تاریخ انتشار:1404/10/1
هند در مسیر تبدیل‌شدن به غول دریایی

«سرآمد» گزارش می‌دهد؛

هند در مسیر تبدیل‌شدن به غول دریایی

اقتصادسرآمد- امید اسماعیلی- در سال‌های اخیر، دیدگاه ژئوپلیتیکی هند عمدتاً قاره‌ای بوده است، اما اعلام یک دکترین کاملاً جدید در حوزه دریایی، این دیدگاه را به‌طور اساسی تغییر می‌دهد. آلفرد تایرماهان، افسر نیروی دریایی و مورخ گفته است: «هر کشوری که دریا را کنترل کند، بر جهان حکومت می‌کند.» در تاریخ ژئوپلیتیک جهان، اقیانوس‌ها برای اعمال سلطه بسیار مهم بوده‌اند.

به گزارش اقتصاد سرآمد، از طریق اقیانوس‌ها بود که بخش بسیاری از «دنیای جدید» توسط غرب کشف شد و پایه‌های نظام‌های سیاسی جدید را بنا نهاد. در عصر حاضر، تسلط بر دریاها برای هر بازیگر دولتی جهت تقویت وجهه قدرت بزرگ خود بسیار مهم تلقی می‌شود. به باور کارشناسان؛ بدون حرکت، تجارت و ادغام امن در دریای سرخ، اقیانوس هند و دریای چین‌جنوبی، نمی‌توان جهانی چندقطبی داشت. بنابراین، بریکس باید این آبراه‌ها را تثبیت کند تا آن‌ها را نسبت به اقیانوس اطلس، امن و رقابتی سازد. 

اهمیت تجارت دریایی برای هند
امپراتوری‌های استعماری سابق می‌دانند که هندی‌ها، اعراب و آفریقایی‌ها می‌توانند تجارت باستانی خود را بازسازی کنند، ثروت خود را توسعه دهند و شرکای تجاری قوی برای قدرت‌های اوراسیا باشند. این چشم‌انداز، امپراتوری‌های اقیانوس اطلس که از نظر منابع فقیر هستند، نگران و آن‌ها را ترغیب می‌کند تا تلاش کنند دریای سرخ و اقیانوس هند را برای ناوبری و تجارت پرخطر کنند. در مقابل، اقیانوس اطلس‌شمالی را امن و از این‌رو از نظر اقتصادی رقابتی نگه می‌دارند.
دریای سرخ و اقیانوس هند ناامن، تهدیدی برای مهار اعضای اوراسیای بریکس است. در این زمینه، هند در حال وفق دادن تدریجی با این واقعیت است. از منظر تاریخی، دیدگاه هند در مورد قدرت، عمدتاً از طریق یک رویکرد قاره‌ای تفسیر شده است که به‌دلیل روابط پرتنش با همسایگانش چین و پاکستان از یک‌سو و اجبارهای نظم جهانی دوقطبی در طول جنگ سرد بوده است.
بااین‌حال، پایان جنگ سرد به آرامی اما مطمئناً باعث شد نخبگان سیاست خارجی هند متوجه لزوم گسترش افق دیدگاه ژئوپلیتیکی خود به دریاهایی شوند که امروزه رقابت ژئوپلیتیکی در آن‌ها تشدید شده است. از نقطه‌نظر تجارت و بازرگانی، منطقه اقیانوس هند بیش از ۹۵درصد از تجارت هند را از نظر حجم و ۷۰درصد از نظر ارزش شامل می‌شود. جدا از این، هند ملاحظات امنیتی شدیدی در حوزه دریایی دارد. در همین راستا، هند دکترین MAHASAGAR را اعلام کرده است. 

