گروه اقتصادبین الملل- سعید قلیچی- حمله نظامی متجاوزانه رژیم صهیونیستی علیه ایران، همچون شوکی الکتریکی بر پیکره بی‌ثبات بازار‌های جهانی وارد آمد و در چشم برهم‌زدنی، معادلات مالی را به ‌کلی دگرگون ساخت. این یورشِ فعلا یکجانبه که با هدف قرار دادن نقاطی در تهران و چند شهر دیگر ایران همراه بود، نه‌تنها مرز‌های امنیتی منطقه را درنوردید، بلکه سیلابی از هراس را در شریان‌های سرمایه‌گذاری جهان جاری ساخت. سرمایه‌گذاران، غافلگیر از این جهش ناگهانی در تنش‌های ژئوپلیتیکی، با واکنشی غریزی به سوی پناهگاه‌های امن سنتی گریختند و صحنه‌ای از آشوب را در دارایی‌های پرریسک رقم زدند. این بحران در شرایطی رخ داد که اقتصاد جهانی پیشاپیش زیر بار سنگین تنش‌های تجاری و سیاست‌های پرمخاطره اقتصادی قدرت‌های بزرگ، به‌ویژه ایالات متحده، ناله می‌کرد و تاب‌آوری آن به شدت کاهش یافته بود.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، افزایش بی‌سابقه قیمت نفت در پی تنش بین اسرائیل و ایران، بازارهای جهانی انرژی را تکان داد. این تحولات نگرانی‌ها درباره اختلال در عرضه نفت و تأثیرات گسترده بر اقتصاد جهانی را افزایش داده است. در پی حملات نظامی اسرائیل به ایران و پاسخ‌های متقابل دفاعی تهران، بازارهای مالی جهانی دچار لرزه شدند و قیمت نفت به‌طور قابل‌توجهی افزایش پیدا کرد. قیمت نفت برنت که معیار اصلی بین‌المللی است، روز جمعه بیش از ۱۰درصد جهش داشت و تا حدود ۷۵دلار به ازای هر بشکه رسید. این افزایش ناگهانی با ایجاد وضعیتی مشابه تأثیرات جنگ اوکراین بر بازارهای جهانی سه‌سال پیش، نگرانی‌هایی را درباره احتمال آغاز دوره‌ای جدید از افزایش شدید قیمت انرژی به‌وجود آورده است که می‌تواند به افزایش قیمت بنزین، مواد غذایی و حتی هزینه‌های سفر منجر شود.افزایش قیمت نفت به‌طور عمده ابتدا در قیمت بنزین به چشم می‌آید، اما هزینه‌های بالاتر انرژی به‌تدریج بر قیمت‌های سایر کالاها و خدمات نیز تأثیر می‌گذارد. به‌عنوان مثال، در بخش کشاورزی، افزایش هزینه سوخت ماشین‌آلات، حمل‌ونقل و فرآوری موادغذایی به افزایش قیمت نهایی محصولات منجر می‌شود. بااین‌حال، این اثرات تنها در صورتی محسوس خواهد بود که قیمت انرژی برای مدت طولانی بالا بماند. به‌طور تقریبی، هر ۱۰دلار افزایش در قیمت نفت، حدود ۷پنی به قیمت هر لیتر بنزین اضافه می‌کند. همچنین باید توجه داشت که شوک‌های قیمتی اخیر بیشتر ناشی از افزایش قیمت گاز بوده است که در بسیاری از کشورها برای گرمایش و تولید برق اهمیت دارد. پس از حملات اخیر، قیمت گاز نیز افزایش داشته، اما تأثیر آن بر خانوارها به دلیل مقررات و سقف‌های قیمتی به احتمال زیاد به ‌آرامی یا حتی به‌طور محدود احساس خواهد شد.تحلیلگران در مورد آینده قیمت نفت معتقدند که شدت و مدت زمان درگیری میان اسرائیل و ایران، دخالت احتمالی کشورهای دیگر منطقه و نقش آمریکا در این تنش‌ها تأثیرگذار خواهد بود. نقطه حساس بازار نفت تنگه‌هرمز است که حدود یک‌پنجم نفت جهان از آن عبور می‌کند. هرگونه اختلال در این مسیر می‌تواند قیمت‌ها را به‌شدت افزایش دهد. اگرچه احتمال بسته‌شدن این تنگه هنوز کم است، اما موضع‌گیری ایران در این زمینه موجب افزایش نگرانی‌ها و به تبع آن بالا رفتن قیمت‌ها شده است. هرگونه اختلال در تنگ‌هرمز، ایالات متحده را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد زیرا بسیاری از آمریکایی‌ها در برابر افزایش شدید قیمت نفت آسیب‌پذیر هستند. تبعات اقتصادی و سیاسی افزایش چشمگیر قیمت انرژی، برای ترامپ نیز روشن است. او پیش از حمله اسرائیل به ایران، از افزایش اخیر و نسبتاً ناچیز قیمت‌ها ابراز نارضایتی کرده بود.

