تاریخ دریانوردی در ایران باستان


دکتر بهروز امرایی - چگونه می‌توان از کارشناسان جوان امروز که مدیران فردای صنعت بسیار پیچیده حمل و نقل دریایی، بندری،کشتیرانی، کشتی‌سازی و صنایع وابسته به آن‌ها از وضعیت و چگونگی تحولات گذشته و حال بی‌اطلاع باشند و آنگاه انتظار داشته باشیم مدیرانی تحول‌گرا و آینده‌نگر بوده و قادر به طراحی و ترسیم افق‌های نزدیک و دور توسعه سازمان، ارگان، نهاد و یا شرکت‌های مورد تصدی و مدیریت خود باشند؟
اما سفر شروع شده بدون حضور کاپیتان کوک ادامه یافت و پس از عبور از خلیج آلاسکا و تنگه‌ای که قبلاً توسط دریانورد و کاشف روسی بنام برینگ در سال 1728 کشف شده بود مجدداً پس از عبور از دریای چین و تنگه مالاکا و اقیانوس هند در سال 1780 به انگلیس برگشتند.

تاریخ دریانوردی در ایران باستان
حال می‌پردازیم به سؤال شما در مورد دریانوردی هخامنشیان و کشتی‌سازی آن‌ها. 
هخامنشیان به دلایلی که برمی‌گردد به نیاز آن‌ها به ویژه توسعه امپراتوری ایران از فینیقی‌ها و ناوگان آن‌ها استفاده کردند تا بعد ناوگان مورد نیاز خود را تهیه کنند و به خاطر مدیریتی که در دوره هخامنشیان وجود داشت و نیز تسلطی که بر مستعمرات داشتند رفتار و سلوک خوبی را با اقوام و ملل این سرزمین‌ها در پیش گرفتند.
حال باید دید که فینیقی‌ها که بودند و چه ارتباط ارگانیکی با ایرانیها داشته‌اند؟؟ 
با مراجعه به کتاب‌های تاریخی به طور نمونه کتاب آقای اسماعیل رائین که درباره دریانوردی ایرانیان نوشته‌اند به نکات جالبی برخورد می‌کنیم. وی در کتاب خود مطالبی را از مورخان قدیمی مثل دیودور آورده‌اند و این جمله را نقل قول می‌کنند که «فینیقی‌ها را باید از دریانوردان قدیمی خلیج فارس دانست».
برخی از مورخان از جمله صاحب کتاب ملوك العرب عقیده دارند که «خلیج فارس گهواره تمدن عالم یا مبدا پیدایش نوع بشر است و ساکنان باستانیش نخستین انسان‌هایی بودند که طریق دریانوردی را آموختند و کشتی را اختراع کردند و با تسلط خود بر امواج خروشان دریا خاور و باختر را به هم پیوند زدند، چنان که فینیقی‌ها و سایر دریانوردانی که به دریانوردی شهرت یافت‌اند شاگردان مکتب در یاشناسان قدیم خلیج فارس محسوب می‌شوند» و یا آقای دکتر محمد مقدم با تحقیقاتی که درباره جایگاه و خاستگاه فینیقی‌ها انجام داده‌اند از هردوت نقل می‌کنند که «خاستگاه فینیقی‌ها خلیج فارس بوده است و در تورات هم فینیقی‌ها در شمار فرزندان سام نیامده‌اند. اینکه از کجا فینیقی‌ها سامی شده‌اند و به چه دلیل لوح‌های سامی را که در شام یافت شده است به فینیقی‌ها نسبت داده‌اند، معلوم نیست»؛ و نیز منابع زیادی وجود دارد که نژاد اولیه و جایگاه و خاستگاه فینیقی‌ها در خلیج فارس است. چه بسا که در سواحل جنوبی خلیج فارس بوده باشند. 
جلال آل احمد در کتاب خود به نام «جزیره خارک در یتیم خلیج فارس» می‌نویسد «می‌توان احتمال داد که فینیقی‌ها شرقی‌تر از آن بوده‌اند که ناکنون می‌پنداشته‌ایم» و یا در جای دیگر می‌نویسد: «چنین قومی دست کم ضمن راه‌های تجارتی خود آشنایی‌های با خلیج فارس داشته‌اند، به خصوص اگر در نظر داشته باشیم که بزرگترین لشکرکشی‌های سرداران بزرگ تاریخ در آن زمان‌ها با یاری دریانوردان فینیقی امکان پذیر بوده است و مسلما اگر فینیقی‌ها نبودند، نه خشایارشا آتن را به آتش می‌کشید که به نقاص آن آپادانا بسوزد و نه اسکندر خیال خام دسترسی به آب حیات، جواهر و ادویه هند را در سر می‌پروراند». منابع و ماخذ فراوانی وجود دارد که فینیقی‌ها را به خلیج فارس و نژاد آریایی‌ها منتسب می‌کند.
هخامنشیان چگونه و به چه شیوه‌ای از دریا استفاده کردند و صنعت دریانوردی را چگونه گسترش دادند؟
برای یافتن جواب این سوال باید رجوع کنیم به هرودت و کتاب او. 
ولی ابتدا لازم است مختصری راجع به منابع و ماخذ مکتوب باقی مانده از گذشته‌ها در مورد دریانوردی ایرانیان مطالبی را عرض کنم. همانطور که می‌دانید سرزمین ما همواره و در طول تاریخ عرضه تاخت و تاز اقوام گوناگون بوده و در این اشغال‌ها و ویرانگری‌ها شاید بتوان به یقین گفت که اولین جاهایی که ویران می‌کردند و به آتش می‌کشیدند کتابخانه‌ها و انواع اسناد و مدارک منجمله مدارک و نقشه‌های دریایی ایرانیان بود بخصوص در حمله‌های اسکندر مقدونی و اعراب که این مدارک و مستندات یا به سرقت رفته و یا از میان برده شده است. 
آنچه که موجود است همه از قول و زبان مورخین، مستشرقین و جهانگردان در زمان‌ها و دوران‌های مختلف تاریخ مکتوب شده است که خوشبختانه گفته‌ها و نوشته‌های این افراد در مورد واقعیت‌های تاریخی دریانوردی ایرانیان جای هیچگونه شک و شبهه‌ای باقی نمی‌گذراد. بدلیل اینکه این مورخین همه از طرف مقابل یعنی فینیقی‌ها، رومی‌ها و یونانی‌ها بوده‌اند. بعنوان مثال گزنفون و هرودت یونانی و تعداد بسیار زیادی از محققین و نویسندگان انگلیسی در قرن ۱۸ میلادی که به موضوع ایرانیان و دریانوردی پرداخته‌اند از جمله: ویلیام وینسنت نویسنده کتاب تجارت و دریاپیمانی پیشینیان در اقیانوس هند. نویسنده پنج امپراطوری بزرگ و ادوارد می‌یر نویسنده دانشنامه بریتانیکا، مقاله ایران، تاریخ کهن از این جمله‌اند.
تاریخ دریانوردی در ایران باستان
ارسال دیدگاه
اخبار روز
ضمیمه