جزئیات دکترین ماهاساگر
نخست‌وزیر نارندرا مودی در جریان سفر رسمی خود به موریس در مارس ۲۰۲۵، چشم‌انداز MAHASAGAR را مطرح کرد. این ایده به معنای پیشرفت متقابل و جامع برای امنیت و رشد در مناطق مختلف است. این چشم‌انداز، در راستای دگرگونی چشم‌انداز قبلی هند، SAGAR، خواهد بود. هند تحت برنامه «ماهاساگر»، به‌دنبال تثبیت جایگاه خود به‌عنوان یک «شریک امنیتی قابل‌اعتماد» و پاسخ اولیه به نیازها و آرمان‌های کشورهای جنوب جهان است. این برنامه نه‌تنها منطقه اقیانوس هند، همسایه نزدیک هند، بلکه سایر مناطق دریایی شامل شرق آفریقا، آمریکای‌لاتین و صحنه وسیع‌تر هند و اقیانوس آرام را نیز در بر می‌گیرد و تا دریای چین‌جنوبی امتداد می‌یابد.
برخلاف دکترین SAGAR که هند از یک دیدگاه امنیت منطقه‌ای برای تحقق منافع ملی خود استفاده می‌کرد، MAHASAGAR شرایط تعامل هند را گسترش می‌دهد. تحت MAHASAGAR، هند بر تقویت روابط اقتصادی، به‌ویژه تجارت دریایی با کشورهای ساحلی شریک خود تمرکز خواهد کرد. همچنین، این چشم‌انداز تلاش هماهنگ برای توسعه اقتصادهای آبی هند و کشورهای شریک آن را نشان می‌دهد.
این امر از طریق ایجاد شغل، رشد اقتصادی و امنیت از طریق منابع اقیانوسی مانند انرژی فراساحلی، گردشگری، زیست‌فناوری دریایی و شیلات محقق خواهد شد. جدا از این، هند به‌دنبال مقابله با تهدیدات امنیتی سنتی مانند دزدی دریایی، قاچاق موادمخدر و موارد دیگر و همچنین تهدیدات امنیتی غیرسنتی مانند بلایای طبیعی و انسانی ناشی از تغییرات آب‌وهوایی مانند سونامی، نشت نفت و ماهیگیری بی‌رویه است. 

چشم‌انداز ژئوپلیتیکی
برای هر قدرت بزرگی، حفظ نفوذ بالا در حوزه دریایی به‌طور کلی و کنترل بر مسیرهای تجاری مهم به‌طور ویژه، انگیزه عملیاتی ایجاد می‌کند. این دقیقاً همان موردی است که هند با دکترین دریایی تازه رونمایی‌شده خود به‌دنبال آن است. در سال‌های اخیر، منطقه هند و اقیانوس آرام به عرصه رقابت بین بسیاری از قدرت‌های دریایی، به‌ویژه هند و چین تبدیل شده است. چشم‌انداز ژئوپلیتیکی هند در پس دکترین MAHASAGAR، ایجاد تعادل در برابر چین است.
اگرچه هند و چین پس از درگیری گالوان در سال ۲۰۲۰ شروع به بهبود روابط خود کرده‌اند، اما عنصر رقابت قدرت‌های بزرگ همچنان پابرجا خواهد ماند. در این زمینه، طرح کمربند و جاده و استراتژی رشته مروارید چین به افزایش چشمگیر قدرت ژئواکونومیکی چین در سراسر آفریقا، آمریکای‌لاتین، جنوب‌شرقی آسیا، شرق آسیا و جنوب آسیا کمک کرده است. اگرچه زمان زیادی لازم است تا هند با قدرت اقتصادی چین برابری کند، اما چشم‌انداز MAHASAGAR با هدف اطمینان از این است که خطوط ارتباطی دریایی کلیدی، فراگیر و برای همه کشورهای مناطق مختلف باز بمانند. 

اهمیت منابع معدنی دریایی
هند از طریق دکترین MAHASAGAR به‌دنبال حفظ برابری راهبردی با همسایه هیمالیایی خود در سراسر خطوط دریایی جنوب جهان است. بااین‌حال، کف اقیانوس در مورد هند، منطقه اقیانوس هند بستری برای منابع معدنی مانند گره‌های پلی‌متالیک‌(منگنز، کبالت، نیکل، مس)، ماسه‌های معدنی سنگین‌(ایلمنیت، روتیل، مونازیت)، هیدرات‌های گازی و ذخایر بالقوه نفت/گاز فراساحلی است. بنابراین، چشم‌انداز ماهاساگر هند به‌دنبال تقویت تلاش هند برای اکتشاف و استفاده از چنین منابع معدنی حیاتی برای امنیت انرژی و توسعه قدرت ملی خود است. با این اوصاف، چشم‌انداز ماهاساگر نباید به اظهارات صرف تبدیل شود، بلکه باید بسیار واقعی‌تر باشد. در این راستا، هند به یک راهبرد امنیت دریایی ملی نیاز دارد تا بازیگران درگیر، ذی‌نفعان مربوطه و یک راهبرد نهادی مشخص برای ارتقای هم‌افزایی بین ذی‌نفعان را به‌روشنی شناسایی کند.

برچسب ها : تجارت دریایی اقتصادسرآمد هند

اخبار روز
ضمیمه