شوک انرژی تازه تهدیدی برای اقتصاد جهان
افزایش قیمت انرژی در این مقطع زمانی از منظر اقتصادی می‌تواند شوک منفی بزرگی برای اقتصاد جهانی باشد. کارشناسان هشدار داده‌اند که اگر قیمت نفت به بالای ۱۰۰دلار برسد، این موضوع می‌تواند تورم را در کشورهای پیشرفته تا حدود یک‌درصد افزایش دهد و فشار بر بانک‌های مرکزی را برای کنترل نرخ بهره بیشتر کند. این وضعیت در حالی است که امیدهایی برای کاهش تورم و کاهش نرخ بهره وجود داشت که اکنون با افزایش قیمت نفت و احتمال ادامه درگیری‌ها کمرنگ شده است. افزایش نااطمینانی‌ها و بی‌ثباتی در نظم اقتصادی جهانی که تحت رهبری آمریکا شکل گرفته است نیز می‌تواند پیامدهای منفی بلندمدتی داشته باشد. بااین‌حال، باید توجه داشت که درگیری‌های منطقه‌ای در خاورمیانه سابقه طولانی و بازار انرژی به این نوسانات عادت دارد. ممکن است این تنش‌ها به‌سرعت فروکش کنند و بازارها به تعادل بازگردند، اما در صورت ادامه‌دارشدن درگیری یا گسترش آن، قیمت‌های انرژی می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی افزایش پیدا کنند و تأثیرات گسترده‌تری بر اقتصاد جهانی داشته باشند.

آینده قیمت نفت در گرو پاسخ ایران
تحلیلگران معتقدند که مسیر آینده قیمت نفت به نحوه پاسخ ایران به حملات اسرائیل بستگی دارد. در صورتی که ایران به زیرساخت‌های انرژی یا پایگاه‌های آمریکایی در منطقه حمله کند، قیمت‌ها می‌توانند بیشتر صعود کنند، اما اگر واکنش ایران محدودتر باشد، احتمال کاهش قیمت نفت در هفته‌های آینده وجود دارد. رابرت مک‌نالی، رئیس فعلی گروه تحقیقاتی راپیدان انرژی، در این رابطه اظهار کرد که شرکت‌های نفتی آمریکایی و تولیدکنندگان بزرگ در خاورمیانه مانند عربستان سعودی، بعید است در پاسخ به تغییرات به‌سرعت تولید خود را افزایش دهند. آنطور که ایمنا در گزارشی آورده، به گفته مک‌نالی، تولیدکنندگان می‌دانند که اگرچه درگیری‌های ژئوپلیتیکی اغلب باعث افزایش کوتاه‌مدت قیمت‌ها می‌شود که به نفع آن‌هاست، اما در نهایت می‌توانند به رکود اقتصادی منجر شوند و تقاضا برای نفت را کاهش دهند. همچنین عربستان سعودی و سایر اعضای کارتل نفتی اوپک‌پلاس نمی‌خواهند به‌عنوان حامی یا بهره‌برنده از حمله اسرائیل دیده شوند. مک‌نالی در این خصوص گفت: «آ‌ها عقب‌نشینی خواهند کرد، در وضعیت پنهانی خواهند ماند و امیدوارند که این وضعیت برطرف شود.»‌

سرنوشت ذخایر اضطراری نفت
یکی از گزینه‌های آمریکا برای مقابله با افزایش قیمت نفت، آزادسازی ذخایر اضطراری نفت توسط ایالات متحده و دیگر مصرف‌کنندگان عمده نفت است. فاتح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، روز جمعه در پستی اعلام کرد: «ما آماده اقدام در صورت نیاز هستیم.» بیرول افزود که آژانس بین‌المللی انرژی که یک سازمان بین‌دولتی است و استفاده از ذخایر نفتی کشورهای عضو را هماهنگ می‌کند، فعالانه وضعیت را زیرنظر دارد و اشاره کرد که سیستم امنیتی نفتی این گروه بیش از ۱.۲میلیارد بشکه ذخایر اضطراری نفت دارد. اوپک روز جمعه به‌شدت با این اظهارات مخالفت کرد. دبیرکل اوپک در بیانیه‌ای در شبکه اجتماعیX استدلال کرد که بیانیه آژانس بین‌المللی انرژی هشدارهای کاذب ایجاد می‌کند و با تکرار نیاز غیرضروری به استفاده احتمالی از ذخایر اضطراری نفت، حس ترس در بازار را القا می‌کند.

