گروه اقتصاد دریا- سعید قلیچی - پس از ۱۶سال از تصویب کنوانسیون بین‌المللی بازیافت کشتی‌ها توسط سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) در هنگ‌کنگ، حالا زمان اجرای آن فرا رسیده است. پیش از این رسانه‌های بین‌المللی از قول سازمان بین‌المللی دریانوردی اعلام کرده بودند که کنوانسیون بازیافت ایمن و سازگار با محیط‌زیست کشتی، از ژوئن ۲۰۲۵ اجرایی خواهد شد. حالا و در چنین شرایطی همزمان با سایر نقاط جهان، نماینده ثابت سازمان بنادر و دریانوردی و معاون نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان بین‌المللی دریانوردی نیز آغاز اجرای کنوانسیون بین‌المللی هنگ‌کنگ برای بازیافت ایمن کشتی‌ها از تیرماه۱۴۰۴ خبر داده است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، حدود ۹۰درصد بازیافت کشتی‌ها در جهان در ۵کشور بنگلادش، چین، هند، پاکستان و ترکیه انجام می‌شود که از این میان، سه‌کشور بنگلادش، هند و ترکیه به کنوانسیون پیوسته‌اند. در همین راستا، پروژه مشترک IMO و دولت نروژ موسوم به SENSREC از سال۲۰۱۵ در بنگلادش آغاز شد و نقش مهمی در بهبود وضعیت زیست‌محیطی، ایمنی کاری، آموزش نیروی انسانی و ارتقای زیرساخت‌های حقوقی و فنی برای الحاق بنگلادش به این کنوانسیون ایفا کرده است.
کنوانسیون هنگ‌کنگ در ماه مه سال۲۰۰۹ میلادی به تصویب رسید، اما روند تصویب آن ۱۴سال و یک‌ماه طول کشید تا از خط عبور کرد و سپس دوسال دیگر در عمل اجرایی خواهد شد. این روند به ‌قدری آهسته بود که چندین سال است انجمن‌های طبقه‌بندی، گواهینامه‌هایی را به یارد‌های اسکراب کشتی ارائه می‌دهند تا با کنوانسیون هنگ‌کنگ مطابقت داشته باشند و خواسته‌های مالکان را مبنی بر اینکه کشتی‌های‌شان به شیوه‌ای مسئولانه بازیافت شود، برآورده کنند. در همین حال، اتحادیه اروپا مجموعه‌ای از قوانین خود را در قالب مقررات بازیافت کشتی اتحادیه اروپا تنظیم کرده که سختگیرانه‌تر از کنوانسیون هنگ‌کنگ است.

زمان آغاز اجرای کنوانسیون بین‌المللی هنگ‌کنگ
پوریا کولیوند، نماینده ثابت سازمان بنادر و دریانوردی و معاون نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان بین‌المللی دریانوردی اعلام کرد: با تصمیم سازمان بین‌المللی دریانوردی، کنوانسیون هنگ‌کنگ برای بازیافت ایمن کشتی‌ها از ۲۶ژوئن ۲۰۲۵ مصادف با ۵تیر ماه۱۴۰۴، لازم‌الاجرا شد و این اقدام، نویدبخش آغاز دورانی نوین در بازیافت کشتی‌ها با هدف ارتقای ایمنی و حفاظت محیط‌زیست جهانی به‌شمار می‌رود. وی اظهار داشت: کنوانسیون بین‌المللی هنگ‌کنگ برای بازیافت ایمن و سازگار با محیط‌زیست کشتی‌ها که با هدف تنظیم ضوابط جهانی برای بازیافت اصولی کشتی‌ها تدوین شده است از ۲۶ژوئن ۲۰۲۵ مصادف با ۵تیرماه ۱۴۰۴ لازم‌الاجراست.
کولیوند افزود: سازمان بین‌المللی دریانوردی بیش از ۲دهه است که در راستای ایجاد مقررات جهانی برای بازیافت ایمن کشتی‌ها فعالیت می‌کند و اولین دستورالعمل‌های مرتبط در سال۲۰۰۳ به تصویب رسید و با تدوین و تصویب کنوانسیون هنگ‌کنگ در سال۲۰۰۹، چارچوب جامعی برای ارتقای استانداردهای ایمنی، زیست‌محیطی و حقوق کار تدوین شد. به گفته نماینده ثابت سازمان بنادر و دریانوردی و معاون نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان بین‌المللی دریانوردی، براساس مفاد این کنوانسیون، تمامی کشتی‌هایی که به پایان عمر عملیاتی خود می‌رسند، موظف به ثبت «فهرست مواد خطرناک» ویژه خود هستند که این فهرست در مراحل مختلف بازرسی و تأیید می‌شود و پیش‌نیاز اجرای فرایند بازیافت به‌شمار می‌رود.کولیوند در ادامه اضافه کرد: همچنین مراکز بازیافت کشتی باید مجاز بوده و برای هر کشتی، «برنامه بازیافت اختصاصی» تدوین کنند که تمامی جزئیات بازیافت و نحوه مدیریت ایمن مواد خطرناک را شامل می‌شود. نماینده ثابت سازمان بنادر و دریانوردی نزد سازمان بین‌المللی دریانوردی تصریح کرد: کنوانسیون هنگ‌کنگ مسئولیت‌هایی مشخص برای تمامی طرف‌های درگیر از جمله مالکان کشتی، سازندگان، کشورهای صاحب پرچم، بنادر و دولت‌های میزبان مراکز بازیافت، تعریف کرده است تا بازیافت کشتی‌ها در چارچوبی ایمن، بهداشتی و مطابق با استانداردهای زیست‌محیطی انجام شود.
