به گزارش اقتصاد سرآمد، براساس گزارشی که مجله علمی معتبر «ساینس دیلی» با استناد به پژوهش دانشگاه ایالتی فلوریدا منتشر کرده، تغییر مسیر گسترده کشتی‌ها از کانال سوئز به اطراف دماغه امید نیک، فرصتی کم‌نظیر برای بررسی اثر واقعی مقررات جدید سوخت دریایی فراهم آورده است. این مطالعه که در نشریه Atmospheric Chemistry and Physics منتشر شده، نشان می‌دهد مقررات سازمان بین‌المللی دریانوردی از سال ۲۰۲۰- که منجر به کاهش حدود ۸۰درصدی گوگرد سوخت کشتی‌ها شد- توان انتشار ذرات معلق مؤثر بر تشکیل ابرها را نزدیک به ۶۷درصد کاهش داده است.
مقررات سازمان بین‌المللی دریانوردی ‌(IMO۲۰۲۰) از سال ۲۰۲۰، میزان گوگرد در سوخت کشتی‌ها را حدود ۸۰درصد کاهش داد؛ از ۳.۵درصد به ۰.۵درصد. این تغییر، انتشار آئروسل‌های سولفاتی را به شدت کم کرد؛ ذراتی که پیش‌تر با تشکیل ابرهای روشن‌تر و بازتاب بیشتر نور خورشید، اثر خنک‌کنندگی قابل‌توجهی داشتند.
داده‌های ماهواره‌ای نشان داد که حتی با دوبرابرشدن تردد کشتی‌ها در منطقه، تعداد قطرات ابر به‌شدت کاهش یافته و توان کشتی‌ها در تغییر ابرها حدود ۶۷درصد کم شده است. این یافته، عدم‌قطعیت بزرگ در مدل‌های اقلیمی، یعنی نقش آئروسل‌ها در جبران بخشی از گرمایش گلخانه‌ای را کاهش می‌دهد. پیش‌تر تخمین زده می‌شد که اثر خنک‌کنندگی ابرهای ناشی از کشتیرانی، حدود یک‌سوم گرمایش گازهای گلخانه‌ای را خنثی می‌کند.

آزمایش طبیعی در سایه بحران ژئوپلیتیک
در گذشته، سوخت‌های پرگوگرد دریایی حجم بالایی از آئروسل‌های سولفاتی تولید می‌کردند؛ ذراتی که با افزایش تعداد قطرات ریز در ابرها، آن‌ها را روشن‌تر می‌ساختند و بازتاب نور خورشید را افزایش می‌دادند. این پدیده که به «اثر خنک‌کنندگی ابرها» معروف است، بنا بر برآوردهای پیشین، حدود یک‌سوم از گرمایش ناشی از گازهای گلخانه‌ای را جبران می‌کرد.
اما از منظر اقتصاد انرژی، همین نقطه آغاز یک دوگانگی اساسی است. مقررات IMO با هدف کاهش آلودگی هوا، حفاظت از سلامت انسان و کاهش هزینه‌های اجتماعی ناشی از بیماری‌های تنفسی تدوین شد؛ سیاستی که هزاران مرگ زودرس را در بنادر و مسیرهای پرتردد دریایی کاهش داده است. بااین‌حال، یافته‌های جدید نشان می‌دهد این گذار به سوخت‌های کم‌سولفور، به‌طور ناخواسته بخشی از «سپر خنک‌کننده موقت» زمین را تضعیف کرده است.
اهمیت این پژوهش فراتر از نتایج علمی آن، در شرایطی است که داده‌ها از دل یک شوک سیاسی استخراج شده‌اند. از اواخر سال ۲۰۲۳ و همزمان با حملات نظامی در تنگه باب‌المندب، بخش بزرگی از ناوگان جهانی مسیر خود را تغییر داد. ترافیک دریایی در جنوب اقیانوس اطلس، منطقه‌ای با ابرهای کم‌ارتفاع و به‌شدت حساس به آلودگی کشتیرانی به‌طور ناگهانی افزایش یافت. از آنجا که این تغییر مسیر نه به‌دلیل سیاست‌های اقلیمی و نه به‌ خاطر شرایط جوی، بلکه ناشی از ریسک‌های امنیتی بود، پژوهشگران توانستند واکنش ابرها را مستقیماً به تغییر در نوع و میزان آلاینده‌های کشتی‌ها نسبت دهند؛ فرصتی که در مطالعات اقلیمی به ‌ندرت رخ می‌دهد.

هزینه‌های پنهان انتقال به سوخت پاک‌تر
از منظر اقتصاد انرژی، مقررات‌IMO۲۰۲۰  یک موفقیت بزرگ در کاهش آلودگی هوا بود و تخمین زده می‌شود جان ده‌ها هزار نفر را با جلوگیری از مرگ‌های زودرس ناشی از بیماری‌های تنفسی نجات داده است، اما این انتقال، هزینه‌های اقتصادی سنگینی برای صنعت کشتیرانی به همراه داشت. پیش از ۲۰۲۰، سوخت پرگوگرد ارزان‌تر بود، اما با مقررات جدید، شرکت‌ها به سوخت کم‌گوگرد روی آوردند که قیمت آن در ابتدا تا ۵۰درصد بالاتر بود و هزینه سالانه سوخت جهانی کشتیرانی را حدود ۶۰میلیارد دلار افزایش داد. بااین‌حال، در بلندمدت، این تغییر پالایشگاه‌ها را وادار به سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید کرد و بازار سوخت دریایی را دگرگون ساخت، اما بحران دریای سرخ، لایه دیگری به این اقتصاد افزود: تغییر مسیرها زمان سفر را ۱۴-۱۰روز افزایش داد، مصرف سوخت را تا ۶۰-۳۰درصد بیشتر کرد و نرخ کرایه کانتینرها را گاهی تا ۴۰۰درصد بالا برد.
