تاسیسات دریایی با چه چالش‌های فنی و زیست‌محیطی مواجه هستند؟
گروه صنایع دریایی- سیدعمران طباطبایی - ساخت تاسیسات در دریا دارای اهمیت حیاتی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی است. این تاسیسات می‌توانند شامل بنادر، سکوهای نفتی و گازی، نیروگاه‌های بادی دریایی و مزارع پرورش ماهی در دریا باشند که هرکدام نقشی کلیدی در پیشبرد اهداف توسعه پایدار ایفا می‌کنند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که ساخت تاسیسات دریایی نقش حیاتی در توسعه پایدار دارد و باید با توجه به نیازها و شرایط محلی و با در نظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی و اجتماعی صورت گیرد. با استفاده از فناوری‌های نوین و مدیریت پایدار منابع دریایی، می‌توان از پتانسیل‌های دریا برای توسعه اقتصادی و اجتماعی بهره‌برداری و در عین حال، از محیط‌زیست دریایی محافظت کرد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، سیدعمران طباطبایی، نویسنده و فعال رسانه‌ای در مطلبی اختصاصی برای این روزنامه به بررسی موضوع چالش‌های پیش روی ساخت تاسیسات مختلف در دریاها پرداخته است. او در این نوشتار ضمن بررسی انواع تاسیسات دریایی، مزایای اقتصادی و استراتژیک، مسائل حقوقی و بین‌المللی و نمونه‌های موفق جهانی در ساخت تاسیسات دریایی را نیز مورد بررسی قرار داده است. این مطلب را در ادامه می‌خوانید:
انسان همواره در پی تسخیر طبیعت و بهره‌برداری از منابع آن بوده است. در این مسیر، دریاها که روزگاری تنها مسیرهای کشتیرانی و منابع غذایی بودند، امروزه به بسترهایی مهم برای ساخت و بهره‌برداری از تأسیسات عظیم بدل شده‌اند. ساخت تأسیسات در دریا، یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال حیاتی‌ترین حوزه‌های مهندسی، امنیتی و اقتصادی در قرن۲۱ محسوب می‌شود.

فصل اول: ضرورت ساخت تأسیسات در دریا
۱. بهره‌برداری از منابع نفت و گاز: یکی از دلایل اصلی ساخت تأسیسات در دریا، استخراج منابع عظیم نفت و گاز در بسترهای دریایی است. با اتمام یا کاهش منابع در خشکی، کشورها به سمت سکوهای دریایی و تأسیسات حفاری در بستر اقیانوس‌ها روی آورده‌اند.
۲. توسعه بنادر و تجارت دریایی: ساخت اسکله‌ها، باراندازها، موج‌شکن‌ها و پایانه‌های حمل‌ونقل دریایی برای گسترش تجارت بین‌المللی ضروری است.
۳. انرژی‌های تجدیدپذیر: ساخت نیروگاه‌های بادی و خورشیدی در مناطق ساحلی و روی دریا به‌ویژه در اروپا، راهکاری نوین برای تأمین انرژی پاک به‌شمار می‌رود.
۴. نظامی و امنیتی: برخی تأسیسات دریایی با اهداف دفاعی ساخته می‌شوند؛ پایگاه‌های نظامی شناور، رادارهای ساحلی یا ایستگاه‌های شناسایی دریایی.
۵. سکونت و گردشگری: برخی کشورها همچون امارات متحده عربی یا هلند، پروژه‌های عظیم ساخت‌وساز مسکونی، تفریحی یا توریستی را روی آب و سواحل توسعه داده‌اند.

