نمره قبولی بنادر و بخش خصوصی در جنگ 12روزه
​​​​​​​گروه بنادر-سعید قلیچی-  «در همان نخستین ساعات اولیه پس از آغاز حملات نظامی رژیم صهیونیستی به خاک ایران بود که یک «دستور فوری» برای شناسایی و تفکیک اقلام خطرناک و کالاهای اساسی موجود در بنادر جهت ترخیص فوری و انتقال به انبارهای امن داخلی صادر شد». این‌ها بخشی از صحبت‌های علی مدنی‌زاده، وزیر تازه‌نفس اقتصاد در دولت چهاردهم است. زمانی که جنگ میان ایران و اسرائیل آغاز شد، او هنوز وزیر اقتصاد نبود، اما حالا او از اقدامات انجام‌شده در طول جنگ تحمیلی 12روزه تقدیر می‌کند. حالا و چندروز پس از آتش‌بس اهمیت کارکرد ویژه بنادر کشور در دوران جنگ بیشتر خود را نشان می‌دهد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، بسیاری از کارشناسان معتقدند که یکی از شاخص‌ترین دستاورد‌های دولت چهاردهم در جنگ ۱۲روزه میان ایران و رژیم صهیونیستی در هفته‌های گذشته، حفظ فعالیت بنادر کشور و جابه‌جایی بی‌وقفه کالا‌های اساسی بود. بنادر ایران در این مدت نقش حیاتی در تأمین نیاز‌های اساسی مردم ایفا کردند. این دستاورد در شرایطی به‌دست آمد که دشمن با حملات سایبری و نظامی تلاش داشت تا زنجیره تأمین کالا‌های اساسی را مختل کند. فعالیت بنادر ایران در این دوره نه‌تنها متوقف نشد، بلکه با سرعت و کارایی بیشتری ادامه یافت.
این امر نتیجه هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف و استفاده از زیرساخت‌های مقاوم در برابر حملات بود. در مقابل، بنادر رژیم صهیونیستی، به‌ویژه بندر حیفا، به دلیل حملات متقابل و ناامنی‌های داخلی، با کاهش شدید فعالیت مواجه شدند، در حالی‌که فروشگاه‌های سرزمین‌های اشغالی نیز تحت‌تأثیر هجوم شهرک‌نشینان به‌سرعت از کالا‌های اساسی خالی می‌شدند. فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی نیز پیش از این در اظهاراتی اعلام کرده بود که در طول این ۱۲روز، حدود یک‌میلیون تن کالای اساسی از بندر امام جابه‌جا شده که رکوردی بی‌سابقه محسوب می‌شود.

روایت وزیر اقتصاد از ماموریت ویژه بنادر
آنطور که «تسنیم» گزارش داده، سیدعلی مدنی‌زاده، وزیر اقتصاد، شبانه‌روزی‌کردن گمرکات را یکی از اقدامات بسیار مؤثر در این‌ ارتباط با مدیریت روزهای نخست جنگ 12روزه اخیر عنوان کرد که با هماهنگی بین گمرک و شبکه بانکی و سایر نهادهای مجوزدهنده، رقم خورد. به گفته این عضو کابینه هیات دولت چهاردهم، انتقال کالا به گمرکات اختصاصی و گمرکات واحدهای تولیدی، اتفاق مهم دیگری بود که در راستای تفویض اختیارِ صورت‌گرفته توسط دولت، رخ داد و باعث شد کالاها با سرعت بیشتری از گمرکات تخلیه شوند.
وزیر اقتصاد گفت: در ساعات اولیه جنگ 12روزه دستور فوری برای شناسایی و تفکیک اقلام خطرناک و کالاهای اساسی موجود در بنادر جهت ترخیص فوری صادر شد. در مدت کوتاهی لیست مربوطه آماده شد و اقدامات لازم برای پیاده‌سازی تشریفات و کم‌شدن موجودی این اقلام در بنادر و مرزهای دریایی کشور صورت گرفت. این موضوع از یک‌سو ریسک موجود درخصوص دپوی کالای اساسی را کاهش داد و از سوی دیگر، در مورد تامین به‌موقع کالا در داخل کشور اطمینان لازم ایجاد شد.
مدنی‌زاده در ادامه گفت: ما برنامه‌های جدی با همکاران خود در گمرک جمهوری اسلامی داریم که بتوان تهدید به‌وجود آمده را به فرصت تبدیل کرد. وزیر اقتصاد گفت: در طول جلساتی که طی 12روز جنگ به‌طور مستمر برگزار می‌شد، همیشه تأکید کردم، موارد و رویه‌هایی که در حال اصلاح است، در آینده نیز برقرار خواهد بود. وی در پایان گفت: در طول 12روزجنگ، همکاران ما در وزارت اقتصاد، به‌طور شبانه‌روزی تلاش کرده و اقدامات پدافندی را در دستور کار قرار دادند تا خدمات‌رسانی به مردم بدون وقفه ادامه پیدا کند.

