فستیوال موسیقی «جزیرتی» کیش چه نسبتی با «طرب جزیرتی» دارد؟
​​​​​​​گروه فرهنگ دریایی- مهدی ده‌دارو حجت حاجی‌زاده - «جزیرتی»، نه یک واژه‌ بی‌هویت و بی‌ریشه، بلکه نامی است که ریشه در اعماق تاریخ و فرهنگ جزیره‌ قشم دارد. این نام، تداعی‌کننده‌ سبک موسیقی اصیلي است که بیش از یک‌قرن، در تاروپود زندگی مردمان خونگرم و هنرمند قشم تنیده شده است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، مهدی ده‌دار، پژوهشگر فرهنگ دریاپایه و حجت حاجی‌زاده، پژوهشگر فرهنگ خلیج‌فارس در مطلبی اختصاصی برای روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، با نگاهی فرهنگی به بررسی «فستیوال موسیقی جزیرتی» در جزیره کیش و نسبت آن با موسیقی جزیرتی اصلی در استان هرمزگان و جزیره قشم پرداخته‌اند. این نوشتار را در ادامه می‌خوانید.
در قلب آب‌های نیلگون خلیج‌فارس، آنجا که جزیره‌ کیش همچون نگینی درخشان خودنمایی می‌کند، رویدادی به وقوع پیوسته که نه‌تنها مایه‌ مباهات نیست، بلکه داغی از ننگ و بی‌مسئولیتی را بر پیشانی فرهنگ و هنر این سرزمین حک کرده است. سخن از برگزاری فستیوالی است با نام «جزیرتی»؛ نامی که به‌خودی‌خود، هیچ ایرادی ندارد، اما زمانی که به محتوای این رویداد و خاستگاه حقیقی این نام می‌نگریم، با فاجعه‌ای عمیق و غیرقابل چشم‌پوشی روبه‌رو می‌شویم.
«جزیرتی»، نه یک واژه‌ بی‌هویت و بی‌ریشه، بلکه نامی است که ریشه در اعماق تاریخ و فرهنگ جزیره‌ قشم دارد. این نام، تداعی‌کننده سبک موسیقی اصیلي است که بیش از یک‌قرن، در تاروپود زندگی مردمان خونگرم و هنرمند قشم تنیده شده است. «طرب جزیرتی»، نغمه‌ دریا و صیادان مروارید است، حکایت بادبان‌های برافراشته و روایتگر داستان‌های حماسی و عاشقانه‌ای که سینه‌به‌سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند. این موسیقی، شناسنامه‌ فرهنگی قشم است و هر نتی از آن، پژواکی از تاریخ و هویت این جزیره‌ زیباست.
حال، تصور کنید که این نامِ پرمعنا و ارزشمند، به يغما رفته و بر پیشانی فستیوالی در جزیره‌ای دیگر، یعنی کیش، حک شده باشد؛ فستیوالی که نه‌تنها هیچ ارتباطی با موسیقی اصیل«جزیرتی» ندارد، بلکه حتی میزبان هنرمندان قشمی، صاحبان حقیقی این میراث گرانبها نیز نبوده است. این اقدام، چیزی جز مصادره‌ فرهنگی، بی‌توجهی به میراث ناملموس و بی‌احترامی آشکار به هویت و حقوق معنوی مردم قشم نیست.
این رویداد، به وضوح نشان می‌دهد که در سیستم نظارت بر رویدادهای فرهنگی کشور، خلائی عمیق وجود دارد. چگونه ممکن است که یک جشنواره‌ موسیقی، با نامی که به‌طور مشخص به یک سبک و منطقه‌ خاص تعلق دارد، بدون هیچ‌گونه بررسی و نظارت دقیقی، مجوز برگزاری دریافت کند؟ مثل این می‌ماند که فستیوالی به نام موسیقی کردی برگزار شود، اما هیچ اجرا و نام و نشانی از فرم موسیقی کردی در آن وجود نداشته باشد و راک و ... در آن برگزار شود. این بی‌توجهی، نه‌تنها به هنرمندان و فرهنگ قشم ظلم می‌کند، بلکه بستری را برای سوءاستفاده‌های آتی و تکرار چنین فجایعی فراهم می‌سازد.