فصل دوم: انواع تأسیسات دریایی
۱. تأسیسات فراساحلی (Offshore):
-سکوهای نفت و گاز: ساختارهایی عظیم که برای استخراج نفت و گاز از بستر دریا طراحی شده‌اند. شامل انواع ثابت، نیمه‌شناور و شناور هستند.
-خطوط لوله دریایی: لوله‌هایی که نفت، گاز یا آب را از یک نقطه دریایی به ساحل یا نقطه دیگر منتقل می‌کنند.
-توربین‌های بادی دریایی: سازه‌هایی در دریا که انرژی باد را به برق تبدیل می‌کنند.
-پلتفرم‌های تحقیقاتی: ایستگاه‌هایی که برای تحقیقات علمی یا نظامی در دریا مستقر می‌شوند.
۲. تأسیسات ساحلی (Onshore & Coastal):
-اسکله و موج‌شکن: برای پهلو گرفتن کشتی‌ها و کاهش شدت امواج در بنادر.
-شهرک‌های مسکونی ساحلی: پروژه‌هایی که روی خاک‌های بازیافتی از دریا ساخته می‌شوند.
-کارخانه‌های آب‌شیرین‌کن: تأسیساتی که آب دریا را تصفیه و قابل شرب می‌کنند.
-پایگاه‌های نظامی ساحلی: شامل رادار، انبار مهمات و سیستم‌های دفاعی دریایی.

فصل سوم: مراحل طراحی و ساخت تأسیسات دریایی
۱. مطالعات مقدماتی:
-بررسی شرایط جوی، جریان‌ها، عمق دریا، زمین‌شناسی بستر
-بررسی اقتصادی و فنی پروژه
-ارزیابی‌های زیست‌محیطی اولیه.
۲. طراحی سازه:
-تعیین نوع سازه متناسب با محل (شناور، ثابت، نیمه‌غوطه‌ور)
-طراحی مهندسی پایه و تفصیلی با در نظر گرفتن استانداردهای بین‌المللی.
۳. ساخت و انتقال:
-ساخت اجزای اصلی در خشکی
-انتقال آن‌ها با کشتی‌های سنگین به محل مورد نظر
-نصب در بستر دریا با تجهیزات خاص (جرثقیل‌های دریایی، غواصان صنعتی).
۴. بهره‌برداری و نگهداری
-راه‌اندازی تأسیسات و شروع عملیات
-بازرسی‌های دوره‌ای، تعمیرات اساسی و پایش عملکرد.
فصل چهارم: چالش‌های فنی و مهندسی
۱. مقاومت در برابر امواج و طوفان: سازه‌ها باید در برابر فشار عظیم آب، امواج سهمگین، بادهای شدید و حتی زلزله دریایی مقاوم باشند.
۲. خوردگی فلزات: محیط دریایی به ‌شدت خورنده است. استفاده از آلیاژهای خاص، رنگ‌های ضدزنگ و پوشش‌های پلیمری ضروری است.
۳. نصب در اعماق زیاد: در برخی پروژه‌ها، نصب تجهیزات در اعماق بیش از ۲۰۰۰متر انجام می‌شود که نیازمند فناوری پیشرفته رباتیک و بدون حضور انسان است.
۴. هزینه‌های بسیار بالا: ساخت تأسیسات دریایی جزو گران‌ترین پروژه‌هاست. هزینه یک سکوی نفتی ممکن است به میلیاردها دلار برسد.

فصل پنجم: اثرات زیست‌‌محیطی ساخت
 تأسیسات در دریا
۱. آلودگی آب و نشت نفت: در صورت وقوع حادثه یا نشت، تأثیرات مخرب بر اکوسیستم دریایی می‌گذارد و مرگ جانداران، تخریب صخره‌های مرجانی و آلودگی غذاهای دریایی را به‌ دنبال دارد.
۲. آلودگی صوتی: عملیات حفاری، حرکت کشتی‌ها و توربین‌های بادی، نویزهایی ایجاد می‌کنند که بر نهنگ‌ها، دلفین‌ها و ماهی‌ها اثرات منفی دارند.
۳. تغییر در زیستگاه‌های طبیعی: ساخت و نصب تأسیسات، اکوسیستم‌های بکر را تخریب می‌کند یا رفتار مهاجرتی جانوران دریایی را تغییر می‌دهد.
۴. مدیریت پسماند: تأسیسات دریایی پسماندهای صنعتی، شیمیایی و انسانی تولید می‌کنند که در صورت دفع نامناسب، موجب آلودگی شدید می‌شوند.

