گروه اقتصاددریا - امید اسماعیلی - بر اساس آمار منتشره، 4000 نيروي انساني براي حوزه دريايي ايران كمبود وجود دارد. اين آمار حداقل است و اگر وضعيت مطلوب را در نظر بگيريم، رقم خيلي از اين بالاتر مي‌رود.  با توجه به اين كه آموزش يك نيرو سال‌ها به طول مي‌انجامد و رساندن او به مهارت كافي به ساليان بيشتري نياز دارد، بايد گفت كه وضعيت نيروي انساني در پهنه درياهاي ايران و حوزه اقتصاد دريامحور در وخامت قرار گرفته است و هر چه به ذهن فشار بياوريم كه بتواند راه‌كارهاي موثر و مفيد بدهد كه از اين وخامت خارج شويم، چيزي به ذهن نمي‌رسد و اين ثلمه غير قابل جبران به نظر مي‌رسد. 

دوره آموزش از صفر تا مهارت
کاپیتان محمدرضا تقوی فرهی، كارشناس ارشد مدیریت دریا به خبرنگار روزنامه اقتصاد سرآمد گفت: زماني كه فارغ‌التحصيل شديم، يك كاپيتان ارشد و كاركشته به ما گفت، اكنون در نقطه صفر قرار گرفته‌ايد! با تعجب گفتيم: ما چهار سال است كه آموزش مي‌بينيم و اكنون كارشناس هستيم؛ چطور در نقطه صفر قرار گرفته‌ايم؟ در جواب ما گفت:‌ شما از زير صفر به خط صفر و خط شروع رسيده‌ايد. دريا با خشكي فرق دارد و آموزش اوليه شما براي فعاليت ماهرانه و مستقيم در دريا كافي نيست. حداقل ده سال بايد در دريا كارآموزي كنيد تا به مرحله قابل اعتنا برسيد!ذکر اين خاطره از كاپيتان تقوی‌ نشان مي‌دهد كه حداقل به يك دوره 10 تا 15 ساله براي دست‌يافتن به يك نيروي كار ماهر در حوزه دريا نياز داريم. با اين حساب، 4000 نفر نيروي انساني كه كمبود امروز ماست، در ساليان آتي تا 15 سال آينده، به چند برابر افزايش خواهد يافت؛ زيرا ميزان رشد و توسعه فعاليت‌هاي دريا بسيار بيشتر است از ميزان توليد نيروي انساني در سامانه آموزشي ما. 
اين است كه وخامت شديد نيروي انساني در فعاليت‌هاي دريامحور، مي‌تواند باعث وحشت يك دولت شود. چنين به نظر مي‌رسد كه ما در آينده نزديك با يك سكته بزرگ دريايي مواجه خواهيم شد كه معلوم نيست از آن سكته سالم جان به در ببريم يا نه. 

وضعيت آموزش و آموز‌ش‌گاه‌هاي دريايي
براي فهم نكته اگر ظرفيت اسمي و كميت دانشكده و آموزش‌گاه‌هاي دريايي را با پزشكي، مديريت، ادبيات يا... بسنجيم، متوجه مي‌شويم كه از نظر برآورد اسمي و حقيقي، دست‌مان به هيچ چيزي بند نيست و چنان فقيريم كه اميدي به حركت و موفقيت نداريم. 
نكته بدتري در اين باره زماني براي ما روشن مي‌شود كه با دانش‌جويان كنوني دانشگاه‌هاي متعبرمان- مانند دانشگاه امير كبير كه دانشكده مهندسي دريايي دارد- گفت‌وگو كنيم. اغلب دانشجويان هيچ دركي از دريا ندارند. هرگز در دريا نبوده‌اند. اغلب آن‌ها دريا را از سواحل مازندران و گيلان ديده‌اند و جز مسافرت‌هاي خانوادگي، هيچ تجربه‌اي از دريا ندارند.عباسی دانشجوی مهندسی دریا به خبرنگار اقتصاد سرآمد گفتند: حسب اتفاق و به دليل انتخاب رشته به مقوله مهندسي دريا وارد شده‌اند و هيچ شناخت يا احساسي نسبت به آن ندارند و گمان نمي‌كنند كه بعد از فارغ‌آلتحصيلي در اين رشته كار كنند. عده‌اي از این دانشجویان، زندگي در سواحل و نزديك دريا را وحشتناك خواندند و زندگي در دريا را غيرممكن دانستند. اين نشانه‌ها حكايت مي‌كند از عمق فاجعه. فاجعه‌اي نه فقط كمبود عددي، بلكه فقر ماهوي هم در درون خود دارد.

واكنش مسئولان دريايي
مسئولان دريايي نسبت به اين مهم بسيار بي‌تفاوت هستند. نشان به آن نشان كه نه از برنامه خبري هست و نه از بودجه‌اي براي تاسيس دانشكده‌ها و آموزشكده‌هاي جديد تا رشد و توسعه دانشكده‌هاي موجود. اگر تمام دانشكده‌هاي حاضر با ظرفيت اسمي كامل كار كنند، نمي‌توانند كمبود نيروي انساني را جبران كنند؛ با اين حال، هيچ واكنش معناداري در گستره ملي و تدبير در حوصله معنادار جبران كسري نيروي انساني وجود ندارد. 

