گروه انرژی- بررسی آمارهای منتشرشده از سوی وزارت نیرو و سازمان هواشناسی کشور درباره میزان بارندگی، نشان‌دهنده نصف‌شدن مجموع آمار بارندگی کشور نسبت‌به دوره بلندمدت است. آنطور که کارشناسان هشدار داده‌اند، وضعیت قرمز برای منابع آبی موردنیاز بخش کشاورزی از الان شروع شده است. همچنین برای بخش خانگی نیز وضعیت در سال آینده بحرانی خواهد بود.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، بررسی گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که وضعیت منابع آبی تهران به‌شدت بحرانی شده است. حجم ذخایر سد‌های تأمین‌کننده آب پایتخت کاهش یافته و پیش‌بینی‌های هواشناسی نیز از ادامه خشکسالی برای سال آینده خبر می‌دهد. آنطور که کارشناسان و مسئولان اعلام کرده‌اند، در چنین شرایطی، نقش شهروندان در مدیریت مصرف آب بیش از پیش اهمیت دارد. مسئولان وزارت نیرو در دولت چهاردهم امیدوارند با همراهی مردم، تهران بتواند بدون قطعی و جیره‌بندی آب از این بحران عبور کند.
طبق آخرین آمارها تا اواخر بهمن‌ماه سال‌جاری، ۵۱.۶درصد ازبارش‌ها کمتر از میزان متوسط بلندمدت دریافت شده و این عدد حاکی از کاهش بسیار چشمگیر بارندگی‌ها در کشور است. این در حالی است که در برخی استان‌ها، میزان بارش‌ها بسیار کمتر از حد انتظار بوده است. همچنین آنطور که بررسی‌ها نشان می‌دهد سطح پوشش برفی در مناطق کوهستانی نسبت‌به شرایط نرمال تقریباً نصف شده است، این بدان معناست که ذخیره آبی در ارتفاعات هم به همان میزان کاهش یافته و این وضعیت برای فصل‌های گرم سال و نیازهای آبی کشاورزی مشکلات زیادی را به‌همراه خواهد داشت.
در سال‌جاری، کاهش بارش‌ها در فصل پاییز به‌ویژه در برخی استان‌ها، به یکی از دغدغه‌های اصلی کارشناسان کشاورزی تبدیل شده است. این کاهش بارندگی‌ها علاوه‌بر این‌که موجب کاهش ذخایر آب‌های زیرزمینی شده، به کاهش کیفیت محصولات کشاورزی و کاهش عملکرد تولیدات در برخی مناطق نیز انجامیده است که برای مشاهده اثرات بیشتر این موضوع باید تا نزدیک‌شدن به فصل برداشت صبرکرد. این وضعیت کم‌بارشی در حالی رخ می‌دهد که در فصل پاییز، بسیاری از کشاورزان به کاشت محصولات خود پرداخته‌اند و عدم‌تأمین منابع آبی کافی می‌تواند منجربه کاهش تولیدات در این بخش شود. در این شرایط، تأثیرات منفی کم‌بارشی‌ها به‌ویژه در مناطقی که وابسته به آبیاری کشاورزی هستند، بیشتر نمایان می‌شود.
ایران مدت‌هاست که با کاهش منابع آبی و تغییرات اقلیمی دست‌وپنجه نرم می‌کند، اما امسال شرایط پیچیده‌تر از همیشه شده است؛ میانگین بارندگی کشور ۵۰درصد کمتر از میانگین بلندمدت است و این یعنی منابع آبی که پیشتر هم کفاف نیازها را نمی‌دادند، حالا تحت فشار بیشتری قرار گرفته‌اند. شرایط بحرانی، سیاست‌گذاران را مجبور کرده که به جای تمرکز بر افزایش منابع آب، به بهینه‌سازی مصرف و مدیریت بهتر آن بیندیشند. دیگر نمی‌توان به بارش‌های سالانه و سدسازی‌های سنتی اتکا کرد؛ حالا نگاه‌ها به کاهش هدررفت، بازچرخانی و استفاده بهینه از آب در بخش‌های مختلف معطوف شده است.

زخم کهنه هدررفت آب 
یکی از چالش‌های بزرگ در مدیریت آب کشور، هدررفت بالای آن در شبکه‌های توزیع شهری و صنعتی است. بخش قابل‌توجهی از منابع آبی، پیش از رسیدن به مصرف‌کننده نهایی، در لوله‌های فرسوده، سیستم‌های انتقال ناکارآمد و مدیریت نادرست توزیع از بین می‌رود. این موضوع نه‌تنها در شهرهای بزرگ، بلکه در مناطق روستایی نیز مشکل‌آفرین شده است؛ جایی که بخش زیادی از آب به دلیل عدم سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌ها هدر می‌رود. وزارت نیرو در این شرایط، اولویت اصلی خود را بر کاهش این هدررفت گذاشته است. بازسازی شبکه‌های فرسوده، بهینه‌سازی مصرف و اعمال مدیریت هوشمندانه بر توزیع آب، اقداماتی هستند که می‌توانند از این اتلاف گسترده جلوگیری کنند.
در بسیاری از کشورهای کم‌آب، بازچرخانی و تصفیه فاضلاب شهری و صنعتی، به یک منبع اصلی تأمین آب تبدیل شده است، اما در ایران، این موضوع هنوز به‌طور کامل اجرایی نشده و تنها در برخی شهرها و صنایع، تصفیه پساب موردتوجه قرار گرفته است. آب مصرف‌شده در بخش‌های صنعتی و خانگی، در بسیاری از موارد قابل بازیافت و استفاده مجدد است، اما عدم‌سرمایه‌گذاری مناسب، نبود قوانین الزام‌آور و مقاومت برخی بخش‌ها در برابر این تغییرات، باعث شده حجم زیادی از این آب تصفیه‌نشده از دست برود. برنامه‌ریزی‌های اخیر وزارت نیرو نشان می‌دهد که تمرکز بر تصفیه و بازچرخانی آب، به‌ویژه در صنایع، در اولویت قرار گرفته است. الزام صنایع به استفاده از پساب‌های تصفیه‌شده و گسترش تصفیه‌خانه‌های شهری، می‌تواند بخشی از بحران را کاهش دهد.

