از «ساگار» و «هندو-پاسیفیک» تا «ماهاساگار»
​​​​​​​گروه دریاپایه -سوچیترا دورای-  یک دهه پیش، در ۱۲مارس۲۰۱۵، در جریان به آب‌اندازی ناو گشتی مدرن باراکودا در موریس که در کشتی‌سازی «گاردن‌ریچ» کلکته و براساس مشخصات موریس ساخته شده بود، نخست‌وزیر هند نارندرا مودی سیاست هند در قبال منطقه اقیانوس هند (IOR)‌را با عنوان «ساگار» تشریح کرد که سرنام عبارت انگلیسی امنیت و رشد برای همه در منطقه (Security and Growth for All in the Region) است. او خاطرنشان کرد که اقیانوس هند برای آینده جهان حیاتی است، چراکه دوسوم محموله‌های نفتی جهان، یک‌سوم بار فله و نیمی از محموله‌های کانتینری از آن عبور می‌کند. چهل کشوری که در سواحل آن قرار دارند، نزدیک به ۴۰درصد جمعیت جهان را در خود جای داده‌اند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، سوچیترا دورای، سفیر سابق هند در تایلند در یادداشتی تحلیلی برای این روزنامه به موشکافی چشم‌انداز دریایی هند و سیاست‌گذاری‌های صورت‌گرفته از سوی این کشور برای توسعه اقتصاد دریایی و پیشرفت در جهان پرداخته است. این مطلب را در ادامه می‌خوانید:

سیاست ساگار بر پنج محور تأکید داشت:
۱. تأمین ایمنی و امنیت سرزمین اصلی و جزایر هند و تضمین امنیت، ثبات و پایداری منطقه اقیانوس هند
۲. تعمیق همکاری اقتصادی و امنیتی با دوستان در منطقه، به‌ویژه همسایگان دریایی و کشورهای جزیره‌ای، از طریق توانمندسازی
۳. اقدام و همکاری جمعی
۴. تلاش برای آینده‌ای یکپارچه‌تر و مشارکتی‌تر در مسیر توسعه پایدار برای همگان
۵. افزایش تعاملات دریایی در منطقه، با تأکید بر اینکه مسئولیت اصلی ثبات و شکوفایی اقیانوس هند برعهده ساکنان آن است.
ساگار که بعد خارجی رویکرد هند بود، در داخل کشور با ابتکار توسعه‌محور بندری «ساگارمالا» تکمیل شد.
هند مدت‌ها به دلیل سوگیری نسبت به رویکرد «قاره‌محور» و تمرکز بر مرزهای شمالی و شمال‌غربی خود، به بهای بی‌توجهی به منافع گسترده دریایی‌اش، مورد انتقاد قرار می‌گرفت، اما این وضعیت در حال تغییر است. از زمان آغاز سیاست «نگاه به شرق» در ۱۹۹۲ - که در ۲۰۱۵ به سیاست فعال «اقدام شرق» تکامل یافت - هند میراث دریایی خود را بازیافته است. نخست‌وزیر مودی به ‌تازگی سکه‌ای ویژه به مناسبت هزارمین سالگرد دستاوردهای دریایی امپراتور راجندرا چولا رونمایی کرد.
نیروی دریایی هند از طریق برنامه‌های توانمندسازی، رزمایش‌های مشترک، کنفرانس‌های چندجانبه، کمک‌های بشردوستانه و امداد و نجات در بلایا‌(HADR) و فعالیت‌های جست‌وجو و نجات‌(SAR) پیشگام دیپلماسی دریایی بوده است. سونامی سال۲۰۰۴ اعتبار هند را در عملیات امداد بلایایی طبیعی تثبیت کرد و این کشور به‌ عنوان امدادگر و «تأمین‌کننده امنیت خالص» در منطقه شناخته شد. کمک فوری هند به میانمار پس از طوفان سهمگین «نرگس» در۲۰۰۸ و ارسال نخستین محموله آب آشامیدنی به مالدیو در بحران کم‌آبی اواخر۲۰۱۴ این تصویر را تقویت کرد. در مارس۲۰۲۵، هند عملیات عظیم امداد و نجات «برهما» را برای کمک به میانمار زلزله‌زده اجرا کرد.
هند اکنون به شریک امنیتی مورد ترجیح در منطقه هندو-پاسیفیک تبدیل شده و مشارکت‌های دفاعی آن فراتر از رزمایش و توانمندسازی، شامل صادرات تجهیزات دفاعی -چه به‌صورت کمک بلاعوض یا تحت خطوط اعتباری دفاعی- به درخواست کشورهای طرف همکاری است.
