گروه حمل‌ونقل- امیداسماعیلی - جمهوری اسلامی ایران با برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی قطار مسافربری مستقیم به هرات افغانستان، می‌خواهد تا گام مهمی در جهت تقویت اتصالات ریلی منطقه‌ای بردارد. این پروژه، بخشی از ابتکارات گسترده‌تر تهران برای گسترش شبکه ریلی بین‌المللی است. به باور کارشناسان؛ اجرایی‌شدن این پروژه ریلی نه‌تنها روابط دوجانبه کشورهای همسایه را تقویت می‌کند، بلکه می‌تواند به عنوان پلی برای تجارت و گردشگری در آسیای مرکزی نیز عمل کند. بااین‌حال، بررسی برخی گزارش‌ها و اظهارنظرهای صورت‌گرفته نشان می‌دهد که موانع اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی، سایه سنگینی بر پیشرفت این طرح‌ها افکنده‌اند. روز گذشته میرحسن موسوی، معاون مسافری راه‌آهن در گفت‌وگویی اعلام کرده بود که ایران برای راه‌اندازی قطار تهران-هرات آمادگی کامل دارد و در صورت تأیید وزارت کشور و رفع موانع گمرکی و ایستگاهی، راه‌اندازی این مسیر بدون محدودیت انجام می‌شود. پیش از آن نیز جبارعلی ذاکری، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت راه‌آهن در گفت‌وگویی، راه‌اندازی این مسیر ریلی مسافری را منوط به رفع مشکلات مرزی دانسته بود.
به گزارش اقتصاد سرآمد، اواسط خردادماه سال‌جاری بود که رسانه‌ها گزارش دادند، نخستین قطار مسافربری بین مشهد در ایران و هرات در افغانستان قرار است تا دوهفته آینده راه‌اندازی شود. هرچند آن زمان جزئیات بیشتری از سوی مسئولان وزارت راه و شهرسازی ایران درباره زمان دقیق یا ظرفیت این قطار ارایه نشد، اما پیش‌ از این نیز مسئولان این وزارتخانه اعلام کرده بودند که ساخت مسیر خط‌آهن از روزنک تا هرات در حال انجام است و با تکمیل این پروژه، امکان تردد قطار مسافربری نیز فراهم خواهد شد. همان زمان بسیاری از کارشناسان اعلام کردند که اجرایی‌شدن این پروژه می‌تواند به ‌عنوان گام مهمی در توسعه ارتباطات اقتصادی، اجتماعی و گردشگری میان ایران و افغانستان شناخته شود، اما با گذشت بیش از سه‌ماه از زمان انتشار اخبار اولیه درباره ایجاد خطوط ریلی مسافری میان ایران و افغانستان، حالا مسئولان شرکت راه‌آهن اجرایی‌شدن این طرح‌ها را مستلزم رفع مشکلات مرزی و گمرکی اعلام می‌کنند.
چند روز پیش از این بود که ذاکری، مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگو با «ایلنا» درباره آخرین تصمیمات جهت راه‌اندازی قطار مسافری بین ایران و افغانستان -با توجه به اینکه گفته می‌شود این مسیر ریلی در بخش مسافری تقاضای بالایی ندارد- اظهار داشت: دولت افغانستان کماکان علاقه‌مند به راه‌اندازی قطار مسافری بین دوکشور است، اما برای راه‌اندازی این خط مسافری منتظر هستیم مشکلات مرزی از جمله گمرک و گذرنامه حل شود. معاون وزیر راه و شهرسازی همچنین مصرف اختصاص مبالغ تهاتر نفتی با استجازه رهبری به راه‌آهن گفت: این اقدام در حال انجام بوده است. 
میرحسن موسوی، معاون مسافری شرکت راه‌آهن نیز در گفت‌وگو با «مهر» اعلام کرده که مسیر ریلی تهران-هرات نیز توسط راه‌آهن ایران اعلام آمادگی برای راه‌اندازی این قطار شده است. توافق اولیه قرار بود با همکاری وزارت کشور صورت گیرد و در این زمینه یک معافیت‌نامه تهیه و ارسال شده که در حال بررسی است. براساس صحبت‌های این مقام مسئول در شرکت راه‌آهن، اگر شرایط از سوی وزارت کشور، استانداری‌های محل و مسائل مربوط به تشریفات گمرکی و ایستگاهی فراهم شود، هیچ محدودیتی برای راه‌اندازی قطار تهران-افغانستان وجود نخواهد داشت.

توسعه دیپلماسی ریلی ایران با سایر کشورها
ایران، با بیش از ۱۴هزار کیلومتر خط ریلی داخلی، اکنون بر اتصالات بین‌المللی تمرکز کرده است. در چارچوب ابتکار «یک کمربند، یک جاده» چین و کریدور شمال-جنوب، تهران برنامه‌هایی برای توسعه مسیرهای مسافربری با همسایگان و قدرت‌های بزرگ تدوین کرده است. به عنوان نمونه، مسیر تهران-آنکارا به‌زودی عملیاتی می‌شود و بخشی از کریدور ریلی چین-اروپا از طریق ترکیه و آذربایجان است. از طرف دیگر، تمرکز بر پروژه‌های باری مشترک با آذربایجان نیز بوده، اما برنامه‌هایی برای اتصال مسافری از طریق مرزهای شرقی در حال بررسی است. براساس گزارش‌های موجود، اتصال رشت-آستارا که با سرمایه‌گذاری روسیه، ایران را به مراکز اقتصادی روسیه مانند مسکو متصل می‌کند، برقراری اتصال ریلی میان ایران و روسیه کریدور شمال-جنوب، با تمرکز بر حمل‌ونقل باری و مسافری، برای دور زدن تحریم‌های غربی نیز در حال بررسی و در دستور کار قرار دارد.