نگاهی به اقدامات گمرک در جنگ 12روزه
فرود عسگری، رئیس کل گمرک ایران نیز در گفت‌وگویی از تماس گمرکات اجرایی با صاحبان کالا برای شروع تشریفات گمرکی و اظهار کالا در جهت تسریع در اقدامات خبر داد. این مقام مسئول همچنین تسهیل ترانزیت از مبادی ورودی به گمرکات داخلی، تعدیل ضمانت‌نامه‌ها، رفع محدودیت پرداخت سقف ضمانت‌نامه‌ها و ورود موقت ماشین‌آلات راهسازی مانند لودر، بولدوزر و ماشین‌های مکانیکی در صورت نبود امکانات قطعی را از جمله اقداماتی برشمرد که برای تسهیل واردات در دوران جنگ انجام شد. وی تاکید کرد: در این 12روز از تمام ظرفیت قانونی کشور به‌کار گرفته شد تا همه دستگاه‌ها به‌روز و عملکردی مطلوب داشته باشند. به امید خدا این روند با همین انرژی ادامه پیدا خواهد کرد.
رئیس کل گمرک با بیان اینکه با کمک همه دستگاه‌ها می‌توانیم واردات دارو و کالاهای اساسی را افزایش دهیم، اظهار داشت: در زمینه ترخیص دارو و تجهیزات پزشکی نیز مقرر شده تا این روند تا پایان آذرماه تمدید شود و از این رو، با تعهد وزیر بهداشت مقرر شد در صورت ارائه حداقل اسناد، واردات دارو انجام شود. معاون وزیر اقتصاد با بیان اینکه طی مدت 12روز جنگ تحمیلی رژیم صهیونیستی علیه کشورمان، گمرکات اصلی کشور به صورت شبانه‌روزی فعال بودند، اظهار داشت: در نخستین روز جنگ، با همکاری سازمان بنادر و دریانوردی تصمیم‌های خوبی گرفتیم و فعالیت‌های بانکی برای ترخیص کالاهای اساسی نیز متوقف نشد.
عسگری همچنین بیان کرد: در سه‌ماهه نخست امسال 600هزار تن گندم با رشد 95درصد، 505هزار تن برنج با رشد 75درصد، 524هزار تن روغن خوراکی با رشد 49درصد، 129هزار تن کود شیمیایی با رشد 56درصد و 53هزار تن حبوبات با رشد 20درصد از گمرکات کشور ترخیص شده‌اند. رئیس‌کل گمرک ایران خاطرنشان کرد: در زمان جنگ تحمیلی، طبق دستور وزیر اقتصاد، کالاهای خطرناک و ارزشمند در اولویت ترخیص قرار گرفتند و از این‌رو، لیستی از کالاهای خطرناک و ارزشمند شناسایی و به گمرکات اجرایی ابلاغ شد.

کارنامه تسهیل و تسریع واردات در جنگ
داده‌های رسمی منتشرشده از سوی سامانه‌های گمرکی، نشان می‌دهد که روند واردات کالاهای اساسی در دوره جنگ تحمیلی 12روزه با سرعت بیشتری انجام شده است. در آن زمان برخی گمانه‌زنی‌ها از احتمال قطع کامل واردات مطرح شد، اما واقعیت میدانی فعالیت بنادر کشور در آن روزها نشان داد که واردات کشور نه‌تنها متوقف نشد، بلکه در برخی بنادر اصلی با افزایش نسبی نیز همراه بوده است. 
در بندر شهیدرجایی (باوجود سانحه اخیری که برایش رخ داد) واردات در روزهای میانی جنگ به بالاترین سطح ماه خرداد رسید. در روز 25خرداد (دوروز پس از شروع جنگ)، حجم واردات این بندر به حدود ۴۴۱هزار تن و تعداد کشتی‌‌‌های ورودی به 15فروند کشتی رسید؛ رقمی که نسبت به روزهای قبل از جنگ که حدود 1 تا 6فروند کشتی در روز بود، جهشی کم‌‌‌سابقه را ثبت کرد. با وجود این افزایش، تعداد رفت‌وآمد کشتی‌ها به سایر بنادر اصلی نظیر بندر انزلی و بندر امام‌خمینی در طول این مدت تغییر مثبتی داشته و به‌طور متوسط از روزانه یک تا دوکشتی به روزانه یک تا چهارفروند کشتی رسیدند.
بندر پارس‌جنوبی نیز عملکرد بسیار خوبی از خود نشان داده و تعداد کشتی‌‌‌های ورودی از 1 تا 2کشتی در روز به 30 تا 50کشتی در روز رسید و واردات این بندر از میانگین 2000تن در روز به میانگین 380هزار تن در روز رسید. البته حجم واردات ثبت‌‌‌شده، در نگاه نخست مطلوب به نظر می‌‌‌رسد، اما با توجه به گزارش تشکل ملی و خدمات وابسته به آن در تیرماه سال1403 حدود ۹۰درصد تجارت خارجی ایران از طریق حمل‌‌‌ونقل دریایی انجام شده است. این تعداد کشتی به‌‌‌تنهایی پاسخگوی تمام نیازهای بازار داخلی نیست، زیرا درحالت تنش، تقاضا برای کالاها ممکن است افزایش داشته باشد. از سوی دیگر، در علم اقتصاد، «ورود کالا به کشور» تنها نیمی از معادله تامین محسوب می‌شود. نیمه دیگر آن، مدیریت صحیح توزیع و پاسخ به رفتار مصرف‌‌‌کننده در شرایط بحران است که بدون آن، حتی پرظرفیت‌‌‌ترین بنادر نیز نمی‌توانند نقش کامل خود را خوب ایفا کنند.