فصل ششم: مزایای اقتصادی و استراتژیک
۱. ایجاد اشتغال: هزاران نفر در مراحل طراحی، ساخت، بهره‌برداری و پشتیبانی تأسیسات دریایی مشغول به‌کار می‌شوند.
۲. افزایش درآمد ملی: کشورهایی با ظرفیت دریایی بالا، می‌توانند از محل صادرات نفت، گاز، خدمات بندری یا گردشگری دریایی درآمدهای سرشاری کسب کنند.
۳. توسعه مناطق ساحلی محروم: تأسیسات می‌توانند سکوی پرتابی برای توسعه استان‌های ساحلی و جزایر باشند.
۴. افزایش قدرت ژئوپلیتیکی: کنترل بر تأسیسات و خطوط لوله دریایی، قدرت سیاسی و نظامی کشورها را تقویت می‌کند.
فصل هفتم: مسائل حقوقی و بین‌المللی
۱. حقوق دریاها (UNCLOS): این معاهده مرزهای دریایی، حقوق بهره‌برداری، حفاظت زیست‌محیطی و اختلافات مرزی را تعیین می‌کند.
۲. مالکیت منابع زیر دریا: براساس مقررات بین‌المللی، کشورها تا فاصله ۲۰۰مایلی از ساحل حق بهره‌برداری انحصاری دارند (منطقه انحصاری اقتصادی).
۳. اختلافات دریایی: ساخت تأسیسات گاهی موجب تنش بین کشورها می‌شود (مثل مناقشه دریای چین جنوبی یا خلیج مکزیک).

فصل هشتم: نمونه‌های موفق جهانی
۱. سکوهای نفتی دریای شمال (بریتانیا و نروژ): یکی از پیچیده‌ترین مناطق برای استخراج نفت که از دهه۷۰ میلادی فعال است و میلیاردها دلار درآمد برای کشورهای شمال اروپا داشته.
۲. جزایر مصنوعی دوبی (Palm Islands): پروژه‌ای عظیم برای ساخت تأسیسات توریستی، مسکونی و تجاری روی دریا، با فناوری پیشرفته.
۳. مزارع بادی دریایی دانمارک و هلند: پیشرو در انرژی‌های پاک، با احداث صدها توربین بادی در سواحل دریای شمال.
۴. بندر شهیدرجایی ایران: نمونه‌ای از تأسیسات بزرگ بندری در ایران که در توسعه تجارت و ترانزیت منطقه نقش دارد.

فصل نهم: آینده تأسیسات دریایی
۱. تأسیسات شناور هوشمند: تکنولوژی به‌ سمت ساخت سکوی هوشمند، رباتیک و بدون نیروی انسانی می‌رود.
۲. شهرهای شناور: در آینده، شهرهایی کامل روی آب ساخته می‌شوند؛ پاسخ به افزایش جمعیت، تغییرات اقلیمی و کمبود زمین در خشکی.
۳. تأسیسات ماژولار و قابل حمل: ساختارهایی که به‌راحتی جابه‌جا یا ارتقا داده می‌شوند.
۴. انرژی‌های نو: حرکت از انرژی فسیلی به سمت بهره‌برداری از جزرومد، امواج، و انرژی حرارتی دریاها در حال افزایش است.
ساخت تأسیسات در دریا یکی از جلوه‌های قدرت علمی، مهندسی و اقتصادی بشر است. این تأسیسات ضمن آنکه امکان بهره‌برداری از منابع بکر، توسعه تجارت و انرژی پاک را فراهم می‌آورند، چالش‌های جدی زیست‌محیطی، سیاسی و حقوقی نیز به همراه دارند. آینده این حوزه، وابسته به توان کشورها در مدیریت هوشمند منابع، استفاده از فناوری‌های سبز، احترام به حقوق بین‌الملل و حفاظت از محیط‌زیست است. هر تأسیسات دریایی باید نماد تعادل میان توسعه و پایداری باشد.