌آید و از آن در موسیقی سنتی خاورمیانه و شرق‌آفریقا استفاده می‌شود. عود دارای دسته‌ای کوتاه و کاسه‌ای نسبتا بزرگ به شکل گلابی است و برخلاف سازهای زهی- زخمه‌ای دیگر ایران فاقد پرده‌بندی بوده و دارای 10 تا 13سیم است.
چون سطح ساز «بربط» از چوب پوشیده شده بود، اعراب آن را «عود» نامیدند. العود در زبان عربی به معنای چوب است، این واژه در اصل عربی‌شده واژه «رود» در زبان فارسی است که هم‌ نام دیگر «بربط» است و هم به معنای «سیم» در سازهای زهی است. بربط امروزه نقش بسیار کمتری در موسیقی ایرانی دارد. عود عربی بر خلاف بربط ایرانی از اصلی‌ترین سازهای موسیقی عربی است. این ساز پس از این‌که به اروپا برده شد، نام «لوت» بر آن نهادند. واژه لوت از نگارش کلمه «العود» به‌وجود آمده و به‌تدریج به لوت تبدیل شده است. بربط یا عود، بم‌ترین صدا را در بین سازهای زهی دارد. صدای بربط بم، نرم و در عین حال گرم و جذاب و نسبتاً قوی است. این ساز هم در تک‌نواز و هم‌ در گروه‌نوازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این ساز در هفدهمین نشست کمیته بین‌دولت‌ها برای پاسداری از میراث‌ فرهنگی ناملموس به رأی گذاشته شد که به‌عنوان هجدهمین میراث ناملموس ایران به‌صورت مشترک با سوریه در یونسکو ثبت جهانی شد. دوسال قبل بود که وزارت میراث فرهنگی چهار عنصر میراث ناملموس را ثبت جهانی کرد که سهم هرمزگان در این چهار عنصر هنر ساختن و نواختن ساز عود بود. در همین رابطه نیز سال گذشته با برگزاری جشنی در هفته میراث فرهنگی به همت وزارت میراث فرهنگی و سازمان منطقه آزاد قشم، لوح ثبت این اثر در جزیره قشم رونمایی شد. برخی معتقدند که علت انتخاب هرمزگان به‌عنوان مهد عود از این جهت است که جفتی و عود دوعنصر اصلی نوازندگی سازهای محلی استان بوده و بیش‌ترین اساتید و نوازندگان آن هم در هرمزگان و خصوصا در بندرعباس و جزایر هستند و نقش اساسی در احیا و نگهداری این ساز داشته است.

احیای فرهنگ دریاپایه با جشنواره عودنوازی
مدیرعامل منطقه آزاد قشم در آیین افتتاحیه دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم در تهران، ضمن قدردانی اساتید و هنرمندان در برگزاری جشنواره عودنوازی قشم اظهار کرد: به نمایندگی از مردم خونگرم، خوب و قدردان جزیره جهانی قشم خدمت شما هستیم، در این جشنواره ساز تاریخی، هویتی، تمدنی و جهانی عود را که خاستگاهش ایران بوده است را به عنوان نماد مردم جنوب ایران به‌ویژه جزیره قشم، به نمایش می‌گذاریم و امیدواریم در آیین اختتامیه این رویداد میزبان شما باشیم.
عادل پیغامی خاطرنشان کرد: در جشنواره عودنوازی قشم در تلاش هستیم هویت، تاریخ، تمدن، اصالت و فرهنگ مردم جزیره قشم را با ساز عود به نمایش بگذاریم، مردم ایران متاسفانه سال‌هاست با دریا آشنا نیستند، فرهنگ ساحل متفاوت از فرهنگ دریاپایه است. ساز عود این فرصت را می‌دهد که بتوانیم فرهنگ دریاپایه را در کشور مطرح کنیم.