گرداب نااطمینانی یا آرامش موقت؟
چشم‌انداز آتی بازار‌های جهانی به‌شدت به تحولات سیاسی و نظامی آتی در خاورمیانه گره خورده است. در سناریوی بدبینانه، در صورت تشدید درگیری‌ها و گسترش دامنه‌ جنگ به کشور‌های دیگر منطقه یا اختلال جدی در تدارکات انرژی، شاهد اوج‌گیری بیشتر قیمت نفت (فراتر از سطوح کنونی) و طلا خواهیم بود. این افزایش قیمت انرژی، تورم جهانی را که هنوز کاملاً مهار نشده، مجدداً شعله‌ور ساخته و می‌تواند برنامه‌های بانک‌های مرکزی بزرگ برای کاهش نرخ بهره را به تعویق بیندازد یا حتی معکوس کند. بورس‌های جهانی تحت فشار مضاعف ناشی از هزینه‌های بالاتر انرژی، نرخ بهره بالاتر برای مدت طولانی‌تر و کاهش رشد سودآوری شرکت‌ها، به ریزش خود ادامه خواهند داد و نوسانات در کوتاه‌مدت در سطوح بالا باقی خواهد ماند. فرار سرمایه به سمت دلار، فرانک سوئیس، ین و اوراق قرضه دولتی امن تشدید خواهد شد.
در سناریوی خوش‌بینانه‌تر، اگر تنش‌ها به سرعت مهار شود و به یک درگیری گسترده و طولانی مدت نینجامد، ممکن است شاهد تعدیل تدریجی قیمت‌ها باشیم. قیمت نفت و طلا بخشی از رشد حاد اولیه را اصلاح خواهند کرد، اگرچه احتمالاً در سطوحی بالاتر از پیش از حمله تثبیت شوند. بازار‌های سهام ممکن است با کاهش نااطمینانی، بخشی از ضرر‌های اولیه را بازیابند، به‌ویژه در بخش‌هایی که کمتر مستقیماً تحت تأثیر انرژی یا تنش ژئوپلیتیک قرار دارند. بااین‌حال، اثر روانی این حمله و آسیب‌پذیری منطقه پایدار خواهد ماند و حساسیت بازار به هر خبر جدید از خاورمیانه را به‌شدت افزایش داده است. به‌طور کلی، حتی در صورت فروکش کردن فوری آتش، ریسک ژئوپلیتیک به‌عنوان عاملی کلیدی و بی‌ثبات‌کننده در معادلات بازار‌های جهانی باقی خواهد ماند و سایه سنگین عدم‌اطمینان، تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران اقتصادی را برای ماه‌های آینده تحت تأثیر قرار خواهد داد. هشدار تحلیلگران مبنی بر بالا ماندن سطح نوسانات و افزایش نااطمینانی اقتصادی در کوتاه‌مدت، فارغ از مسیر آتی تحولات، امری گریزناپذیر به نظر می‌رسد.

مشاهده تنش در تمام بازارها
طلای زرد، پناهگاه دیرینه سرمایه در بحران‌ها، رکورد‌های تازه‌ای را نشانه گرفت و به سطح حیرت‌آور ۳۴۱۶دلار در هر اونس صعود کرد، گویی سرمایه‌گذاران با شتابی دیوانه‌وار در پی پناهگاهی مطمئن برای حفظ ارزش دارایی خود بودند. این صعود طلا، نشانه‌ای آشکار از فرار سرمایه از دارایی‌های پرنوسان بود. در مقابل، بازار‌های سهام جهانی شاهد سقوطی فراگیر بودند. بورس‌های آمریکا با افت شاخص‌هایی بیش از ۱.۵درصد مواجه شدند. اروپا نیز به‌دنبال این واقعه، افت حدود یک‌درصدی را تجربه کرد و بورس‌های عمده آسیا از جمله ژاپن، کره‌جنوبی و هنگ‌کنگ هم‌راستا با دیگران، کاهشی فراتر از یک‌درصد را ثبت کردند. این ریزش گسترده، بیانگر خروج سریع سرمایه‌ها از بازار‌های پرریسک سهام و انتقال آن به سمت دارایی‌های امن‌تر بود.