این مقام مسئول همچنین خاطرنشان کرد: سازمان بین‌المللی دریانوردی در راستای اجرای مؤثر این کنوانسیون، تمامی دستورالعمل‌های فنی مرتبط از جمله در زمینه صدور گواهینامه‌ها، بازرسی‌ها، تدوین فهرست مواد خطرناک و برنامه بازیافت کشتی‌ها را تصویب و منتشر کرده است و از مهم‌ترین این دستورالعمل‌ها می‌توان به دستورالعمل تهیه برنامه بازیافت کشتی (۲۰۱۱)، دستورالعمل بازیافت ایمن و سازگار با محیط‌زیست (۲۰۱۲)، دستورالعمل صدور مجوز برای مراکز بازیافت (۲۰۱۲)، دستورالعمل بازرسی و گواهی‌دهی کشتی‌ها (۲۰۱۲)، دستورالعمل تهیه فهرست مواد خطرناک (۲۰۲۳) و راهنمای موقتی برای اجرای هماهنگ کنوانسیون‌های هنگ‌کنگ و بازل (۲۰۲۴) اشاره کرد.
کولیوند خاطرنشان کرد: تاریخ اجرای این کنوانسیون در ژوئن۲۰۲۳ و همزمان با پیوستن کشورهای بنگلادش و لیبریا به آن و تحقق تمام معیارهای لازم برای اجرا، به‌طور رسمی تعیین شده است. معاون نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان بین‌المللی دریانوردی در پایان گفت: با توجه به تأثیرات گسترده این کنوانسیون بر ایمنی محیط‌زیست، ارتقای شرایط کاری، صرفه‌جویی در انرژی و پیشگیری از آلودگی جهانی، اجرای آن نقطه‌عطفی در مسیر توسعه پایدار صنایع دریایی محسوب می‌شود و شرکت‌های کشتیرانی، مدیران صنایع بندری، نهادهای دولتی و اپراتورهای بازیافت کشتی‌ها باید از هم‌اکنون برای همسویی با الزامات این کنوانسیون برنامه‌ریزی و اقدام کنند.

اوراق 16هزار کشتی طی 10سال آینده
برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که طی ۱۰سال آینده تعداد کشتی‌های قابل اوراق به رقم ۱۶هزار فروند می‌رسد. از طرف دیگر، به نظر می‌رسد در این مدت تعداد بیشتری از کشتی‌های اوراقی به ناوگان کشتیرانی جهانی اضافه خواهد شد. در چنین شرایطی سهم ایران به‌عنوان کشوری که در شمال و جنوب به آب‌های بین‌المللی دسترسی دارد و می‌توان آن را کشوری دریایی قلمداد کرد، از چرخه اقتصادی اوراق کشتی‌ها همچنان مبهم و به مانند یک معما باقی مانده است.
گزارش‌های رسمی منتشرشده توسط کارشناسان، نشان می‌دهد که ایران باوجود ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بی‌نظیر در حوزه اقتصاد دریامحور و دسترسی به آب‌های بین‌المللی هنوز تا نقطه مطلوب برای بهره بردن از مواهب اقتصاد دریا فاصله معناداری دارد. سهم ایران از ساخت کشتی در جهان، بسیار کم است. این در حالی است که چین، کره و ژاپن حدود ۹۵درصد از ساخت و تولید بازار جهانی را در سال۲۰۲۳ در اختیار داشته و از مزایای درآمد ارزی عظیم، اشتغالزایی، رونق صنایع بالادستی، انتقال فناوری، پشتیبانی از ناوگان ملی و غیره بهره برده‌اند.
بررسی اطلاعات رسمی موجود نیز در این مرکز داده بین‌المللی نشان می‌دهد که از نظر مالکیت تناژ وزن مرده سهم ایران از کشتی‌های جهان نزدیک ۸۵/۰درصد است. سهم ایران در ثبت کشتی‌ها نیز در حدود ۹/۰درصد است. در این رابطه طی سال۲۰۲۳، ۳۵کشور دارای بزرگ‌ترین دفاتر ثبت کشتی، حدود ۹۴درصد از ظرفیت ناوگان جهانی را پوشش می‌دادند.
براساس این گزارش‌‌ها، مؤسسه بیمکو ا‌علام کرده است که با لازم‌الاجراشدن کنوانسیون بین‌المللی هنگ‌کنگ برای بازیافت ایمن و سازگار با محیط‌زیست کشتی‌ها، بر‌اساس تخمین‌های انجام‌شده اوراق کشتی‌ها تا سال۲۰۳۴ میلادی به ۱۶هزار فروند کشتی یا ۷۰۰میلیون تُن می‌رسد. این در حالی است که این رقم پیش از این ۱۵هزار فروند کشتی بر‌آورد شده بود. این گزارش حاکی است بر‌آورد‌های جدید بیمکو نشان می‌دهد که کشتی‌های قابل اوراق معادل دوبرابر تعداد کشتی‌ها و تقریباً سه‌برابر DWT بازیافت‌شده در ۱۰سال گذشته است. از طرف دیگر، انتظار می‌رود کشتی‌های ساخته‌شده در این دوره در ۱۰سال آینده بر اوراق کشتی‌های غلبه کنند؛ در واقع، تنها ۳درصد از کشتی‌ها و ۵درصد از DWT ساخته‌شده در میلادی در حال حاضر بازیافت شده‌اند.