همکاری سه‌جانبه امنیت دریایی با سریلانکا و مالدیو که در ۲۰۱۱ آغاز شد، اکنون به دیگر کشورهای اقیانوس هند، از جمله موریس و بنگلادش، گسترش یافته و سیشل به ‌عنوان ناظر به آن پیوسته است. این چارچوب تحت عنوان «اجلاس امنیتی کلمبو» دارای منشور و دبیرخانه‌ای در کلمبو است. «سمپوزیوم نیروهای دریایی اقیانوس هند» (IONS)‌که در ۲۰۰۸ به ابتکار نیروی دریایی هند شکل گرفت؛ بستری فراگیر برای گفت‌وگو درباره مسائل دریایی و طراحی سازوکارهای واکنش مؤثر است. این مجمع ۲۵عضو از جنوب آسیا، غرب آسیا، آفریقا، جنوب‌شرق آسیا و کشورهای اروپایی دارای قلمرو در اقیانوس هند، و ۹ناظر دارد و ریاست آن چرخشی است (هند در پایان۲۰۲۵ ریاست را برعهده خواهد گرفت). رزمایش دوسالانه «میلان» نیز به میزبانی نیروی دریایی هند، در راستای چشم‌انداز ساگار و سیاست اقدام شرق برگزار می‌شود.
یکی از ابعاد کلیدی امنیت دریایی، ارتقای آگاهی از حوزه دریایی است. در این راستا، هند توافق‌نامه‌های کشتیرانی سفید را با ۲کشور امضا کرده و مرکز ادغام اطلاعات  پیشرفته‌ای را در گوروگرام ایجاد کرده که تبادل داده‌های دریایی میان کشورهای عضو را تسهیل می‌کند.
هند سابقه‌ای طولانی در همکاری‌های توسعه‌ای دارد که به پیش از استقلال بازمی‌گردد. رویکرد این کشور، تحت تأثیر مبارزه استقلال‌طلبانه، همبستگی با کشورهای استعمارزده و در حال توسعه،و رهبری الهام‌بخش مهاتما گاندی شکل گرفته که می‌گفت: «میهن‌پرستی من، خیر بشریت را هم در بر می‌گیرد.» از همین رو، هند تجربه‌های توسعه‌ای و تخصص فنی خود را با روحیه «واسودهیوا کوتومباکام» (باور کهن به اینکه جهان یک خانواده است) به اشتراک گذاشته است. نخست‌وزیر مودی سال‌2018 در پارلمان اوگاندا اظهار داشت: «شراکت توسعه‌ای ما با اولویت‌های شما هدایت می‌شود؛ بر پایه شرایطی خواهد بود که برای شما مناسب باشد، پتانسیل شما را آزاد کند و آینده‌تان را محدود نسازد.» مدل همکاری توسعه‌ای هند جامع بوده و شامل کمک بلاعوض، خطوط اعتباری ترجیحی، توانمندسازی و کمک فنی است. بالاتر از همه، این همکاری بدون شرط، شفاف، پایدار و از نظر مالی عملی است.
در ژوئن ۲۰۱۸، در نشست «شانگری-لا»، نخست‌وزیر مودی چشم‌انداز هند برای هندو-پاسیفیک را ترسیم کرد. برای هند، هندو-پاسیفیک نماد منطقه‌ای آزاد، باز و فراگیر است که «همه ما را در پیگیری مشترک پیشرفت و شکوفایی در بر می‌گیرد». او بر محوریت آسه‌آن، نظم مبتنی بر قواعد، آزادی ناوبری، تجارت بدون مانع و حل مسالمت‌آمیز اختلافات طبق قوانین بین‌المللی تأکید کرد. این رویکرد با چشم‌انداز آسه‌آن از هندو-پاسیفیک هم‌افزایی بالایی دارد. در نوامبر۲۰۱۹، در نشست شرق آسیا در بانکوک، هند «ابتکار اقیانوس‌های هند و پاسیفیک» (IPOI)‌را رونمایی کرد؛ طرحی منسجم شامل هفت محور همکاری عملی که بر پایه چشم‌انداز ساگار بنا شده است. مشارکت فعال هند در گروه چهارجانبه کواد (استرالیا، هند، ژاپن و آمریکا) بخشی از این چشم‌انداز است. پیش‌تر در ۲۰۱۴، هند «مجمع همکاری هند–جزایر اقیانوس آرام» (FIPIC)‌ را برای تقویت روابط دیپلماتیک و اقتصادی با جزایر اقیانوس آرام ایجاد کرده بود.
در ۲۰۲۳، در دوره ریاست هند بر گروه‌۲۰ – که شعار آن «شمول‌گرایی» بود – اتحادیه آفریقا برای عضویت در این گروه دعوت شد. ریاست هند چندجانبه‌گرایی را احیا و صدای جنوب جهانی را تقویت کرد و پرچمدار توسعه شد. از آن زمان تاکنون، هند سه دوره «نشست صدای جنوب جهانی» را برگزار کرده است.
10سال پس از ساگار، مودی در سفر رسمی به موریس در ۲۰۲۵، دکترین به‌روزشده ماهاساگار را اعلام کرد که سرنام عبارت انگلیسی «پیشرفت متقابل و جامع برای امنیت و رشد در سراسر مناطق» است (Mutual and Holistic Advancement for Security and Growth Across Regions). در زبان هندی و چند زبان دیگر، ساگار به معنای «دریا» و ماهاساگار به معنای «اقیانوس» است. ماهاساگار بیانگر تحول راهبردی از تمرکز منطقه‌ای بر اقیانوس هند به چشم‌انداز دریایی جهانی با تأکید ویژه بر جنوب جهانی است. دیدارهای اخیر نخست‌وزیر مودی با موریس، مالدیو، ترینیداد و توباگو، غنا و فیلیپین، همگی با این چشم‌انداز هماهنگ
 است.