گروه دریامحور – فیروز اسماعیلی- ایرج گلشنی- در شماره گذشته، پیش سخنی خواندید درباره هم نشینی بزرگ منشانه سفیر هند با اهالی روزنامه اقتصاد سرآمد. موضوع سخن، یکی فرهنگ بود و دیگری اقتصاد. 
« گدام دارمندرا» سفیر خوش خُلق کشور هند در ایران، با سخاوت تقاضای مصاحبه روزنامه اقتصاد سرآمد را پذیرفت و ما بعد از هماهنگی های مرسوم، در محفل انس ایشان نشستیم و پرسیدم و پاسخ شنیدیم. 
هندوستان از زمانهای دور جایگاه ویژهای در عرصههای سیاسی، اقتصادی ایران داشته است. شواهدی در دست است که از سده هفت پیش از میلاد، میان ایرانیان و هندیان پیوندهای بازرگانی برقرار بوده است و هندیان از طریق خلیج فارس، نه تنها با ایرانیان، بلکه با مردم بابل در تماس بوده و داد و ستد میکردند.
 دو ملت ایران و هند با سابقه تمدنی کهن، برخوردار از یک خاستگاه (یعنی اقوام آریایی) و روابط تاریخی، دارای اشتراکات فرهنگی عدیدهای در زبان، آداب و رسوم، لباس، غذا و ... هستند. اثرات فرهنگ ایرانی بر فرهنگ هندیان انکارناپذیر می باشد؛ همانگونه که نخست وزیر فقید هندوستان در کتاب «کشف هند» یادآور شده است: «در بین ملل و نژادهای بسیاری که با سرزمین هندوستان ارتباط داشتند، هیچکدام از آن ها به اندازه ایرانیان به صورت مستمر و پایدار در زندگی و فرهنگ هند تأثیر نگذاشتهاند.»
نشانههای روابط دوستانه این دو کشور به عنوان دو دولت مدرن، با حضور کشور ایران در نشست کشورهای آسیایی و آفریقایی در مارس 1947 پس از استقلال هند، بروز کرده است. در ادامه، ایران و هند در زمینههای سیاسی، اقتصادی و به ویژه انرژی و کریدورهای ارتباطی فرصتهای برای همکاری یافتهاند.
از اوایل دی ماه سال 1397 و در قالب توافقنامه چابهار، سازمان بنادر و دریانوردی ایران، راهبری و توسعه بندر شهید بهشتی چابهار را به شرکت «ایندیا پورتز گلوبال لیمیتد»  ـ شرکت زیرمجموعه وزارت بنادر، کشتیرانی و آبراهههای هندوستان واگذار کرد.
به نظر میرسد کشور هندوستان، به ویژه پس از تحریمهای گسترده اخیر علیه ایران، آن گونه که باید، انتظارات ایران را در حوزههای مختلف به ویژه در منطقه چابهار برآورده نکرده باشد و در نزد افکار عمومی ایرانیان، بیمهریهایی از طرف دولت هند طی سالیان اخیر در حق ایرانیان حس شده است. بنابراین، با توجه به شرایط به وجود آمده، فرصتهای گسترش روابط دو کشور کدامند و چه عواملی محدودکننده این روابط محسوب میشوند؟ در این زمینه، فرصت گفت و گویی با آقای گدام دارمندرا (Gaddam Dharmendra) سفیر هند در ایران پیش آمد که به وضعیت متفاوتی را نسبت به اطلاعات موجود در بستر جامعه آشکار می کند:

