نیروگاه برقابی سد کرج و سد ماملو از مدار خارج شدند
​​​​​​​گروه انرژی-یعقوب شیدایی گماسایی- گزارش‌های رسمی منتشرشده حاکی از این است که ایران برای چندمین سال پیاپی در آستانه یک بحران آبی بی‌سابقه قرار گرفته است. با ورود به سال آبی جدید‌(مهر ۱۴۰۴)، ذخایر سدهای کشور به پایین‌ترین سطح خود در دهه‌های اخیر رسیده و زنگ خطر برای خروج فوری تعدادی از سدهای کلیدی از مدار بهره‌برداری به صدا درآمده است. کاهش ۴۲درصدی ورودی آب به مخازن سدها از ابتدای سال آبی گذشته، خشکسالی پنج‌ساله پیاپی و سوءمدیریت منابع، این وضعیت را تشدید کرده است.
به گزارش اقتصاد سرآمد، اواخر تیرماه سال‌جاری و در میانه بالا گرفتن بحران خاموشی در سراسر کشور و قطعی آب در برخی مناطق کشور بود که عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو درباره احتمال خروج از مدار ۴سد تهران هشدار داد. او گفته بود: ممکن است ما تا یک‌ماه آینده سد ماملو را از دست بدهیم و به ترتیب لتیان، لار و کرج از مدار خارج شوند. حالا و با گذشت کمتر از سه‌ماه از آن روزها و در روزهایی که سال آبی جدید به تازگی آغاز شده است، خبرهایی مبنی بر خروج سد ماملو و نیروگاه برقابی سد کرج از مدار در رسانه‌ها منتشر شده است. این در حالی است که میزان موجودی مخازن 5سد تامین‌کننده آب استان تهران در مدت مشابه سال گذشته 485میلیون مترمکعب بوده و این به معنای کاهش 227میلیون مترمکعبی موجودی آب سدهای استان تهران در مقایسه با سال قبل است.
آخرین آمارهای شرکت مدیریت منابع آب ایران حاکی از این است که تا 29شهریورماه یعنی دوروز مانده به پایان سال آبی جاری، 64درصد مخازن سدهای کشور خالی مانده و این یعنی تنها 36درصد مخازن سدهای کشور پر شده است. حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور 18.83میلیارد مترمکعب برآورد شده و این عدد نسبت به سال قبل کاهشی 25درصدی را نشان می‌دهد.
حجم آب موجود در سدها در پایان سال آبی گذشته 25میلیارد مترمکعب بوده است. میزان ورودی مخازن از ابتدای سال آبی یعنی از اول مهرماه سال گذشته تا ۲۹شهریورماه امسال،‌ 24.63میلیارد مترمکعب بوده که در مقایسه با سال گذشته کاهشی 42درصدی داشته. ورودی مخازن در سال گذشته رقمی معادل 42.31میلیارد مترمکعب را ثبت کرده بود. میزان کل خروجی سدهای کشور هم نسبت به سال قبل افتی ۲۳درصدی را نشان می‌دهد.

چشم‌انداز خروج سدها از مدار
ایران با بیش از ۶۰۰ سد فعال، یکی از کشورهای پرریسک در زمینه بحران آب است. براساس گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران، حجم ذخایر پشت سدهای کشور در آستانه مهر۱۴۰۴ به ۱۸.۸۳میلیارد مترمکعب رسیده که تنها ۳۶درصد ظرفیت مخازن را پر می‌کند و ۶۴درصد خالی است. این رقم نسبت به سال گذشته ۲۵درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۳۰درصد کاهش نشان می‌دهد. ورودی آب به سدها از اول مهر۱۴۰۳ تا ۲۹شهریور۱۴۰۴، ۴۲درصد کمتر از دوره مشابه سال قبل بوده که عمدتاً به دلیل کاهش ۴۱درصدی بارش‌ها و تغییر اقلیم است. در حال حاضر، ۱۹سد با پرشدگی کمتر از ۱۵درصد روبه‌رو هستند. علاوه‌بر این، 8سد کاملاً خشک شده و از مدار خارج شده‌اند.
خروج سدها از مدار زمانی رخ می‌دهد که حجم ذخیره به سطح «حجم مرده»‌(حداقل عملیاتی) برسد و دیگر قادر به تأمین آب شرب، کشاورزی یا تولید برق نباشند. در مهر‌۱۴۰۴، این خطر برای بیش از ۳۰سد وجود دارد. برای نمونه، نیروگاه‌های سدهای کارون ۳ و ۴ در خوزستان -که بخش مهمی از برق کشور را تأمین می‌کنند- به دلیل کاهش شدید حجم آب، کاملاً از مدار خارج شده‌اند. سد ۱۵خرداد قم نیز از مدار تأمین آب خارج شده و ورودی صفر دارد. کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون بارش‌های فوری، حداقل ۱۲سد دیگر تا پایان پاییز به حجم مرده می‌رسند. این خروج نه‌تنها تأمین آب را مختل می‌کند، بلکه تولید برقابی را تا ۲۰درصد کاهش و فشار بر شبکه برق را افزایش می‌دهد.