کشاورزی؛ متهم یا قربانی سیاست‌گذاری
بخش کشاورزی، با مصرف بیش از ۸۰درصد آب کشور، همواره در مرکز بحث‌های مدیریت منابع آبی بوده است. بسیاری معتقدند که کشاورزی سنتی و روش‌های آبیاری ناکارآمد، یکی از دلایل اصلی هدررفت آب در ایران است، اما آیا این بخش تنها مقصر بحران آب است؟ واقعیت این است که کشاورزی ایران نه‌تنها متکی به روش‌های سنتی و پرمصرف است، بلکه سیاست‌های حمایتی دولت در سال‌های گذشته، کشاورزان را به سمت کشت‌های پرآب‌بر سوق داده است. محصولاتی مانند برنج، هندوانه و نیشکر که به منابع عظیم آب نیاز دارند، در مناطقی کشت می‌شوند که با بحران شدید کم‌آبی مواجه ‌هستند. تغییر این الگوی کشت، نیازمند اصلاح سیاست‌های کلان، ارائه مشوق‌های مالی به کشاورزان برای استفاده از روش‌های نوین آبیاری و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید است. وزارت نیرو تأکید دارد که با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، باید این بخش را به سمت بهره‌وری بالاتر سوق داد، اما این مسیر به سیاست‌گذاری‌های قاطع‌تر و اجرای سختگیرانه‌تر نیاز دارد.

شیرین‌سازی آب دریا و راهکارهای گران
یکی دیگر از گزینه‌های پیش روی سیاست‌گذاران، شیرین‌سازی آب دریاست. کشورهای حوزه خلیج‌فارس سال‌هاست که با استفاده از این فناوری، بخشی از نیازهای آبی خود را تأمین می‌کنند. اما در ایران، به دلیل هزینه‌های بالا، مصرف انرژی زیاد و محدودیت‌های زیست‌محیطی، شیرین‌سازی آب هنوز به یک راه‌حل گسترده تبدیل نشده است. با این حال، در برخی استان‌های کم‌آب، پروژه‌های شیرین‌سازی در حال اجرا هستند. اما این روش بیشتر می‌تواند راهکاری برای تأمین آب‌شرب در مناطق خاص باشد، نه یک راه‌حل فراگیر برای حل بحران آب کشور.
در سال‌های اخیر، بارورسازی ابرها به‌عنوان یکی از روش‌های مقابله با خشکسالی مطرح شده است، اما این روش، با وجود برخی موفقیت‌ها، هنوز به دلیل وابستگی به شرایط جوی و محدودیت در میزان بارش، یک راهکار قطعی محسوب نمی‌شود. تجربیات جهانی نشان می‌دهد که بارورسازی می‌تواند میزان بارندگی را در مناطق خاصی افزایش دهد، اما نمی‌تواند کمبود آب یک کشور را جبران کند. به همین دلیل، وزارت نیرو این روش را در برخی مناطق آزمایش کرده، اما خود مسئولان هم تأکید دارند که نمی‌توان روی این روش به‌عنوان یک راهکار بلندمدت حساب کرد.

آینده آب در ایران و مسیر سخت
آنچه مشخص است، این است که دیگر نمی‌توان بحران آب را تنها با پروژه‌های عمرانی و سدسازی حل کرد. تغییر اقلیم، رشد جمعیت و افزایش نیازهای صنعتی و کشاورزی، شرایطی را ایجاد کرده که نیازمند مدیریت علمی و سختگیرانه منابع آب است. اصلاح الگوی مصرف، کاهش هدررفت، بازچرخانی آب، تغییر روش‌های کشاورزی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، راهکارهایی هستند که می‌توانند از شدت بحران بکاهند. اما موفقیت این اقدامات، تنها در صورتی ممکن خواهد بود که هم دولت و هم مردم، برای مدیریت بهتر آب همکاری کنند. بحران آب، یک چالش ملی است که نیاز به تصمیم‌گیری‌های قاطع و اقدام‌های فوری دارد. فرصت زیادی باقی نمانده و اگر اقدامات لازم به‌درستی اجرا نشود، در آینده‌ای نه‌چندان دور، تأمین آب به یکی از بزرگ‌ترین معضلات اقتصادی و اجتماعی کشور تبدیل خواهد شد.