اقتصادسرآمد: به عنوان سؤال اول، مایلیم از فرهنگ آغاز کنیم با تأکید بر اشتراکات بی نظیر فرهنگ ایران و هند؛ مسائل فرهنگی و مشترکات فرهنگی ایرانیان و هندی ها فراتر از جوانب و روابط سیاسی است. نگاه و نگرش شما در این باره چیست؟
گددام دارمندرا:  متشکرم که فرصتی به من دادید که با نشریه تخصصی شما که در حوزه دریا و اقتصاد دریا فعالیت میکند، گفت وگویی داشته باشم. این حوزه ای که شما فعالیت می کنید بسیار مهم است؛ زیرا که تجارت جهانی اکنون از طریق دریا انجام می گیرد. تمرکز شما در این موضوع می تواند به پیشبرد اهداف کشورتان در جهت توسعه تجارت و صنعت کمک کند.
در زمینه فرهنگ، همه ما می دانیم که دو کشور ایران و هند نزدیکی فرهنگی دارند که به سابقه هزاران ساله ارتباط بین دو کشور بر می گردد. در گذشته دور، ارتباط بین دو کشور، از طریق زمینی و به وسیله کاروان های تجاری بوده است که از شرق به سمت غرب از کشور ما به سمت ایران می آمدند و در شهرهایی مانند اصفهان و یزد توقف داشتند. 
به طور کلی، وقتی به مناطق جنوبی ایران؛ از جمله چابهار و بندرعباس برویم اشتراکات فرهنگی بیشتری  به ویژه در غذا و لباس بین دو کشور شاهد هستیم.
مسیر تجارت در این مسیر، بسته به جهت پدیده جوی مونسون بوده است؛ هرگاه جهت بادهای مونسون به سمت خلیج فارس بوده است، تجارت از هند به سمت ایران در جریان بوده و با برعکس شدن جهت این پدیده، مسیر تجارت بالعکس می شده است و همواره تعامل و تبادل بین دو ملت وجود داشته است.  
این وابستگی فرهنگی الان نیز در جریان است، طوری که شاهد حضور ایرانیان زیادی در هند به ویژه در شهرهای بمبئی و پونه و نیز شاهد حضور هندیهای زیادی در ایران می باشیم و این جنبه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بین دو کشور در طول تاریخ بسیار قوی بودند و همچنان نیز وجود دارند.

اقتصادسرآمد: روابط تاریخی فرهنگی بین ایران و هند بسیار عمیق و ریشهدار است؛ شخصیت فقید سرزمین هند، جواهر لعل نهرو، علاقه زیادی به اشتراکات فرهنگی بین دو کشور داشته است و سخنهایی در این باره از ایشان وجود دارد. همچنین از اندیشمند بزرک ابوالکلام آزاد که کتابی درباره کوروش بزرگ دارند، این نشانههایی از توجه بزرگان کشور هند به سرزمین ماست. همچنین آثار بسیاری از بزرگان هند  مانند کریشنا مورتی و همچنین فیلمهای بالیوود در کشور ما مورد توجه مردم قرار دارد. در این جا، سوالی که بسیار مهم به نظر می رسد این است: با توجه به این همه اشتراکات تاریخی و فرهنگی،  چرا روابط اقتصادی دو کشور در سطح بالا نیست؟
گدام دارمندرا:  سوال شما، پرسش بسیار مهمی است! این پرسش تعیین میکند که روابط اقتصادی دو کشور اکنون در چه وضعی است و باید به کجا برسد. 
طی سال های گذشته، دیدارهایی بین مقامات عالی دو کشور در جریان بوده است که به صلح و ثبات در منطقه کمک شایانی کرده است. اگر به یاد داشته باشید در سال 2018  آقای روحانی، رئیس جمهور سابق شما، سفر خود به هند را از شهر حیدرآباد به عنوان یک مرکز مهم شیعه نشین آغاز کردند که علایق فرهنگی زیادی بین ایران و آن منطقه وجود دارد و ایشان در آن جا جمله مهمی گفتند که «من احساس نمی کنم در کشور دیگری هستم و احساس بودن در وطن خودم را دارم.» و این نشان دهنده عمق روابط فرهنگی دو کشور است.
برای ما به عنوان یک دیپلمات و سفرای دو کشور، این فرصتهای فرهنگی، بستر مطمئن و پویایی را برای پیگیری روابط قویتر و بهتر از گذشته در اختیارمان قرار داده است.

اقتصادسرآمد: خب! این گفته شما تأیید بر مقدمه پرسش قبل ماست که بر نزدیکی فرهنگی دو کشور تأکید دارد که برای افکار عمومی ایجاد انتظار برای روابط بیشتر می کند؛ با این حال، اعداد و ارقام، از نزدیکی روابط اقتصادی دو کشور دفاع نمیکند. چرا؟
گدام دارمندرا:  باید بگویم که تا سال 2019 ارزش معاملات تجاری بین دو کشور بین 17 تا 18 میلیارد دلار بوده که هدف گذاری ما، ارزشی بین 20 تا 25 میلیارد دلار بود. از آن زمان، سازوکاری توسط بانکهای مرکزی دو کشور ایجاد شد که از طریق آن، پولهای ایران در بانک های هند نگهداری شده و برای تسویه حسابهای تجاری استفاده بشود و بر روی این سازوکار از نظر فنی و علمی بسیار خوب کار شد که از طریق آن، تاجران ایرانی، تجارتهایی را در هند انجام میدادند؛ این ایده اساسی، بر این اصل استوار بوده است 
این سیستم از پایان سال 2018 اجرایی شد. از سال 2019، وضعیت سیاسی تغییر پیدا کرد و تأثیر نامطلوبی بر روابط تجاری گذاشت. دو کشور در پی آن بودند که در واقع از روابط اقتصادی در برابر مسائل سیاسی حفاظت کنند. 
تا سال 2022، ما شاهد کاهشی در تجارت خارجی ایران با شیب پیوسته هستیم که بر روی تجارت دو کشور تأثیر گذاشته و حجم زیادی از تجارت دوجانبه کم شده است. 
نکتهای که باید توجه داشت، این است که تجارت بین دو کشور از طریق کشورهای ثالث جریان دارد؛ هرچند در آمارهای تجارت دو جانبه نمودی نداشته باشد. شما میپرسید آیا این وضعیت باید بهتر باشد؟ خب! قطعاً ؛ ولی ما باید به شرایط و امکانات موجود و نه آرزوهایمان توجه داشته باشیم.