آخرین وضعیت‌های تهران و کرج
تهران و کرج، با جمعیتی بیش از ۱۵میلیون نفر، وابستگی شدیدی به 5سد اصلی (امیرکبیر/کرج، لتیان، لار، طالقان و ماملو) دارند. در مهر۱۴۰۴، حجم ذخایر این سدها تنها ۲۵۸میلیون مترمکعب است - ۲۲۷میلیون کمتر از سال قبل و ۳۶۰میلیون کمتر از میانگین بلندمدت. پرشدگی کلی سدهای تهران به ۱۴درصد رسیده و سد کرج‌(امیرکبیر) با ۱۵درصد پرشدگی، ۸۵درصد خالی است. بیش از ۵۰درصد آب تهران اکنون از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود که این برداشت بی‌رویه، سطح آب‌های زیرزمینی را ۲متری در سال کاهش می‌دهد. کرج نیز با افت ۷۰درصدی ذخایر سد کرج، در وضعیت «شکننده» قرار دارد.  کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که بدون مداخله فوری، «روز صفر آبی» در پایتخت -یعنی قطع کامل آب از شیرها- تا زمستان ۱۴۰۴ فرا برسد.
خروج نیروگاه برقابی سد کرج از مدار
سد امیرکبیر‌(سد کرج) به‌‌عنوان نخستین سد چندمنظوره ایران در سال‌1340 به بهره‌برداری رسید. از نظر میزان کم‌آبی، برای سد کرج که یکی از 5سد اصلی تأمین آب شرب استان تهران است، شرایطی پیش آمده که در طول 63سال عمر بهره‌برداری از این سد، بی‌سابقه بوده است. این سد با سطح حوضه آبریزی به ‌مساحت 764کیلومترمربع و با متوسط جریان آب سالانه به ‌میزان 472میلیون مترمکعب در استان تهران و در فاصله 63کیلومتری شمال‌غربی تهران و در کیلومتر23 جاده کرج ــ چالوس، در شمال شهرستان کرج قرار
 دارد.
در زمان حاضر با ورودی آب از رودخانه‌های بالادست و برداشت آب برای مصارف زیست‌محیطی، شرب و کشاورزی، از مجموع حجم 205میلیون مترمکعبی مخزن این سد، تنها 28میلیون مترمکعب آب پشت این سد ذخیره شده است؛ به‌عبارتی در زمان حاضر حدود 15درصد ظرفیت سد کرج پُر و حدود 85درصد ظرفیت مخزن این سد خالی است. این در حالی است که در زمان مشابه سال قبل، مخزن سد کرج 111میلیون مترمکعب آب در شروع پاییز داشت و متوسط درازمدت آمار ذخیره آب در این سد در زمان مشابه، 120میلیون مترمکعب بوده است. با رسیدن حجم ذخایر آبی سد کرج به 28میلیون مترمکعب، نیروگاه این سد دیگر امکان تولید برق نداشته و از مدار خارج شده است.

خروج سد ماملو از مدار
سد ماملو که روی رودخانه جاجرود در حدود 45کیلومتری شرق تهران واقع شده، یکی از 5سد اصلی و مهم تأمین آب شرب استان تهران است. مساحت حوضه آبریز این سد که در سال1386 به بهره برداری رسیده؛ 1750کیلومترمربع و متوسط جریان آب سالانه آن 283میلیون و 800هزار مترمکعب است. در حال حاضر از مجموع حجم 250میلیون مترمکعبی مخزن سد ماملو، حدود 19میلیون مترمکعب آب پشت این سد ذخیره شده است. زمان مشابه سال گذشته حجم ذخایر آبی این سد 37میلیون مترمکعب بود که مقایسه این رقم با حجم ذخایر فعلی سد ماملو نشان می‌دهد وضعیت این سد حتی از سال خشک قبلی نیز بدتر است. به عبارتی هم‌اکنون 8درصد حجم مخزن سد ماملو پُر از آب بوده و 92درصد مخزن این سد خالی است.
میانگین آمار ذخایر سد ماملو در شروع پاییز هر سال در آمار درازمدت 102میلیون مترمکعب بوده که مقایسه این رقم با میزان ذخیره فعلی این سد، نشان‌دهنده افت 81درصدی ذخایر آبی این سد است. از آنجایی که حجم مرده مخزن سد ماملو 28میلیون مترمکعب از آب کف مخزن را شامل می‌شود، درحال حاضر که ذخیره آبی این سد تنها 19میلیون مترمکعب است؛ این سد رسما از مدار بهره‌برداری خارج شده و حتی بخشی از حجم مرده مخزن خود را نیز از دست داده است. حجمی از مخزن سد که مابین تراز کف مخزن‌(بستر رودخانه) و رقوم کف پایین‌ترین تخلیه‌کننده قابل مانور قرار می‌گیرد را حجم مرده یا غیرمفید مخزن در سد‌های بزرگ می‌نامند. یعنی امکان دریافت آب از سد ماملو تا زمانی که دوباره ورودی آب ناشی از بارش‌ها و فراتر رفتن حجم مخزن از 28میلیون مترمکعب را شاهد باشیم، وجود
 ندارد.