بازار اوراق قرضه نیز این روند را تأیید کرد؛ تقاضا برای اوراق امن دولتی افزایش یافت و موجب کاهش بازدهی‌ها شد. بازده اوراق قرضه ۱۰ساله خزانه‌داری آمریکا به ۴.۳۱درصد، پایین‌ترین سطح در یک‌ماه اخیر، سقوط کرد. اوراق قرضه آلمان نیز تا ۲.۴۲درصد افت کردند. این حرکت در بازار بدهی، نشانه روشنی از افزایش تقاضا برای پناهگاه‌های امن و پیش‌بینی رشد اقتصادی کندتر یا حتی رکودی در سایه تنش‌هاست. بازار ارز‌های بین‌المللی نیز تحت تأثیر این موج قرار گرفت. دلار آمریکا، به‌عنوان یک دارایی امن سنتی در آشوب‌های جهانی، با ۰.۶درصد رشد به ۹۸.۲۷واحد رسید و بخشی از کاهش حدوداً یک‌درصدی هفته‌ گذشته خود را جبران کرد. فرانک سوئیس و ین ژاپن، دوپناهگاه ارزی شناخته‌شده دیگر نیز در اوج تنش‌ها افزایش یافتند، اگرچه در ساعات بعدی بخشی از این رشد را از دست دادند. در مقابل، یورو و پوند استرلینگ پس از رشد‌های اخیر، با اندکی عقب‌نشینی مواجه شدند.

آینده قیمت بنزین و سایر اقلام
کارشناسان معتقدند که وقتی قیمت عمده‌فروشی نفت افزایش می‌یابد، بسیاری از مردم این را ابتدا در قالب افزایش قیمت بنزین احساس می‌کنند، اما انرژی گران‌تر به افزایش قیمت تقریبا همه چیز، از کشاورزی تا تولید صنعتی، منجر می‌شود. در مورد موادغذایی، هزینه‌های بالاتر انرژی می‌تواند به شیوه‌های مختلفی باعث افزایش قیمت در قفسه‌های فروشگاه‌ها شود. این می‌تواند هزینه استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی، حمل‌ونقل محصولات و فرآوری و بسته‌بندی غذا را افزایش دهد. بااین‌حال، این اتفاق فقط زمانی خواهد افتاد که قیمت انرژی برای مدتی طولانی در سطح بالا باقی بماند. حتی در مورد بنزین و گازوئیل هم افزایش قیمت نفت‌خام تاثیر محدودی دارد. بسیاری از مردم جهان به خاطر دارند که شوک قیمتی پس از آغاز مناقشه اوکراین، عمدتا واکنشی به افزایش قیمت گاز بود. قیمت گاز نیز پس از حملات پنجشنبه‌شب اسرائیل به ایران افزایش یافته است، اما آقای آکسلی می‌گوید، اگر به نحوه عملکرد بازار از جمله نقش نهاد ناظر در تعیین سقف قیمت‌ها دقت کنیم می‌بینیم که این تاثیر فقط به‌تدریج به خانوارها می‌رسد اگر البته برسد.
سوالات اصلی این است که درگیری اسرائیل و ایران چقدر ادامه خواهد یافت، آیا کشورهای دیگر منطقه وارد ماجرا می‌شوند و آیا ایالات متحده برای کاهش تنش مداخله خواهد کرد یا نه. فراتر از همه این‌ها، به این بستگی دارد که آیا شاهد اختلال واقعی در حمل‌‌ونقل دریایی در تنگه‌هرمز خواهیم بود یا نه؟ آبراهی در جنوب ایران که مسیر ورود حدود یک‌‌پنجم تولید نفت جهان به بازارهای جهانی است. برخی رسانه‌های بین‌المللی در تحلیل خود از وضعیت امروز می‌نویسند که ایران در گذشته تهدید به بستن تنگه‌هرمز کرده و اکنون این مسئله اندکی محتمل‌تر از ۲۴ساعت پیش شده است. همین ریسک بیرونی یکی از عواملی است که قیمت‌ها را بالا می‌برد. بدون اختلال در حمل‌‌ونقل دریایی، احتمالا قیمت نفت در سطح بالا باقی نمی‌ماند. در سال ۲۰۲۲، پس از تهاجم روسیه به اوکراین، با بازگشایی اقتصاد جهانی پس از کووید، تقاضا برای انرژی افزایش یافت، اما اکنون اقتصاد جهانی با دوران سخت‌تری مواجه است و تولیدکنندگانی از عربستان سعودی تا برزیل ظرفیت افزایش عرضه نفت را دارند که می‌تواند به کاهش قیمت‌ها کمک کند.