تاثیر مثبت تصمیمات دولت
 برای کالاهای اساسی
همزمان با استمرار واردات کالاهای اساسی، داده‌های منتشرشده توسط وزارت جهادکشاورزی و وزارت اقتصاد، حاکی از آن بود که ذخایر استراتژیک کشور در وضعیت نسبتا مطلوبی قرار داشته است. معاون وزیر جهادکشاورزی به صراحت اعلام کرد که «در این ۱۲روز جنگ، هرجا نیاز بود تامین کردیم و هنوز به ذخایر خود دست نزده‌‌‌ایم». این جمله، معنایی فراتر از یک ادعای سیاسی دارد؛ به این معنا که کشور در حوزه کالاهای استراتژیک، از منظر حجمی دچار کمبود فوری نبوده است. از سوی دیگر، پر بودن انبارهای کشور و ذخایر قابل‌توجه کالاهای اساسی که پیش‌‌‌تر اندوخته شده بود، همراه با سیاست‌های تسهیل‌‌‌گرانه دولت در حذف بوروکراسی‌‌‌های زائد گمرکی و تسریع در فرایند ترخیص، باعث شد جریان ورود کالا به بازار بدون اختلال جدی ادامه یابد.
برخی کارشناسان معتقدند که به نظر می‌رسد سیاست‌های وزارت اقتصاد در جهت افزایش واردات کالا‌های اساسی، تسهیل مقررات ترخیص کالا، کاهش بوروکراسی اداری و تسریع فرایند ترخیص کالا در گمرک است. بنابراین دولت قصد دارد با اولویت‌دهی به کالا‌های اساسی، مسیر واردات آن‌ها را هموار کند. همچنین دولت تلاش دارد تا برای کالا‌های اساسی مانند گندم، روغن، دارو و... ارز دولتی یا نرخ ثابتی اختصاص داده تا از افزایش قیمت‌ها جلوگیری کرده و در شرایط تورمی و کاهش ارزش ریال، تخصیص ارز ارزان‌تر انگیزه واردات را افزایش دهد.
با توجه به تنش‌های منطقه‌ای محتمل است که دولت سیاست انبارکردن کالا‌های اساسی را برای جلوگیری از شوک‌های آتی در پیش گرفته باشد یا اینکه با استفاده از روابط سیاسی، مبادلات تهاتری یا پرداخت‌های غیردلاری میزان واردات را گسترش دهد. در چنین شرایطی البته دولت ممکن است برای جلوگیری از کمبود کالاها، تعرفه‌های وارداتی را به صورت موقت کاهش داده باشد، چراکه در شرایط تنش‌های خارجی، تلاش بر این است که با تأمین کالا‌های اساسی، از نارضایتی‌های اجتماعی جلوگیری شود. ضمن آنکه افزایش واردات سیگنالی برای آرام‌سازی بازار است.
برخی صاحب‌نظران نیز معتقدند، بحران جنگ تحمیلی ۱۲روزه اخیر میان ایران و رژیم صهیونیستی، اگرچه کوتاه‌‌‌مدت بود، اما همچون زنگ هشداری عمل کرد که اهمیت بازسازی و تقویت ذخایر استراتژیک کشور را بار دیگر به رخ سیاست‌گذاران کشید. واقعیت آن است که انبارهای استراتژیک، فقط انباشت فیزیکی کالا نیستند، بلکه سپری روانی برای جامعه هستند؛ سپری که هرچه حجیم‌‌‌تر و مدیریت‌‌‌شده‌‌‌تر باشد، امنیت ذهنی مردم را تضمین می‌‌‌کند. در این میان، مدیریت ذخایر باید از نگاه سنتی صرف موجودی‌‌‌محور فاصله گرفته و به رویکرد پویا، تحلیلی و مبتنی بر مدل‌های شبیه‌‌‌سازی سناریوهای بحران نزدیک شود.
آنچه در این دوره بحران بیش از گذشته قابل مشاهد بود، توانمندی نسبی زیرساخت‌‌‌های بندری و لجستیکی کشور در حفظ جریان حداقلی تجارت دریایی و واردات کالاهای اساسی بود. بااین‌حال و با توجه به محدودیت‌‌‌های موجود در تعداد کشتی‌‌‌ها و ظرفیت بنادر، لازم است سیاست‌های توسعه‌‌‌ای و تسهیل‌‌‌گرانه بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد تا بتوان با افزایش حجم واردات با هدف امنیت تامین بازار داخلی در شرایط آتی را جبران کرد.