گروه حمل‌ونقل- امید عباسی - «به‌طور خاص، طرفین روسی و ایرانی در این دیدار به مسائل همکاری اقتصادی در رابطه با توافق‌نامه تجارت آزاد میان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران و تعدادی از مسائل توسعه حمل‌ونقل و لجستیک، از جمله جزئیات ساخت راه‌آهن رشت-آستارا، پرداختند». این جملات بخشی از پاسخ الکسی اورچوک، معاون نخست‌وزیر روسیه در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره دیدار میخائیل میشوستین و محمدرضا عارف در حاشیه چهل‌وسومین نشست شورای بین‌دولتی اتحادیه اقتصادی اوراسیا در قرقیزستان بود. آنطور که از این صحبت‌ها برمی‌آید دولت‌های روسیه و ایران اراده جدی برای اجرایی‌شدن هرچه سریع‌تر پروژه راه‌آهن رشت-آستارا و برقراری اتصال ریلی میان کشورهای اتحادیه اوراسیا و ایران و بهره‌برداری از ظرفیت‌های اقتصادی کریدور شمال-جنوب دارند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، ماه‌های ابتدایی سال 1402 بود که روسیه و ایران توافق‌نامه ساخت مشترک مسیر رشت-آستارا به عنوان حلقه مفقوده ریلی کریدور شمال-جنوب در مسیر غرب دریای خزر را امضا کردند. بنابر این توافق‌نامه،‌ مسکو یک وام بین‌دولتی به ارزش ۱.۳میلیارد یورو برای این پروژه به تهران ارائه می‌کند. بنابر اعلام منابع روس، هزینه ساخت این خط ریلی ۱.۶میلیارد یورو برآورد شده است. پیش از این در گزارش خبرگزاری دولتی تاس آمده بود: پیش‌بینی می‌شود خط رشت–آستارا با مشارکت مسکو و تهران و خط آستارا (واقع در ایران) - آستارا (واقع در جمهوری آذربایجان) با مشارکت سه‌جانبه مسکو، تهران و باکو احداث شود.
کریدور شمال-جنوب که در سال ۲۰۰۰ میلادی میان ایران، روسیه و هند به امضا رسید، به عنوان یک مسیر حمل‌ونقل چندوجهی شناخته می‌شود که کالاها را از هند و کشورهای خلیج‌فارس به اروپا منتقل می‌کند. با افزایش تعداد کشورهای عضو این پروژه به ۱۴کشور، ظرفیت‌های حمل‌ونقل آن به طرز قابل‌توجهی گسترش یافته که تحولات جهانی از جمله جنگ روسیه و اوکراین و جنگ تعرفه‌ای ترامپ، به تجاری‌سازی آن شتاب بخشیده است. توافق اخیر میان ایران و روسیه برای تکمیل حلقه مفقوده این کریدور در مسیر ریلی رشت-آستارا نشان‌دهنده عزم جدی دوکشور برای تسریع در اجرای این پروژه حیاتی است.

در حاشیه نشست قرقیزستان چه گذشت؟
در حاشیه چهل‌وسومین نشست شورای بین‌دولتی اتحادیه اقتصادی اوراسیا در قرقیزستان، نخست‌وزیر روسیه، میخائیل میشوستین در دیداری با محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور ایران به تشریح ابعاد کریدور شمال-جنوب و تأثیر آن بر تجارت بین‌المللی پرداخت. میشوستین با تأکید بر اهمیت این کریدور به عنوان یک بزرگراه استراتژیک، گفت: این پروژه می‌تواند کل منطقه اوراسیا را به بازارهای جهانی متصل کند و بدین ترتیب، زمان و هزینه‌های حمل‌ونقل را به شکل قابل‌توجهی کاهش دهد. میشوستین همچنین به اجرایی‌شدن توافق‌نامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا اشاره کرد و گفت: این توافق به رشد مبادلات تجاری و ارتقای پروژه‌های اقتصادی مشترک در حوزه‌های مختلف کمک خواهد کرد.
این در حالی است که معاون اول رئیس‌جمهور ایران نیز بر اهمیت تقویت همکاری‌ها در حوزه‌های انرژی، حمل‌ونقل و گردشگری تأکید کرد و خواستار فعال‌ترشدن کمیسیون‌های مشترک دوکشور شد. با توجه به اینکه هزینه ساخت این خط ریلی ۱.۶میلیارد یورو برآورد شده و مسکو و تهران در حال همکاری برای تأمین منابع مالی آن هستند، به نظر می‌رسد این پروژه می‌تواند نقش کلیدی در تسهیل ترانزیت کالا میان کشورهای منطقه ایفا کند.

