الزامات حرکت به ‌سوی اکوسیستم سرمایه‌گذاری پایدار چیست؟
​​​​​​​گروه حمل‌ونقل- دکترنورالله بیرانوند - ایران با دسترسی به دریای خزر در شمال و خلیج‌فارس و دریای عمان در جنوب، یک پل ارتباطی طبیعی بین شرق و غرب است. بنادر خشک ایران در داخل خشکی هستند که به بنادر دریایی و شبکه‌های حمل‌ونقل داخلی از طریق جاده و راه‌آهن متصل می‌شوند و نقش مهمی در پردازش، انبارداری، تجمیع کالا و ارائه خدمات گمرکی برای تسهیل تجارت و کاهش ترافیک بندری ایفا می‌کنند. کارکرد اصلی بندر خشک تسهیل انتقال کالاها بین کشتی‌ها و شبکه‌های بزرگ حمل‌ونقل داخلی (مانند راه‌آهن، جاده و گاهی اوقات راه‌های آبی داخلی) است. این امر آن را به یک مرکز توزیع و توزیع کالا در قلب سرزمین تبدیل می‌کند. بنادر خشک با تکمیل این زنجیره، به عنوان هاب‌های لجستیکی داخلی عمل کرده و باعث می‌شوند کالا با سرعت و هزینه کمتر در سراسر کشور و منطقه توزیع شود. این مراکز، بازوهای اجرایی کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب هستند و پتانسیل ایران برای تبدیل‌شدن به یک قطب لجستیکی منطقه‌ای را به واقعیت نزدیک‌تر می‌کنند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، دکتر نورالله بیرانوند، معاون تامین سرمایه و اقتصاد حمل‌ونقل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در یادداشتی تحلیلی و اختصاصی به اقتصادسرآمد به بررسی راهبردهای عملیاتی و راهکارهایی برای موفقیت بنادر خشک در ایران پرداخته است. نگارنده این مطلب در بخش‌هایی از این مطلب تحلیلی موضوعاتی از قبیل شکل‌دهی اکوسیستم سرمایه‌گذاری و همچنین نظام تأمین مالی و سرمایه‌گذاری در بنادر خشک ایران را مورد بررسی قرار داده است. این مطلب را در ادامه می‌خوانید:
در جهان امروز، بنادر خشک به‌ عنوان یکی از ارکان کلیدی شبکه حمل‌ونقل و تجارت بین‌المللی شناخته می‌شوند. این بنادر نه‌تنها مکملی برای بنادر ساحلی محسوب می‌شوند، بلکه نقشی حیاتی در تسهیل زنجیره‌های تأمین، ارتقای رقابت‌پذیری کریدورهای بین‌المللی و توسعه متوازن منطقه‌ای ایفا می‌کنند.
در ایران، با توجه به موقعیت استراتژیک کشور در کریدورهای ترانزیتی و جایگاه ویژه آن در اتصال شرق و غرب، توسعه بنادر خشک می‌تواند عاملی تعیین‌کننده در تبدیل ایران به قطب منطقه‌ای لجستیک باشد. اهمیت این موضوع زمانی برجسته‌تر می‌شود که به اهداف برنامه هفتم توسعه کشور توجه کنیم. در مواد ۵۶ و ۵۷ این برنامه، ارتقای ظرفیت ترانزیت کالا به ۴۰میلیون تن در سال، افزایش سهم بنادر خشک به ۲۵درصد و افزایش سهم حمل‌ونقل ریلی به ۳۰درصد به ‌عنوان اهداف کلان حمل‌ونقل کشور تعیین شده است. تحقق این اهداف بدون توسعه و سرمایه‌گذاری گسترده در بنادر خشک و مراکز لجستیک امکان‌پذیر نخواهد بود.
از این منظر، طراحی و پیاده‌سازی یک اکوسیستم سرمایه‌گذاری پایدار در حوزه بنادر خشک، ضرورتی انکارناپذیر است. شکل‌گیری چنین اکوسیستمی مستلزم اقداماتی مشخص در محورهای کلیدی است که در ادامه تشریح می‌شود.

