به گزارش «اقتصادسرآمد»، صنعت لنج‌سازی میراث کهن ساکنان نوار شمالی خلیج‌فارس که با الهام گرفتن از نیازها، هنر و فرهنگ بومی مردم این نواحی توانسته بود در طول قرن‌ها خود را با مقتضیات زمان تطبیق دهد و بخش قابل‌توجهی از بازار حمل‌ونقل منطقه را در اختیار بگیرد، به دلایل مختلف از جمله مدرنیزه‌شدن این صنعت در حال کمرنگ‌شدن است. در سال‌های نه‌چندان دور وجود کارگاه‌های مختلف لنج‌سازی و ایجاد مشاغل مرتبط به این صنعت، زمینه جذب و کارآفرینی برای نیروهای زیادی را در نواحی ساحلی فراهم کرده بود و در زندگی و فرهنگ مردم این منطقه از جایگاه و پیشینه والایی برخوردار بوده است. 

خلیج فارس نه‌تنها یک پهنه آبی استراتژیک، بلکه گهواره‌ای برای تمدن‌های دریایی ایران محسوب می‌شود. در این میان، لنج‌سازی یکی از مهم‌ترین مهارت‌های سنتی مردمان این منطقه است که نسل‌به‌نسل حفظ و منتقل شده است. لنج‌های چوبی که با دست‌های توانمند استادکاران ایرانی ساخته می‌شوند، قرن‌هاست که در آب‌های خلیج‌فارس به حرکت درآمده و به‌عنوان نمادی از هویت فرهنگی و میراث جهانی ایرانیان شناخته می‌شوند. بااین‌حال، این هنر اصیل امروزه با چالش‌هایی مانند جایگزینی شناورهای فایبرگلاس، هزینه‌های بالای ساخت، کاهش تقاضا و فراموشی مهارت‌های سنتی مواجه است.
لنج‌سازی در خلیج‌فارس ریشه‌ای چندصدساله دارد و از دیرباز مردم سواحل جنوبی ایران برای تجارت، صیادی و سفرهای دریایی از شناورهای چوبی دست‌ساز استفاده می‌کردند. این هنر که ترکیبی از دانش بومی، تجربه عملی و میراث فرهنگی است به یکی از نمادهای مهم تمدن دریایی ایران تبدیل شده است. براساس اسناد تاریخی، ایرانیان از هزاران سال پیش به دریانوردی و ساخت شناورهای دریایی مشغول بوده‌اند. داریوش بزرگ در کتیبه‌های خود از ایجاد راه‌های آبی و ساخت ناوگان دریایی سخن گفته است که نشان می‌دهد ایرانیان از دوره هخامنشیان در دریانوردی مهارت داشته‌اند و اسناد مربوط به کشتی‌های ایرانی نشان‌دهنده قدمت صنعت کشتی‌سازی در ایران است.

دانش ساخت لنج در آستانه انقراض
«دانش ساخت لنج و دریانوردی با لنج در خلیج‌فارس» در سال‌۱۳۹۰ در فهرست «میراث در خطر یونسکو» ثبت شد. سال‌۱۳۹۹ پایگاه میراث دریانوردی ایران در گزارشی به سازمان جهانی یونسکو، تلاش کرد اقدامات حفظ و احیای این دانش را معرفی و ثابت کند که دانش ساخت لنج و دریانوردی در معرض خطر نیست. هرچند گفته می‌شود همه این اقدامات به چاپ یک کتاب و ساخت دومستند از این دانش، محدود شده است. در طول ۱۴سالی که «مهارت‌های سنتی لنج‌سازی و دریانوردی ایرانی در خلیج‌فارس» در یونسکو ثبت شده، روند انقراض این میراث ناملموس ایرانی نه‌تنها متوقف یا حتی کند نشده که جایگزینی لنج‌های فایبرگلاس، انقراض نسل استادکاران ایرانی و کاهش کارگاه‌های لنج‌سازی، استفاده از نیروی کار ارزان و پاکستانی و به واسطه آن، رواج و جایگزینی دانش لنج‌سازی پاکستانی‌ها، مهارت لنج‌سازی ایران را در تهدید بیشتری قرار داده است. در پاره‌ای مواقع، حتی وجود مصوبه‌هایی مثل محدودیت تردد و سوخت لنج‌های چوبی و سنتی در دریا، حیات این میراث باستانی ایران را به چالش کشیده است.

میراثی ناملموس در معرض فراموشی
با پیشرفت فناوری و ورود قایق‌های فایبرگلاس، استفاده از لنج‌های چوبی کاهش یافته و بسیاری از کارگاه‌های سنتی لنج‌سازی تعطیل شده‌اند. علاوه‌بر این، هزینه بالای ساخت و نگهداری لنج‌های چوبی باعث کاهش میل به تداوم این صنعت شده است. به همین دلیل، یونسکو این میراث ارزشمند را در فهرست «نیازمند حفاظت فوری» قرار داده است. لنج‌سازی نه‌تنها میراثی تاریخی و فرهنگی است، بلکه بخشی از زندگی و اقتصاد مردم سواحل جنوبی ایران محسوب می‌شود. حفظ و احیای این هنر سنتی از طریق حمایت از استادکاران، آموزش به نسل جدید و ثبت و مستندسازی این مهارت‌ها، اقدامی ضروری برای جلوگیری از نابودی آن خواهد بود.
برای جلوگیری از نابودی این هنر ارزشمند، پیشنهادهایی از جمله برگزاری جشنواره‌های لنج‌سازی، ثبت و مستندسازی مهارت‌های استادکاران، آموزش نسل جدید و حمایت مالی از کارگاه‌های سنتی مطرح شده است. همچنین برخی شهرهای ساحلی در تلاشند تا لنج‌سازی را به‌عنوان جاذبه‌ای گردشگری معرفی کرده و به این طریق از این صنعت حمایت کنند. لنج‌سازی نه‌تنها بخشی از تاریخ و فرهنگ ایران است، بلکه نشان‌دهنده ارتباط دیرینه ایرانیان با دریا و تجارت دریایی است. حفاظت از این میراث ناملموس نیازمند همکاری دولت، مردم و نهادهای فرهنگی است تا این هنر ارزشمند برای نسل‌های آینده باقی بماند.