این افزایش مصرف سوخت نه‌تنها هزینه‌های عملیاتی را بالا برد، بلکه انتشار CO₂ را نیز افزایش داد؛ دقیقاً در زمانی که صنعت کشتیرانی تحت فشار برای کربن‌زدایی است. در اقتصاد انرژی، این trade-off به معنای نیاز به سیاست‌های یکپارچه است: کاهش آلودگی هوا ضروری است، اما باید با اقدامات جبرانی مانند کاهش سریع‌تر گازهای گلخانه‌ای همراه باشد. بحران دریای سرخ نشان داد که اختلالات ژئوپلیتیکی می‌توانند این تعادل را برهم زنند و هزینه‌های انرژی را افزایش دهند.
بررسی داده‌های ماهواره‌ای نیز افزایش قابل‌توجه دی‌اکسید نیتروژن را نشان داد؛ گازی که شاخص تردد کشتی‌هاست اما مشمول مقررات کاهش گوگرد نشده است. همین نکته به محققان اجازه داد اثر «حجم ترافیک» را از اثر «نوع سوخت» تفکیک کنند. نتیجه شفاف بود: حتی با دوبرابرشدن تردد کشتی‌ها، اثرگذاری آن‌ها برشکل‌گیری ابرها به‌شدت کاهش یافته است. از نگاه اقتصاد انرژی و سیاست‌گذاری اقلیمی، این یافته یک دستاورد کلیدی محسوب می‌شود؛ چراکه آئروسل‌ها همواره بزرگ‌ترین منبع عدم‌قطعیت در مدل‌های پیش‌بینی اقلیم بوده‌اند. برخلاف دی‌اکسیدکربن که قرن‌ها در جو باقی می‌ماند، ذرات معلق عمر کوتاهی دارند و رفتار ابرها نیز به‌شدت متغیر است. کاهش این عدم‌قطعیت، به معنای دقیق‌ترشدن برآورد هزینه‌های واقعی گذار انرژی و سیاست‌های کربن‌زدایی است.
دوراهی سیاست‌گذاری انرژی دریاها
اکنون سیاست‌گذاران انرژی و اقلیم با یک انتخاب پیچیده روبه‌رو هستند: سوخت‌های پاک‌تر دریایی، کیفیت هوا را بهبود می‌بخشند و هزینه‌های سلامت را کاهش می‌دهند، اما همزمان بخشی از اثر خنک‌کنندگی کوتاه‌مدت زمین را از بین می‌برند؛ اثری که هرچند ناپایدار است، اما در دهه‌های اخیر نقش ضربه‌گیر گرمایش را ایفا کرده است. پیام ضمنی این پژوهش روشن است: اتکا به آلودگی برای مهار گرمایش، راهبردی پایدار نیست. اگر کاهش آئروسل‌ها باعث آشکارشدن گرمایش پنهان می‌شود، پاسخ نه بازگشت به سوخت‌های آلاینده، بلکه شتاب‌بخشی به کاهش گازهای گلخانه‌ای و سرمایه‌گذاری هدفمند در گذار انرژی است.
انحراف مسیر کشتی‌ها، ناخواسته پرده از رازی اقلیمی برداشت؛ رازی که نشان می‌دهد تصمیم‌های امروز در حوزه انرژی و حمل‌ونقل، بسیار فراتر از ترازنامه شرکت‌های کشتیرانی، آینده تعادل حرارتی زمین را رقم می‌زنند. در نهایت، این «آزمایش طبیعی» یادآوری می‌کند که تصمیم‌گیری در حوزه انرژی و اقلیم نیازمند نگاه بلندمدت است. سوخت‌های پاک‌تر پیروزی برای سلامت انسان هستند، اما بدون کنترل انتشار گلخانه‌ای، ممکن است زمین را گرم‌تر کنند. زمان آن رسیده که سیاست‌گذاران انرژی، این هزینه‌های پنهان را در معادلات اقتصادی خود بگنجانند.
بررسی داده‌ها در نهایت حاکی از آن بود که حتی با دوبرابرشدن تردد کشتی‌ها، توان آن‌ها در تأثیرگذاری بر ابرها به‌شدت کاهش پیدا کرده است، این یافته‌ها به کاهش عدم‌قطعیت در پیش‌بینی‌های اقلیمی کمک می‌کند و در عین حال، یک دوگانگی سیاستی را برجسته می‌سازد؛ سوخت‌های پاک‌تر هوای سالم‌تری برای انسان فراهم می‌کنند و جان هزاران نفر را نجات می‌دهند، اما همزمان بخشی از سپر خنک‌کننده موقت زمین را نیز تضعیف می‌کنند. تصمیم‌گیری در این نقطه، بیش از هر زمان دیگر نیازمند داده‌های دقیق و نگاه بلندمدت به آینده اقلیم است.