1. بازتعریف نقش بنادر خشک در ایران
بنادر خشک باید فراتر از یک پروژه صرفاً زیرساختی دیده شوند. نقش آن‌ها در ایران را می‌توان از سه منظر بازتعریف کرد:
1-پس‌کرانه بنادر ساحلی: فشار فزاینده بر بنادر جنوبی کشور، نیازمند ایجاد پس‌کرانه‌های هوشمند است. انتقال بخشی از عملیات گمرکی، انبارداری و توزیع کالا به بنادر خشک، می‌تواند بنادر ساحلی را از ازدحام رها سازد.
2-حلقه کلیدی زنجیره‌های بین‌المللی: ایران در مسیر کریدورهای مهم ترانزیتی قرار دارد. بنادر خشک در نقاط راهبردی می‌توانند حلقه اتصال مطمئن شبکه‌های ریلی و جاده‌ای باشند و موقعیت ژئوپلیتیک کشور را تحکیم بخشند.
3-توسعه منطقه‌ای و اشتغال پایدار: ایجاد خوشه‌های صنعتی و مراکز لجستیک پیرامون بنادر خشک، می‌تواند موتور محرک اقتصاد مناطق کمترتوسعه‌یافته باشد و فرصت‌های شغلی متنوعی ایجاد کند.
به‌طور کلی، بنادر خشک و مراکز لجستیک در ایران در چهار دسته کلی طبقه‌بندی می‌شوند: شهرهای لجستیک، دهکده‌های لجستیک، پارک‌های لجستیک و مراکز لجستیک مرزی. در این میان، شهرهای لجستیک و مراکز لجستیک مرزی باید در اولویت سرمایه‌گذاری قرار گیرند؛ چراکه بیشترین نقش را در تقویت حمل‌ونقل بین‌المللی ایفا می‌کنند.

۲. ضرورت بهره‌گیری از مشاوران بین‌المللی
تجربه جهانی نشان داده است که توسعه بنادر خشک بدون استفاده از مشاوران بین‌المللی به نتیجه مطلوب نمی‌رسد. همکاری با نهادهایی همچون اسکاپ می‌تواند برای ایران ارزش‌آفرین باشد. این سازمان‌ها ضمن انتقال دانش و تجربه، اعتبار بین‌المللی طرح‌ها را افزایش داده و زمینه جذب سرمایه‌گذاری خارجی را هموار می‌سازند.

۳. شکل‌دهی اکوسیستم سرمایه‌گذاری بنادر خشک
۳.۱ شناسایی ذی‌نفعان:
اکوسیستم بنادر خشک چند بازیگری است. ذی‌نفعان کلیدی شامل وزارت راه و شهرسازی، شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، سازمان بنادر و دریانوردی، سازمان راهداری و پایانه‌های حمل‌ونقل، گمرک، شهرداری‌ها، سازمان‌های محیط‌زیست، سازمان برنامه و بودجه، مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، بخش خصوصی، شرکت‌های حمل‌ونقل داخلی و خارجی و جامعه محلی هستند. هرکدام از این بازیگران نقشی مشخص در زنجیره ارزش ایفا می‌کنند و هم‌افزایی آن‌ها شرط موفقیت است.
۳.۲ تحلیل نقش و تأثیر
ذی‌نفعان براساس دوشاخص قدرت نفوذ و سطح تأثیرپذیری باید تحلیل شوند. به‌ عنوان مثال، وزارت راه و شهرسازی قدرت بالای سیاست‌گذاری دارد، در حالی‌که جامعه محلی با وجود نفوذ اندک، بیشترین میزان تأثیرپذیری را از اجرای پروژه تجربه می‌کند.
۳.۳ هم‌راستاسازی و هماهنگی
موفقیت این پروژه نیازمند تعریف روشن نقش‌ها، ایجاد سازوکارهای تصمیم‌گیری مشترک و تضمین مشارکت مؤثر تمامی ذی‌نفعان است.