تولد یک لنج پس از ۱۲سال انتظار
علی پوزن، مدیر پروژه‌های موزه لنج گوران و فعال میراث دریایی جنوب در گفت‌وگو با «اقتصاد سرآمد» از به آب انداختن یکی از آخرین لنج‌های چوبی ایران در بندر تاریخی کُنگ خبر داد و نسبت به خطر انقراض کامل این صنعت بومی هشدار داد. او گفت: فرایند ساخت این لنج ۱۲سال به طول انجامیده و اکنون تنها دو لنج چوبی از نسل اصیل این صنعت در سراسر جنوب کشور باقی مانده است. به گفته این فعال میراث فرهنگی؛ ساخت این لنج که تناژ آن به ۶۰۰تن می‌رسد، از ۱۲سال پیش در کارگاه مرحوم عبدالله ابراهیمی آغاز شده و در طول این سال‌ها به دلیل کمبود نقدینگی و نبود حمایت از استادکاران، بارها متوقف شده بود.
«پوزن» افزود: «این لنج با چوب‌های اصیل و مقاوم ساج، بالاو، کَرِت و کنار ساخته شده و حاصل دست‌های استادانی است که بسیاری از آنان امروز دیگر در میان ما نیستند. استاد فرمان و تخته، مرحوم وحید از چابهار بود؛ استاد کلفات و لامی، مرحومان صالح و مسلم از جزیره و سرمهندسی به آب‌اندازی را استاد عیسی هدری از گوران برعهده داشت.»
او با اشاره به اینکه یکی از شرکای این لنج، مرحوم یعقوب سن‌آقا بوده که فرزندانش آقای عبدالرحیم عبدالحمید و شریک پدرشان محمدحسین جودار، افزود: «این لنج نه‌تنها یادگار استادکاران فقید، بلکه میراث نسلی است که با عشق به دریا، فرهنگ دریایی جنوب را زنده نگه داشت.» این فعال میراث دریایی تأکید کرد: «در حال حاضر تنها دو لنج چوبی از نسل اصیل لنج‌سازی ایران باقی مانده است؛ یکی در بندر کُنگ و دیگری در کارگاه گوران. این یعنی ما در آستانه‌ انقراض یک هنر صنعت هزارساله هستیم؛ صنعتی که بخش مهمی از تاریخ و هویت مردمان جنوب را شکل داده است.»
پوزن در پایان با بیان اینکه «لنج چوبی فقط یک سازه نیست، بلکه روح جمعی مردمان دریاست» گفت: «اگر امروز برای حفظ استادکاران و بازآفرینی کارگاه‌های لنج‌سازی اقدام نکنیم، فردا حتی در موزه‌ها هم کسی نخواهد دانست این لنج‌ها چگونه ساخته می‌شدند. این لنج تازه به آب افتاده، آخرین فریاد چوب بر ساحل است؛ نشانه‌ای از فرهنگی است که اگر اکنون حمایت نشود، با موج بعدی به فراموشی سپرده خواهد شد.»

لنج‌ چیست؟
لنج‌ها قایق‌های چوبی بادبانی یا موتوری هستند که از گذشته‌های دور برای حمل‌ونقل کالا، ماهیگیری و حتی سفرهای طولانی دریایی در خلیج‌فارس استفاده می‌شدند. ایرانیان به‌ویژه در شهرهایی مانند بندرعباس، قشم، بوشهر و هرمزگان از چوب ساج، چوب کنار و مواد محلی برای ساخت لنج‌های بادوام بهره می‌بردند. فرایند ساخت لنج‌ها کاملاً سنتی و به‌صورت دستی انجام می‌شود. استادکاران این صنعت، با تجربه‌ای که از نسل‌های گذشته به ارث برده‌اند، بدون نقشه‌های مهندسی و تنها براساس دانش بومی، لنج‌هایی مقاوم می‌سازند که در برابر امواج سهمگین خلیج‌فارس دوام می‌آورند.
مهارت‌های مرتبط با ساخت، تعمیر و دریانوردی لنج‌ها در میان دریانوردان و استادکاران نسل به نسل منتقل شده است و ادبیات شفاهی، آوازها و اصطلاحات خاص دریانوردی بخشی جدایی‌ناپذیر از این میراث‌فرهنگی است. فرهنگ دریانوردی ایران شامل اصطلاحات ویژه، شعرها، آوازهای دریانوردی و داستان‌هایی است که بخشی از ادبیات شفاهی و موسیقی سنتی مردمان جنوب ایران را تشکیل می‌دهد.
لنج‌سازی بخشی از هویت و فرهنگ دریایی ایران است که قرن‌ها توسط جوامع ساحلی خلیج‌فارس حفظ شده است. این صنعت نه‌تنها نشان‌دهنده دانش سنتی و مهارت‌های بومی ایرانیان است، بلکه به‌عنوان نمادی از ارتباط دیرینه ایرانیان با دریا و تجارت دریایی شناخته می‌شود. ساخت لنج‌های چوبی کاملاً بر پایه دانش سنتی استوار است و استادکاران بدون استفاده از نقشه‌های مدرن و صرفاً با تکیه بر تجربه و دانش بومی، لنج‌هایی مقاوم می‌سازند که با شرایط دریایی منطقه سازگار هستند.