وی افزود: جزیره جهانی قشم به‌عنوان کانون ارتباطات میان فرهنگی تمدن ایرانی در ۶هزار سال گذشته، مهد فرهنگ دریاپایه ایران جنوب و دروازه ورود اسلام به فلات قاره ایران بوده است؛ مردمی با ۶هزار تمدن و اصالت، در روستاهای قشم، در تنگه‌هرمز زندگی می‌کنند که به معنای دیگر، پنجره ایران‌فرهنگی در جنوب است. ایران‌فرهنگی فقط به تاجیکستان، افغانستان و هند ختم نمی‌شود، ایران‌فرهنگی در جنوب را باید تا مرزهای یمن دید که قشم دروازه آن است.
پیغامی گفت: مردم قشم سال‌ها در این جزیره معدن ارتباطات میان‌فرهنگی از اسکاندیناوی، چین، آفریقا، هند و کشورهای حوزه خلیج فارس بودند، این جشنواره فرصتی است تا فرهنگ دریاپایه را با ساز عود برای ایرانیان دوباره زنده کنیم.
مدیرعامل منطقه آزاد قشم با اشاره به فرمایشات رهبر معظم انقلاب درباره مفهوم «فرهنگ دریاپایه» اظهار داشت: ایشان این مفهوم را برای همه فرهنگ‌شناسان و فرهنگ‌دوستان مطرح کردند، همه تمدن‌های بزرگ دنیا، بدون دریا نتوانستند تمدن بشوند، ایرانیان هم در طول تاریخ، تمدن خود را با دریاپایگی توسعه دادند. ایرانیان بیش از ۳۰شهر ساحلی در دریای جنوب؛ خلیج فارس و دریای عمان و تنگه‌هرمز داشتند که امروز متاسفانه از آن‌ها یادی نیست که باید مجددا آن‌ها را احیا کنیم.
وی گفت: امروز وظیفه ماست که با جشنواره عودنوازی و سایر جشنواره‌هایی که در این جزیره برگزار می‌کنیم، مفهوم «فرهنگ دریاپایه» را با تمامی عناصر و ویژگی‌های فرهنگی همچون موسیقی، پوشش، خوراک، تاریخ، اسطوره، قصه‌ها و روایت‌ها مدنظر قرار دهیم و بتوانیم تمدن بزرگ ایرانی را با فرهنگ دریاپایه جنوب مجدد احیا کنیم.

معرفی عود به عنوان ساز زندگی در قشم
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم نیز در این آیین، هدف از برگزاری جشنواره عودنوازی قشم را معرفی ساز عود به‌عنوان ساز زندگی در این جزیره عنوان کرد و گفت: ساز عود شاید در ایران فرهنگی توسط ثروتمندان و فرادستانی که در فرآیند توسعه ناهمگون اسم حاشیه بر آن بار شده بود، فراموش شده بود که سعی داریم آن را احیا کنیم.
ادریس راموز افزود: در جشنواره عودنوازی در تلاش هستیم ضمن احیای میراث فرهنگی، بتوانیم این رویداد را به صورت بین‌المللی با هدف تعامل با کشورهای مختلف برگزار کنیم، ساز عود می‌تواند ابزاری برای تعامل فرهنگی با کشورهای مختلف باشد.
راموز بیان کرد: با برگزاری جشنواره عودنوازی قشم در تلاش هستیم که مردم سراسر کشور به این جزیره بیایند، هنر زندگی کردن، ساخت و نوازندگی عود را بیاموزند و به‌عنوان ایران فرهنگی، تمدن ایرانی را در پیوند موسیقی با اقتصاد و تمام مناسبات زندگی مشاهده کنند. امیدواریم این جشنواره با قوت ادامه پیدا کند و در آیین اختتامیه شاهد هنرمندانی از شهرهای مختلف کشور، از خزر تا خلیج‌فارس باشیم.

همکاری شهرکتاب در برگزاری جشنواره عودنوازی
از طرف دیگر مهدی فیروزان مدیرعامل موسسه شهرکتاب نیز اظهار داشت: از زمانی که این جشنواره شکل گرفت، گویا عود، مرا و شهر کتاب را به سمت این جزیره می‌خواند، وقتی که آقای فتاحی مسئولیت این جشنواره را برعهده گفت، احساس کردم که هم قرابت همکاری، جغرافیایی و مجال جدیدی را پیدا کردیم که شهرکتاب در قشم حضور پیدا کند و این حضور را هم مرهون قشمی‌ها هستیم.