۴. نظام تأمین مالی و سرمایه‌گذاری بنادر خشک
توسعه بنادر خشک مستلزم طراحی و اجرای یک نظام تأمین مالی و سرمایه‌گذاری سه‌ضلعی است که بر سه پایه دولت و بخش عمومی، سرمایه‌گذاران داخلی و سرمایه‌گذاران خارجی استوار باشد.
۴.۱ دولت و بخش عمومی
توسعه زیرساخت‌ها وظیفه‌ای بنیادین برای دولت و نهادهای عمومی است. سازمان‌های مسئول همچون شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، سازمان بنادر و دریانوردی و سازمان راهداری و پایانه‌های حمل‌ونقل باید بسته‌های تأمین مالی پایدار طراحی کنند. این بسته‌ها می‌تواند شامل:
• استفاده از طرح‌های عمرانی و بودجه‌های دولتی
• بهره‌گیری از درآمدهای اختصاصی بنادر و خدمات لجستیکی
• جلب مشارکت نهادهای استانی و شهری، مناطق آزاد و ویژه اقتصادی
• انتشار اوراق مالی و استفاده از ابزارهای نوین بازار سرمایه.
۴.۲ سرمایه‌گذاری داخلی بخش خصوصی
دولت باید با ارائه مشوق‌های عملی، مسیر حضور بخش خصوصی را هموار کند. این مشوق‌ها در سه‌بسته تعریف می‌شوند:
• بسته افزایش بازدهی: طراحی مدل‌های مشارکت جذاب، تسهیل در واگذاری اراضی، تسریع تشریفات قرارداد، ارائه تسهیلات وجوه اداره‌شده و عملیاتی‌سازی معافیت‌های مالیاتی.
• بسته کاهش ریسک: تضمین خدمات قطار باری برنامه‌ای برای مراکز لجستیک، تمرکز عملیات گمرکی در بنادر خشک و مشارکت دولت در تضامین مالی برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاران.
• بسته تأمین مالی: مشارکت دولت در پروژه‌ها، فراهم‌سازی دسترسی به منابع بانکی و صندوق توسعه ملی و انتشار اوراق بدهی در بازار سرمایه با پشتوانه پروژه‌های لجستیکی.
۴.۳ سرمایه‌گذاری خارجی
حضور سرمایه‌گذاران خارجی برای جذب فناوری، رعایت استانداردهای بین‌المللی و تأمین سرمایه‌های بلندمدت ضروری است. در این زمینه:
-سرمایه‌گذاران کشورهای مسیر کریدورهای بین‌المللی و شرکت‌های بزرگ لجستیکی باید به‌ عنوان شرکای راهبردی جذب شوند.
-ایجاد شرکت‌های سرمایه‌گذاری مشترک میان ایران و کشورهایی چون روسیه و هند می‌تواند گامی مهم در تعمیق همکاری‌ها و تأمین مالی پروژه‌ها باشد.
-تمرکز بر سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت با هدف ارتقای بهره‌وری و استانداردهای عملیاتی، مسیر بنادر خشک ایران را به سطح رقابت جهانی ارتقا خواهد داد.
جمع‌بندی:توسعه بنادر خشک در ایران، صرفاً یک پروژه زیرساختی نیست، بلکه راهبردی ملی برای ارتقای جایگاه کشور در تجارت بین‌الملل است. موفقیت در این مسیر در گرو بازتعریف نقش بنادر خشک، بهره‌گیری از تجربه‌های بین‌المللی، ایجاد اکوسیستم چندبازیگری و طراحی نظام تأمین مالی سه‌ضلعی است. اگر سیاست‌گذاران و مدیران کشور این مسیر را با عزم ملی و نگاه آینده‌نگر دنبال کنند، بنادر خشک می‌توانند به موتور محرک توسعه منطقه‌ای و جایگاه لجستیکی ایران در جهان بدل شوند.