گروه بنادر و سواحل - توحید ورستان- بندر چابهار ایران، واقع در دریای عمان، پروژهای برخاسته از همکاری سه جانبه ایران، افغانستان و هند است. از طریق این پروژه، ایران اولین بندر اعماق خود را در خارج از تنگه هرمز در اختیار دارد و همچنین، افغانستان دسترسی به دریا برای تجارت خود و هند یک مسیر جایگزین به پاکستان برای صادرات خود به کابل و جمهوری‌های آسیای مرکزی و سپس به روسیه و اروپا خواهد داشت.

ویژگی‌های بندر چابهار
به گزارش اقتصادسرآمد، بندر چابهار در منطقه سیستان و بلوچستان ایران قرار دارد و دسترسی سریع به خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند را فراهم می‌کند. این بندر اولین بندر اعماق دریا است که در ایران ساخته شده و برای ورود کشتی‌های ۲۵۰ هزار تنی مانند نفتکش‌های بزرگ مناسب است. نزدیکی بندر به آب‌های آزاد بین‌المللی و موقعیت آن در خارج از خلیج فارس و تنگه هرمز، چابهار را به یک قطب استراتژیک برای بازیگران منطقه‌ای و همچنین یک قطب تاکتیکی بین اروپا، آسیا و آفریقا تبدیل کرده است. این بندر نزدیک‌ترین و راحت‌ترین نقطه دسترسی به آب‌های آزاد و اقیانوس‌ها را نیز برای کشورهای آسیای مرکزی (از جمله ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان) و همچنین یک مسیر جایگزین پاکستان برای کالاهای هندی است. در این راستا توافقنامه‌ای بین سران ایران، هند و افغانستان به نام «پیمان چابهار» برای ایجاد کریدور حمل و نقل بین المللی بین سه کشور امضا شد. این بندر علاوه بر موقعیت استراتژیک خود از رژیم مالیاتی خاصی برخوردار بوده که یک منطقه آزاد اقتصادی است. اگرچه ایران در حال حاضر تحت تحریم‌های ایالات متحده است، اما تحت فشار هند، ایالات متحده منطقه بندر را معاف از تحریم‌ها کرد. این انتخاب در راستای کمک به توسعه اقتصادی افغانستان بود. در واقعیت، ایالات متحده احتمالاً این پروژه را به عنوان یک قطعه استراتژیک برای جلوگیری از توسعه‌طلبی چین در این منطقه می‌بیند، زیرا زیرساخت‌های آن با بندر گوادر پاکستان که توسط پکن تامین مالی می‌شود، رقابت می‌کند. گزارش بانک توسعه آسیایی (ADB) با عنوان اندازه‌گیری و نظارت بر عملکرد کریدور (CPMM) که در ژوئن ۲۰۲۰ منتشر شد، تصویر نگران‌کننده‌ای از پتانسیل بنادر پاکستان ترسیم کرد که به دلیل زیرساخت‌های ضعیف حمل‌ونقل جاده‌ای، مدیریت می‌شوند. با سرمایه گذاری‌های قابل توجه چینی، این جنبه می‌تواند تغییر کند. از سوی دیگر، زمانی که بندر چابهار شکل گرفت، ارتباط جاده‌ای و ریلی مربوطه بین کشورهای درگیر و خود بندر نیز بلافاصله مورد مطالعه قرار گرفت. بندر گوادر و بندر چابهار در مرکز ژئوپلیتیکی با استراتژی‌های تجاری متفاوت قرار دارند. چین کریدورهای خاص خود را دارد، از طریق پاکستان به سمت خلیج فارس و از طریق ایران به سمت ترکیه و در نتیجه دریای مدیترانه می رود، در حالی که بندر چابهار که در کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) وارد شده است، می‌تواند خلیج فارس و هند را به دریای خزر تا رسیدن به روسیه و اروپا متصل کند.