انتخاب نام «جزیرتی» برای فستیوال کیش، یک تناقض آشکار و فریبنده ایجاد کرده است. مخاطبانی که با موسیقی اصیل قشم آشنایی ندارند، با شنیدن این نام، به اشتباه تصور می‌کنند که با اثری مرتبط با فرهنگ و هنر این جزیره روبه‌رو هستند. این در حالی است که محتوای ارائه‌شده در این فستیوال، هیچ سنخیتی با «طرب جزیرتی» نداشته و بیشتر به موسیقی‌های پاپ، فیوژن و سایر ژانرهای غیرمرتبط متمایل بوده است. این اقدام، نه‌تنها مخاطبان را گمراه می‌کند، بلکه به تحریف تاریخ و اصالت موسیقی «جزیرتی» نیز دامن می‌زند.
این اتفاق، فراتر از یک اشتباه ساده در نام‌گذاری، به‌مثابه‌ یک دزدی فرهنگی تمام‌عیار است. برگزارکنندگان این فستیوال، با سوءاستفاده از نام «جزیرتی»، حقوق مالکیت معنوی مردم قشم را زیرپا گذاشته و به میراث فرهنگی این منطقه بی‌احترامی کرده‌اند. «طرب جزیرتی»، بخشی جدایی‌ناپذیر از تاریخ، فرهنگ و زندگی مردم قشم است و استفاده‌ ابزاری از نام آن، توهینی آشکار به این هویت محسوب می‌شود.پیامدهای این اقدام نسنجیده، بسیار فراتر از یک نارضایتی ساده است. این اتفاق، هنرمندان قشمی را که سال‌ها برای حفظ و اشاعه‌ این سبک موسیقی تلاش کرده‌اند، به حاشیه می‌راند و انگیزه‌ آن‌ها را برای ادامه‌ این مسیر، تضعیف می‌کند. همچنین پژوهش‌های آتی در حوزه‌ موسیقی نواحی را با چالش مواجه می‌سازد، چراکه محققان با اطلاعات نادرست و تحریف‌شده‌ای روبه‌رو خواهند شد که مانع از شناخت دقیق و صحیح موسیقی «جزیرتی» می‌شود. این بی‌توجهی، در نهایت به ایجاد شکاف فرهنگی و بی‌اعتمادی میان مردم قشم و متولیان فرهنگی کشور منجر خواهد شد.
از منظر حقوقی، استفاده از نام «جزیرتی» بدون کسب مجوز از صاحبان حق، مصداق بارز نقض حقوق پدیدآورنده، تجاوز به حقوق مالکیت معنوی و بی‌توجهی به میراث فرهنگی ناملموس ایران است. سکوت و انفعال نهادهای مسئول در برابر این اتفاق، پرسش‌های فراوانی را در ذهن ایجاد می‌کند و ضرورت پاسخگویی صریح و شفاف متولیان و برگزارکنندگان فستیوال را آشکار می‌سازد. اصرار بر ادامه‌ استفاده از این نام، باوجود آگاهی بعدی از تعلق آن به قشم و اعتراضات گسترده‌ فعالان فرهنگی و هنرمندان، نشان‌دهنده‌ بی‌توجهی محض به ارزش‌های فرهنگی و ترجیح‌دادن منافع شخصی و کوتاه‌مدت بر حفظ میراث هنری کشور است.
بنابراین، ضروری است نهادهای فرهنگی و مسئولان کشوری، با عزمی راسخ و اراده‌ای قاطع، به این موضوع ورود کرده و از حقوق فرهنگی مردم قشم دفاع نمایند. جلوگیری از تکرار چنین اقداماتی، نیازمند تدوین قوانین و مقررات شفاف و بازدارنده، نظارت دقیق بر رویدادهای فرهنگی و برخورد قاطع با متخلفان است. حمایت از هنرمندان، پژوهشگران و فعالان فرهنگی که در راستای حفظ و معرفی «طرب جزیرتی» تلاش می‌کنند، نه‌تنها یک وظیفه ملی، بلکه گامی اساسی در جهت پاسداری از میراث غنی فرهنگی ایران به‌شمار می‌رود. موسیقی «جزیرتی»، صدای رسای قشم است؛ صدایی که از دل تاریخ و فرهنگ این جزیره‌ زیبا برخاسته و نباید اجازه داد که این صدا، در هیاهوی بی‌توجهی‌ها، منفعت‌طلبی‌ها و سوءاستفاده‌ها خاموش شده و به فراموشی سپرده شود.