نهایی کردن قرارداد قطار سریع‌السیر تهران-پکن تا پایان ۲۰۲۵ که بخشی از کریدور اوراسیاست، می‌تواند زمان سفر را به نصف کاهش دهد. همچنین براساس برخی گزارش‌ها، برقراری اتصال ریلی از طریق ترکیه و آذربایجان، با هدف دسترسی مستقیم به بازارهای اتحادیه اروپا نیز در حال اجراست. اتصال به تاجیکستان و ترکمنستان برای دسترسی به آسیای مرکزی و پروژه‌های احتمالی با عراق و سوریه نیز همچنان در حال بررسی است. گزارش‌های رسمی منتشرشده نیز نشان می‌دهد که اجرایی‌شدن این برنامه‌ها بیش از ۱۰میلیارد یورو هزینه در بر دارد و با اجرای آنها غیر از جابه‌جایی مسافر، ظرفیت حمل بار به ۶۰میلیون تن در سال افزایش پیدا می‌کند.
راه‌اندازی این خطوط، فراتر از حمل‌ونقل، اهمیت استراتژیک و اقتصادی دارد. در وهله اول، اتصال ریلی به افغانستان و آسیای مرکزی، حجم تجارت را دوچندان می‌کند و ایران را به هاب ترانزیتی اوراسیا تبدیل می‌نماید. این امر، تحریم‌ها را دور می‌زند و وابستگی به مسیرهای دریایی را کاهش می‌دهد، به‌ویژه با کریدور چین-ایران که زمان حمل کالا را از ۴۵روز به ۱۵روز می‌رساند. از منظر گردشگری و فرهنگی، مسیرهایی مانند تهران-آنکارا یا تهران-هرات، تبادل مسافر را تسهیل کرده و به رشد اقتصادی محلی کمک می‌کنند. در سطح ژئوپلیتیکی، این اتصالات نفوذ ایران در قفقازجنوبی و آسیای مرکزی را تقویت می‌کنند و تعادل قدرت در برابر رقبایی مانند ترکیه را برقرار می‌سازند. در نهایت، این پروژه‌ها می‌توانند به ثبات منطقه‌ای کمک کنند، به‌ویژه در افغانستان که نیاز به اتصالات پایدار برای بازسازی دارد.

موانع اقتصادی و چالش تامین مالی
 پروژه‌های ریلی
با وجود برنامه‌ریزی و پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته، موانع اقتصادی متعددی بر سر راه توسعه شبکه ریلی ایران قرار دارند. تحریم‌ها، صادرات کالا و خدمات را با محدودیت مواجه می‌کند، جذب سرمایه خارجی را دشوار ساخته و منجربه تأخیر در پروژه‌ها می‌شود. علاوه‌بر این، ناکارآمدی داخلی مانند کمبود لکوموتیوهای عملیاتی و برخی تصمیم‌گیری‌های مدیریتی، هزینه‌های عملیاتی اجرای پروژه‌های ریلی را افزایش داده است. در سطح بین‌المللی، رقابت با پروژه‌هایی دیگر در سایر کشورهای منطقه ریسک‌های جدیدی ایجاد کرده‌اند. 
در چنین شرایطی به باور کارشناسان تأمین مالی، بزرگ‌ترین چالش پروژه‌های ریلی ایران است. تحریم‌ها که از سال ۲۰۱۸ تشدید شده، دسترسی به وام‌های بین‌المللی و فناوری را مسدود کرده و ایران را به شرکای محدود مانند روسیه و چین وابسته ساخته است. روسیه، برای مثال، در کریدور شمال-جنوب بیش از ۱.۵میلیارد یورو سرمایه‌گذاری کرده، اما ایران قادر به تأمین سهم خود نیست و تأخیرها به دلیل کمبود بودجه داخلی ادامه دارد. از طرف دیگر، با فعال‌شدن مکانیسم ماشه با بازگشت احتمالی تحریم‌ها، احتمالا هزینه‌های پروژه‌ها افزایش پیدا می‌کند و در چنین شرایطی کارشناسان پیشنهاد می‌کنند ایران بر مشارکت‌های عمومی-خصوصی و سرمایه‌گذاری‌های شرقی تمرکز کند.
در حال حاضر به نظر می‌رسد راه‌اندازی قطار مسافربری ایران-افغانستان، نمادی از اراده تهران برای اتصال منطقه‌ای است، اما موفقیت آن به غلبه بر موانع اقتصادی و تأمین مالی بستگی دارد. اگر ایران بتواند شرکای شرقی را بیشتر درگیر کند، این پروژه‌ها نه‌تنها تجارت را رونق می‌بخشد، بلکه به عنوان ابزاری برای دیپلماسی اقتصادی عمل خواهند کرد. بااین‌حال، بدون تغییرات ژئوپلیتیکی، این رویاها ممکن است به تأخیرهای بیشتر بینجامد. آینده شبکه ریلی ایران، آینه‌ای از چالش‌های بزرگ‌تر اقتصاد این کشور 
است.