فیروزان با اشاره به همکاری موسسه شهرکتاب در برگزاری جشنواره عودنوازی قشم افزود: برای شهرکتاب این موضوع اهمیت داشت که مدیریت جزیره قصد دارد یک جزیره فرهنگی را با حفظ و تقویت همه سرمایه‌ها و میراث فرهنگیش ارایه کند، یعنی یک الگوی ساحل‌نشینی مبتنی بر همه ارزش‌های موجودش بود. جزایر تجاری و بازرگانی در دنیا بسیار هست اما سرمایه‌های جزیره‌ای مثل قشم محدود است و این چیزی بود که ما فرهنگیان را راغب و مشتاق کرد که در عرصه جدیدی از حوزه فرهنگی، موسیقی، کتاب و صنایع دستی مشارکت کنیم، بیاموزیم و در جهت توسعه ارگانیک این میراث فرهنگی گامی برداریم.
محسن فتاحی، دبیر اجرایی دومین جشنواره عودنوازی قشم نیز در این آیین اظهارداشت: این جشنواره را با همکاری موسسه شهر کتاب و میزبانی سازمان مناطق آزاد قشم برگزار می‌کنیم، در قشم عود در همه منازل وجود دارد و کودکان با عود بزرگ می‌شوند و براین اساس برای اینکه کسی بخواهد در عودنوازی تبدیل به پیشکسوت بشود، نیازی نیست که سن و سال بالایی داشته باشد، چراکه سال‌های زیادی عود شنیده و نواخته است.
فتاحی گفت: در این آیین برای قدردانی از برگزارکنندگان نخستین دوره جشنواره عودنوازی با همراهی یکی از برگزیدگان این جشنواره؛ متین علیزاده و استاد کمالی یکی از پیشکسوتان عودنوازی قشم، برنامه‌ای را ترتیب دادیم که این دو در کنار هم اجرایی داشتند.
حسین بهروزی‌نیا، آهنگساز، ردیف‌دان و نوازنده عود نیز در پیام تصویری به این آیین اظهار کرد: سال‌ها آرزو داشتم که ساز عود بتواند در حد سازهای دیگر ایرانی، جایگاه خود را پیدا کند، امروز به لطف دوستانی که دغدغه اقتصادی ندارند و دغدغه کار هنری دارند، ساز عود خوشبختانه نه تنها جایگاه خاص خود را پیدا کرده حتی از سازهای دیگر ایرانی هم بیشتر مورد اقبال قرار گرفته است.

فراخوان و نحوه برگزاری دومین جشنواره عودنوازی 
براساس این گزارش فراخوان دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم ۱۷ بهمن ماه با هدف ترویج و ارتقای سطح هنر عودنوازی، ارتقای فرهنگ و هنر جزیره‌ قشم و معرفی ظرفیت‌های بی‌نظیر این جزیره جهانی منتشر شد. این جشنواره توسط موسسه شهرکتاب و میزبانی سازمان منطقه آزاد قشم، از ۲۵ تا ۲۸ فروردین ۱۴۰۴ در جزیره قشم برگزار خواهد شد. در این دوره، بخش غیررقابتی آنسامبل با محوریت ساز عود (شامل دوئت و گروه‌های بیشتر که حتماً باید دو ساز ملودیک وجود داشته باشد) نیز در نظر گرفته شده است. بخش رقابتی جشنواره در سه رده سنی «زیر ۱۴ سال»، «۱۵ تا ۱۸ سال» و «۱۹ تا ۲۵ سال» برگزار می‌شود. علاقه‌مندان برای اطلاع از فراخوان، کسب اطلاعات بیشتر و ثبت‌نام و ارسال اثر می‌توانند تا ۱۰ اسفند ۱۴۰۳ به سایت جشنواره مراجعه کنند. محمد فیروزی، مجید ناظم‌پور، سحر فروزان، نجمه صغیر، علی ابوالقاسمی، محسن فتاحی، کیوان فرزین و محمد پیری اعضای شورای سیاست‌گذاری، محمد فیروزی دبیر و محسن فتاحی دبیری اجرایی دومین جشنواره ملی عودنوازی هستند.