دلایل اهمیت بندر چابهار برای ایران
چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران بوده و از پایانه‌های شهید کلانتری و شهید بهشتی تشکیل شده است که هرکدام دارای پنج تأسیسات پهلوگیری هستند.  هرچند بندر گوادر عمدتاً به عنوان بخشی از منافع چین و اجرای طرح کمربند و جاده آن ها متولد شد، چابهار پروژه‌ای است که منافع تجاری و اقتصادی بازیگران مختلف را در بر می‌گیرد و به توسعه منطقه کمک می‌کند. پیش از چابهار، ایران دارای بندر عمیق آبی با دسترسی به آبهای بین المللی نبود، بلکه دارای بندری در تنگه باریک هرمز (بندر عباس) بود. اگرچه تهران از طریق برخی زیرساخت‌های ارزشمند مانند خط لوله گوره جاسک از اهرم ناپایداری تنگه در امان مانده است، اما کشتی‌های بزرگ مجبور به انتقال محموله‌های خود به بنادر امارات متحده عربی شدند. این شرایط نه تنها ایران را به سایر کشورها وابسته کرد، بلکه منجر به از دست دادن قابل توجه درآمد نیز شد. بندر چابهار نقطه عطف بزرگی برای کشور است. همکاری مهم دیگری که باید از این بندر جدید بهره مند شود، با عمان است که اتصال بین مناطق هند و اقیانوس آرام و خاورمیانه را امکان‌پذیر می‌کند. دو کشور به طور مشترک بندر الدقم عمان را توسعه دادند و ایجاد خط کشتیرانی چابهار - مسقط موجب ارتقای تجارت و در نتیجه توسعه بندر ایران خواهد شد. همچنین قرارداد حمل و نقل دریایی نیز بین عمان و هند امضا شد که ساختار چند بعدی پروژه چابهار را تایید می‌کند. بندر چابهار برای ایران نشان دهنده امکان تجارت محصولات عاری از نظام تحریمی است و در نتیجه فرصتی برای احیای اقتصاد کشور است. علاوه بر این، این کشور با الگوبرداری از بسیاری از کشورهای خلیج فارس، با تبدیل کل منطقه از جمله بنادر به قطب پذیرای گردشگری بین المللی، قصد رونق جنوب کشور را دارد. دو جزیره قشم و کیش، هر دو در خلیج فارس نیز در پروژه گردشگری ایران نقش مهمی دارند.

علاقه سایر کشورها به بندر چابهار
برای ایران، چابهار راهی برای گسترش تجارت منطقه‌ای، ارتباط مجدد با اقتصاد جهانی و شکستن تحریم‌های اقتصادی است. علاوه بر این، اگر چابهار در کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) گنجانده شود، جمهوری اسلامی به بنادر بالتیک متصل می‌شود و پتانسیل تجاری کشور و نقش آن به عنوان هاب لجستیکی تجارت بین المللی را تقویت می‌کند. ایران به عنوان یک چهارراه تجاری، دارای مزایای متعددی نسبت به افغانستان مانند داشتن خروجی به دریا، توسعه بیشتر شبکه‌های جاده ای-راه آهنی و امنیت و ثبات بیشتر در کشور است. چابهار همچنین می‌تواند به بندر جاسک متصل شود که به دلیل تأسیسات عظیم ذخیره نفتی جذاب است، از همین روی هند قبلاً علاقه خود را به عنوان یک ذخیره استراتژیک برای تامین منابع اضطراری ابراز کرده است. بنابراین، در سناریوی پساتحریم که تهران می‌تواند صادرات نفت و گاز خود را از سر بگیرد، چابهار یک مرکز بسیار ارزشمند خواهد بود. ازبکستان محصور در خشکی همچنین به بندر چابهار علاقه‌مند است تا امکانات صادراتی خود را متنوع کند، این علاقه با مشارکت این کشور در سال ۲۰۲۰ در نشست‌های سه جانبه و دوجانبه با افغانستان، ایران و هند و با ایجاد ارتباط ریلی در افغانستان به عنوان وسیله‌ای برای ارتباط با خطوط راه آهن ایران ابراز شده است.  در مورد منطقه قفقاز نیز می‌توان مشاهده کرد که چگونه ارمنستان منزوی شده توسط ترکیه و آذربایجان می‌تواند از کریدوری که آن را به ایران وصل می‌کند و از حجم مبادلات فزاینده تجاری و انرژی استفاده کند و برای صادرات و واردات به دریا دسترسی داشته باشد.