دکتر همیرا آگاه عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی:

آلودگی فلزات سنگین در خلیج فارس

فعالیت های انسانی (صنعتی، کشاورزی و رشد شهرنشینی) به خصوص در دهه های اخیر آلودگی های متعدد شیمیایی و بیولوژیکی را وارد به منابع آبی کرده است. تجمع آلودگی های مختلف در آبزیان و انتقال آن به بالاترین سطح زنجیره غذایی، ضمن داشتن اثرات منفی بر موجودات زنده،  می تواند ریسک آلودگی انسان در رأس هرم غذایی به عنوان مصرف کننده غذای دریایی را افزایش داده و سلامت انسان را به مخاطره بیاندازد؛ بنابراین، برای درک درست از سلامت محیط زیست دریایی لازم است تا اطلاعات دقیق با روایی موضوعی، مکانی و زمانی از آلاینده های مختلف در دسترس باشد. بررسی داده های مرتبط با منابع آبی کشور، به خصوص در مناطق حساس و زیستگاه های ساحلی و مناطق فراساحلی نشان دهنده خلا اطلاعاتی است. 
یکی از موضوعات مهم آلودگی دریایی پایش فلزات سنگین و به خصوص فلزات سنگین سمی است. هر چند فلزات سنگین به طور طبیعی در محیط دریایی وجود دارند؛ ولی فعالیت های انسانی بر شدت آن ها افزوده و در غلظت های بیش از حد آستانه می توانند خسارات جدی به آبزیان و محیط زیست و در نهایت به سلامت انسان وارد کنند. 
سَمیت فلزات سنگین (مانند جیوه، تالیم، اورانیم)، پایداری بالای برخی از آن ها و پتانسیل سرطان زایی برخی دیگر، دلایلی هستند که حساسیت جامعه جهانی نسبت به غلظت این عناصر در محیط زیست را تشدید نموده است. از بین فلزات سمی، جیوه از زمان ماند بالایی در حدود 65 تا 70 سال برخورداراست. سرب با نیمه عمر 5 تا 10 سال قادر است  در استخوان کودکان 4 تا 5 بار بیش از بزرگسالان جذب می شود.IQ نقص کودکان را موجب شود. برخی فلزات مانند نیکل و یا شبه فلز آرسنیک سرطان زا هستند، برای مثال غلظت های بالای آرسنیک می تواند موجب سرطان های شش، پوست، مثانه، کبد، کلیه و پروستات شود. البته برخی از فلزات سنگین مانند Co, Cu, Mn, Zn و  Feبرای فعالیت های سلولی ضروری هستند؛ ولی این عناصر هم در غلظت های بالا می توانند تاثیرات منفی بر موجودات زنده بر جای گذارند. معمولا برای تعیین غلظت فلزات سنگین در آب به تجهیزات دقیق با حد تشخیص مناسب نیاز است و این امکانات در هر مکان و شرایطی در دسترس نیست به این دلیل بررسی سلامت دریایی بر اساس آنالیز رسوبات و آبزیان صورت می گیرد.
خلیج فارس یکی از اکوسیستم های حساس و ویژه است که با توجه به گردش محدود آب، کدورت بالا و ورودی رودخانه ها در قسمت های شمالی و شمال غربی، امکان تغلیظ و تجمیع زیاد آلاینده ها در آن وجود دارد. تا کنون مطالعاتی در سواحل بوشهر، ماهشهر، بندر عباس، منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، عسلویه، دهانه رود اروند و نیز برای اولین بار سراسر مناطق فراساحلی -توسط پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی- به ثبت رسیده که بر اساس این مطالعات تحلیل ذیل از آلودگی فلزات سنگین در خلیج فارس به شرح ذیل به دست می آید:
منشا اصلی آلودگی طبیعی است ولی فعالیت های انسای آلودگی را تشدید کرده است .
آرسنیک، جیوه، نیکل، کادمیم در رسوبات و انواع آبزیان مناطق مختلف خلیج فارس و کروم و سرب در برخی رسوبات این پیکره آبی، بیش از حد آستانه هستند.مناطق ماهشهر و عسلویه نسبت به سایر مناطق از نقاط آلوده خلیج فارس محسوب می شوند که فعالیت های پتروشیمیایی یکی از مهمترین منابع آلودگی فلزات سنگین مانند جیوه و کروم در این مناطق اعلام شده است.
ورودی رودخانه ها یکی از مناطق آلوده دریایی به فلزات سنگین گزارش شده است.
به طور کل غلظت های نیکل در رسوبات شمالی خلیج فارس بسیار قابل توجه گزارش شده و همانند آرسنیک به عنوان عناصری سمی که به طور طبیعی در آب های کشور وجود دارند، در رسوبات خلیج فارس از غرب به شرق افزایش می یابد. غلظت آرسنیک در تنگه هرمز نزدیک به حد آستانه و غلظت نیکل در رسوبات خلیج فارس 4 تا 7 برابر حد آستانه است. 
در برخی مناطق فراساحلی خلیج فارس مانند اطراف گناوه، عسلویه و کنگان غلظت سرب و در مناطق شرقی خلیج فارس کروم بیش از حد آستانه هستند.
به رغم غنی شدگی و درجه آلودگی متوسط برای برخی فلزات مانند نیکل ، ولی پتانسیل خطر بیولوژیکی در رسوبات خلیج فارس در گستره کم ارزیابی شده است.
برای تعیین آلودگی جیوه در منطقه می توان از آنالیز ماهیان شیلاتی و موی انسان به عنوان شاخص های تجمع آلوگی جیوه آلی در آبزیان و انتقال آن به انسان کمک گرفت. آنالیز گوشت ماهیان شیلاتی و موی افرادی که به طور منظم در هر روز یک یا دو وعده غذای دریایی (ماهی) مصرف می کنند نشان داد که تجمع جیوه در فیله ماهی بسته به نوع گونه ماهی متغیر بوده و از شرق به غرب بر میزان تجمع جیوه و به خصوص متیل جیوه -به عنوان  یکی از سمی ترین ترکیبات پس از مواد رادیواکتیو دسته بندی شده- در بافت ماهیان افزوده می شود.
لازم است برای حفظ سلامت و بهداشت جامعه مصرف کننده غذای دریایی، ماهیان شیلاتی و سایر منابع  غذایی دریایی بر اساس میزان غلظت آلاینده ها بررسی، حداکثر میزان مجاز مصرف غذا های فوق (در روز یا هفته) متناسب با هر استان برای کودکان، بزرکسالان و بخصوص برای زنان باردار و شیرده تعیین گردد.
منابع در روزنامه موجود است. 
آلودگی فلزات سنگین در خلیج فارس
ارسال دیدگاه
اخبار روز
ضمیمه