تلاش روسیه برای ساخت مسیر ریلی
 رشت–آستارا
به نظر می‌رسد با بهبود چشم‌انداز دستیابی به صلح در اوکراین، روسیه در حال آماده‌سازی خود برای آغاز هرچه سریعتر بهره‌برداری از کریدور شمال–جنوب به محض برطرف‌شدن تحریم‌هاست. موضوع دیگری که مسکو را برای دستیابی به توافق با آمریکا تحت فشار قرار داده، قطع واردات نفت صادراتی این کشور از سوی چین و اعمال فشار ترامپ برای نشان دادن رفتاری مشابه از سوی هند در قبال واردات نفت روسیه است. از دست رفتن مسیرهای ترانزیتی روسیه از جمله کریدور شمال–جنوب و شاخه شمالی پروژه کمربند و جاده، آن هم زمانی که کشورهای‌CIS در حال بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت ژئوپلیتیک خود برای پرکردن جای خالی این کشور در ترانزیت شرق–غرب هستند، می‌تواند مشوق بزرگی برای تکمیل هرچه سریعتر کریدور شمال– جنوب از سوی روسیه محسوب شود که نهایتا راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران نیز از این موهبت بهره‌مند خواهد شد.

احتمال رونق گرفتن کریدور شمال-جنوب
دیدار روسای جمهور روسیه و آمریکا درخصوص جنگ اوکراین و ابراز امیدواری دوطرف برای پایان دادن به این بحران، فارغ از هرگونه رویکرد سیاسی، می‌تواند نویدبخش کاهش تحریم‌های وضع‌شده علیه روسیه و بازگشت این کشور به کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی، به‌ویژه کریدور شمال–جنوب باشد. دیدار ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ، روسای جمهور روسیه و آمریکا در آلاسکا بر سر بحران اوکراین، اگرچه بدون دستاورد چندان ملموسی پایان یافت، اما دستکم دوطرف درخصوص احتمال دستیابی به توافق با یکدیگر ابراز امیدواری کردند.
نکته‌ای که دخصوص جنگ اوکراین باید در نظر داشت این است که اگرچه مواضع ترامپ و پوتین به‌ویژه درخصوص تقسیمات ارضی مربوط به نواحی تحت تصرف روسیه در اوکراین، هنوز فاصله معناداری با یکدیگر دارند، اما دستکم دوطرف برای دستیابی به اصل توافق با یکدیگر اشتراک‌نظر دارند. بدیهی است درصورت برقراری آتش‌بس در اوکراین و پایان احتمالی جنگ، بسیاری از تحریم‌های وضع‌شده از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا علیه مسکو پایان خواهد یافت.
نکته مهم اینکه مشکل اصلی به‌وجود آمده درخصوص مسیر کریدور شمال–جنوب، به ادامه مسیر این کریدور از آذربایجان به روسیه و انتقال نهایی بار به بندر سن‌پترزبورگ به عنوان آخرین بخش از این کریدور در منطقه اوراسیا مربوط می‌شود. در پی وضع تحریم‌های غرب علیه روسیه در پی جنگ اوکراین، عملا هیچ‌گونه بار ترانزیتی یا صادراتی از روسیه به اروپا جابه‌جا نشده است، اما رفع تحریم‌های مربوط به این جنگ می‌تواند مسیر کریدور شمال–جنوب را بار دیگر احیا کرده و ارتباط میان بندر سن‌پترزبورگ و هلسینکی فنلاند را دوباره برقرار سازد. این تحول به معنای رونق گرفتن مسیر ترانزیت ریلی عبوری از ایران در جهت کریدور شمال–جنوب شده که در این صورت، گشایشی بزرگ در مسیر این کریدور حاصل خواهد شد.