كارشناسان چه خواهند گفت؟
6 تيرماه، موضوع آموزش دريايي با حضور دو پيشكسوت و فعال حوزه دريا در نشست تخصصي روزنامه اقتصاد سرآمد مورد بررسي قرار خواهد گرفت. دكتر پله مه- دبير كل انجمن كشتيراني و خدمات وابسته – و دكتر ضيايي- رئيس آموزشكده دريايي- اين مهم را مورد بررسي قرار خواهند داد. آن‌ها چه خواهند گفت؟ آيا اميدواري مي‌دهند و راه‌كارهاي عملي كه اين دولت بتواند اجرا كند صادر خواهند كرد؟ چنين به نظر نمي‌رسد.  اين دولت كه تمامي مفاد اقتصاددرياپايه را از برنامه هفتم حذف كرده است. يعني تا 5 سال آينده ما در شاكله كلي حكمراني، هيچ برنامه و هيچ بودجه خاصي براي توسعه حوزه دريا نخواهيم داشت. بديهي است كه نيروي انساني هم شامل همين سكون و سكوت خواهد شد. اين است كه روند كنوني نشان مي‌دهد كه ما در پايان برنامه هفتم توسعه، نزديك به 10 هزار نيروي انساني كمبود خواهيم داشت.

واردات نيروي انساني
در اوائل انقلاب، چيزي كه زياد ديده مي‌شد پزشكان ناشي هند و پاكستان بودند. كمبود پزشك باعث شد كه دولت وقت، اقدام به واردات پزشك(شبه‌پزشك) از كشورهايي بكند كه سطح علمي آن‌ها اصلا قابل اعتنا نبود. با اين حال، بحران پزشك را به نحوي حل كردند تا اين كه امروزه، از نظر دانشكده‌هاي پزشكي و پزشك‌هاي ماهر وضعيت خوبي داريم و در توليد دانش پزشكي هم جزو كشورهاي برتر جهان هستيم. اما آيا مي‌توان در باره نيروي انساني دريايي ايران هم اقدام به واردات نيرو كرد؟ مي‌شود؟ اين نكته هم در نشست تخصصي مورد سوال قرار خواهد گرفت و كارشناسان به آن پاسخي خواهند داد؛ اما مي‌دانيم و مي‌دانيد كه اين روش‌هاي منسوخ دهه‌هاي پيشين، درمان درد نيست. امنيت دريايي ايران چنان مهم است كه نمي‌تواند وجود اغيار را بپذيرد. و نيز كشتي و ديگر سازه‌هاي دريايي، پرايد نيستند كه براي آموزش به دست اين و آن سپرد. از اين رو، درد بي‌درمان به نظر مي‌رسد مگر اين كه دولت به خود بيايد و با سرمايه‌گذاري كافي، وضعيت نيروي انساني حوزه درياهاي ايران را حل كند. 
ناوگان فرسوده با عمري بيش از 25 سال و كمبود نيروي انساني حداقل 4000 نفر، نمي‌تواند آينده خوب و روشني از اقتصاددرياپايه به ما نشان دهد و باعث نگراني است. 

فرار مغزها
همه اين موارد در حالي است كه فرار مغزها را مورد محاسبه قرار ندهيم. درآمد يك ملوان ماهر در ايران نسبت به كشورهاي همسايه چقدر است؟ يك محاسبه ساده نشان مي‌دهد كه يك ملوان ساده در كشور امارات بيشتر از يك ملوان حرفه‌اي ما درآمد دارد. اين پديده نشان مي‌دهد كه انتظار فرار مغزها هم بايد داشته باشيم و نگران نگه‌داشت نيروي حوزه دريايي خود هم بايد باشيم.

مسئولان غير دريايي
درد اصلي اين است كه مسئولان دريايي ايران، اغلب غيردريايي هستند و صاحب فن، تجربه و انگيزه كار در پهنه اقتصاددرياپايه نيستند. اغلب دولتي هستند و منتظر گذر زمان كه اين دوره مديريت را به پايان برسانند و بروند در پست ديگري كه هيچ ربطي به پست فعلي ندارد. اين گونه مسئولان نمي‌توانند بلندمدت را ببينند و انگيزه‌اي براي برنامه‌هاي بلند مدت و تامين نيازهاي آينده ندارند. به اصطلاح مديريت، اجتناب آرام مي‌كنندد و از تصميم در باره مسائل پيچيده و زمان بر، هر چقدر هم كه مهم باشند، سرباز مي‌زنند.  اين است كه حوزه دريايي ايران يك خانه تكاني حسابي مي‌خواهد. آيا ممكن مي‌شود؟