اقتصادسرآمد: به نظر میرسد که کاهش تجارت خارجی بین دو کشور تحت تأثیر سیاست، به تغییر جریان تجارت از سمت ایران به سوی چین منتج شده است.
گدام دارمندرا: ذکر چند نکته مقدماتی ضروری است. نخست این که، اقتصاد جهانی طی سال های اخیر تحت تأثیر پاندمی کووید بوده است و اقتصاد جهان دچار رکود گردید. و تحت تأثیر این بیماری، بحث زنجیرههای تأمین جدید و الزامات آن پیش آمد و زنجیرههای تأمین دچار اختلال شدند.
راجع به نکتهای که در مورد افزایش تجارت ایران و چین متذکر شدهاید، باید گفت که تجارت هند و چین نیز افزایش یافته است و این، علیرغم مسائل و دشواریهای سیاسی است که بین هند و چین وجود دارد و اساسا اهمیت کشور چین را در اقتصاد جهانی را نشان میدهد.

اقتصادسرآمد: آیا کاهش روابط تجاری ایران و هند، عمدتاً ناشی از خروج هند از چابهار نیست؟
گدام دارمندرا: البته حضور هند در منطقه چابهار، به منظور افزایش تجارت دو کشور می باشد. اما گستره ای که ما در آن فعالیت می کنیم چالش انگیز است. برای مثال، واردات برنج ایران از هند از گذشته وجود داشته است و در مقابل، هند از ایران، میوه، سبزیجات و محصولات پتروشیمی وارد میکرد. ما هر پروژهای که بخواهیم اجرا کنیم، چون نیازمند تراکنشها و تسویه حسابهای مالی است، برای ما چالش عدیدهای را ایجاد کرده است.

اقتصادسرآمد: آقای سفیر، از حوصله و دقتی که برای پاسخ به سؤالات به خرج میدهید از شما ممنونیم. اگر بخواهیم با صراحت بیشتری صحبت کنیم، باید بگوییم مطابق با توافق، قرار بوده است که کشور شما در بندر چابهار سرمایهگذاری کرده و بسیاری از اقلام مورد نیاز کشور ما از طریق آنجا تأمین گردد، در صورتی که اکنون، از مسیرهایی دیگری مانند پاکستان و افغانستان در حال تأمین نیازهای خود هستیم و بندر چابهار در این خصوص، فعالیت چندانی ندارد؟
گدام دارمندرا:  با تصمیم سازمان بنادر و دریانوردی ایران، مقرر گردید که یک بندر مدرن برای تجارت در آنجا تأسیس شود و ساخت وتجهیز بندر شهید بهشتی اواخر سال 2018 به هند واگذار شد. از آن موقع ما بهره برداری از آن بندر را شروع کردیم و میزان جابجایی بار را در آنجا از صفر به 8/4 میلیون تن رساندیم و بیش از 16 هزار کانتینر و 400 کشتی در این بندر فعالیت داشتند و ترافیک کالا به طور منظم در این بندر افزایش داشته است. عملکرد می توانست بسیار بهتر باشد، ولی مشکل از همان سال 2019 و چالش سیاسی که ایران با آن مواجه گردید، شروع شد. در پی این پیش آمد، ترتیبی اتخاذ شد که بندر شهید بهشتی چابهار از تحریم معاف شود.
از سال 2020 به بعد شروع به وارد کردن تجهیزات برای آماده سازی چابهار کردیم و در همین سال، مسئله پاندمی کرونا پیش آمد که فعالیت کارخانه ها و شرکت ها را دچار اختلال کرد و همین مسئله، تأمین تجهیزات را برای ما به با مشکل مواجه کرد.
یکی از کارهایی که ما انجام دادیم به خاطر شرایط وخیم در افغانستان، از طریق چابهار، به آن کشور گندم ارسال کردیم و براساس ارتباط تنگاتنگ و توافق ایران و هند، گندم از هند به ایران وارد و بعد از آن به افغانستان فرستاده شد. در سال 2021 وضعیت سیاسی در افغانستان دچار تغییر و تحول شد که باعث گردید ارسال این محمولهها خاتمه یابد. با تمام این ها و با وجود تمامی مشکلات، ما فعالیت در بندر چابهار را ادامه دادیم.
ایران هم، محمولههای زیادی را از کشورهای مثل برزیل، اوکراین و هند به این بندر وارد کرده است و همراه با این اقدامات، در ایران یک قرارداد سه جانبه با ازبکستان شروع کردیم و همچنین هند نیز تعاملاتی با کشورهای آسیای میانه و کشورهای شرق اروپا آغاز کرد تا بتواند حمل و نقل کالا در کریدور شمال به جنوب را تقویت کند. 
مسیر تجارت با آسیای میانه را از طریق مسیر چابهار-زاهدان-مشهد-سرخس-هرات باز کردیم ولی تحولات افغانستان پیش آمد و دیگر نمی توانیم از طریق افغانستان حرکت کنیم و باید از سرخس استفاده کنیم. از فوریه سال قبل هم جنگ بین روسیه و اوکراین پیش آمد و این مسائل مشکلات عدیدهای را برای کریدور شمال - جنوب ایجاد کرد.
با این حال، برای توجه به نیمه پر لیوان، باید بگوییم که هند و ایران به صورت دوجانبه و نزدیک در حال کار هستند تا جمهوری های آسیای میانه را در مسیر کریدور شمال – جنوب از طریق بندرعباس و چابهار فعال کنند. هم اکنون نهادهای دو کشور به صورت مشترک در حال کار بر روی این موضوع هستند.
کشور ترکمنستان از طریق قرارداد عشق آباد نقش پیشرو در این زمینه دارد و می خواهد هم از مسیر سرخس و هم اینچهبرون استفاده کند. ایران و هند در تلاشند تا کشور ازبکستان نیز از این طریق به چابهار یا بندرعباس وصل شود.
به طور کلی باید بگویم تمامی کشورها، از قبیل کشورهای آسیای میانه، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، ایران، هند و سایرین قائل به اهمیت محورهای مواصلاتی و عدم اختلال در مسیرهای تجاری هستند و این شناخت یک مزیت بزرگ برای ماست و حال باید تمامی ارگان ها و عناصر را حول آن جمع کنیم. 

اقتصادسرآمد: با تمام موارد پیشگفته، به نگاه شما، آینده چابهار با توجه به قرارداد ایران و هند در این زمینه، چگونه است و چه زمانی به طور مطلق رخ خواهد داد؟
گدام دارمندرا: مسئولان عالی دو کشور سال ها پیش در باره آینده چابهار تصمیم گیری کرده اند و چابهار به عنوان نقطه ثقل حیاتی در مسیر تجارت تجارت جهانی شناسایی شده است. و الان وظیفه ماست که آن دورنمایی که در سطح کلان ترسیم شده است را پیگیری و اجرایی کنیم. باید متذکر شد که در سطح رسمی این عقیده وجود دارد که چابهار به یک بندر حیاتی در مسیر تجارت تبدیل شود.
حقیقت انکار ناپذیری که باید به آن دور از هر گونه احساساتی اشاره کنیم این است که داشتن بندر به تنهایی کفایت نمی کند و ارتباط بندر با سایر مسیرهای مواصلاتی مانند بزرگراه ها، مسیرهای ریلی و همچنین افزایش کارآیی سازمان ها و نهادهایی که در ایفای نقش بندر مؤثرند -مانند گمرک، مقامات مرزی و... – مهم هستند که باید به سمتی پیش برویم تا فرآیندهای کار در بندر، به طور کامل و به صورت اقتصادی و بهینه انجام گیرد. 
خوشبختانه یک کارگروه فنی در حال کار بر روی جزییات مسئله هستند و پیشنهادات خود را برای تسهیل فرآیندها ارائه می دهند. تحولات خوبی در جریان است و قطعاً باید بهتر شود .