ضرورت حرکت بنادر ایران برای تبدیل به بنادر نسل سوم جهان
​​​​​​​گروه بنادر و دریانوردی – سعید قلیچی-  بنادر نسل سوم، جدیدترین و به‌روزترین بنادر موجود در سطح جهان به شمار می‌روند که در نقاط مختلف کشور در حال فعالیت هستند. از سال‌ها قبل نیز موضوع حرکت بنادر ایران برای تبدیل شدن به بنادر نسل سوم در دستور کار قرار گرفته است. هرچند کارشناسان می‌گویند که هنوز راه طولانی تا پیوستن بنادر ایران به جمع بنادر نسل سوم جهان در پیش است، اما برخی گزارش‌ها از تکاپوی جدی بندر شهید رجایی به عنوان بزرگترین بندر تجاری کشور برای این منظور حکایت دارند.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصادسرآمد، در بنادر پیشرفته نسل سوم، علاوه بر تخلیه و بارگیری کالا، ارزش افزوده کالاها را هم افزایش می‌دهند و حجم عملیاتی بندر افزایش پیدا می‌کند و در حقیقت این بنادر به یک مرکز ایجاد ارزش افزوده تبدیل می‌شوند و عملا، قیمت تمام شده تولید کالاها کاهش یافته، صادرات مجدد توسعه می‌یابد، از حمل مضاعف جلوگیری شده و با کاهش مصرف سوخت، آلودگی هوا نیز کاهش پیدا می‌کند. تجربیات سایر کشورها نیز نشان می‌دهد که در حقیقت مراکز تولید کالا در نزدیکی این بنادر و پسکرانه‌های آنها ایجاد می‌شوند.
با چنین نگاهی است که می‌توان گفت که بندر شهید رجایی در استان هرمزگان، یکی از مهمترین بنادر کشور است که دارای ظرفیت‌های ویژه‌ای برای تبدیل شدن به بنادر نسل سوم است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از صنایع تولیدی در نزدیکی بندر شهید رجایی واقع شده‌اند، همچنین کارخانه‌های متعددی نیز در این منطقه تعریف شده است. مجموع این اتفاقات نشان می‌دهد که روند عملیات اجرایی این واحدهای تولیدی با نزدیکی به این بندر مهم تجاری سرعت بیشتری خواهد گرفت. در کنار همه این اتفاقات، ایجاد یک منطقه یا شهر لجستیکی ضروری به نظر می‌رسد.
بندر شهید رجایی ظرفیتی بسیار خوب در حوزه تجارت بین المللی و اقتصاد ملی ایران است که در جنوب کشور واقع شده و با مزایایی همچون؛ موقعیت راهبردی در کنار آب‌های آزاد، دسترسی آسان به شبکه‌های حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی، زیرساخت‌های مدرن و مجهز، نیروی کار ماهر و مجرب و معافیت‌های مالیاتی و گمرکی برای سرمایه‌گذاران به جایگاهی ویژه در عرصه جهانی چشم دوخته است.
درباره موقعیت بندر شهید رجایی
بندر راهبردی شهید رجایی به‌عنوان بزرگترین بندر تجاری و پیشرفته ترین بندر کانتیری ایران در ۲۳ کیلومتری غرب بندرعباس مرکز استان هرمزگان و در شمال جزیره قشم و تنگه هرمز واقع شده است، این بندر یکی از مهم‌ترین کریدورهای ترانزیتی بین المللی در جهان بوده و در مرکز کریدور ترانزیتی جنوب به شمال قرار دارد. بندری که احداث آن در سال ۱۳۶۶ آغاز و ابتدای دهه ۷۰ به بهره برداری رسید، اینک در سال ۱۴۰۳ به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی کشور شناخته می شود. تصور کنید که همه فعالیت ها و دستاوردهای این بندر در ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار زمین رقم خورده است و با عملیاتی شدن ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار دیگر، بندر شهید رجایی با چه سرعت و حجمی برای کشور اشتغالزایی و درآمدزایی می کند...

اهمیت بندر شهید رجایی در چیست؟
منطقه ویژه اقتصادی شهید رجایی به‌تنهایی فعالیت بیش از ۵۰ پایانه و محوطه نگهداری کالا با راهبری بخش خصوصی، ۷۰ درصد ترانزیت کالا، پشتیبانی بیش از ۵۸ درصد عملیات غیرنفتی، ۴۳ درصد عملیات نفتی و تخلیه و بارگیری حدود ۸۵ درصد از عملیات کانتینری در سطح کل بنادر کشور را دارا است. الحاق ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار از زمین‌های واقع در شمال بندر شهید رجایی و ارتقای مساحت بندر به چهار هزار و ۸۰۰ هکتار و فراهم شدن امکان ایجاد یک شهر لجستیک بندری برای گسترش و توسعه صادرات و ارائه خدمات ارزش افزوده از مهم‌ترین اقدامات درحال انجام برای پیوستن این بندر به جمع بنادر نسل سوم جهان بوده است و با اجرای آن در آینده‌ای نزدیک، منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی، ارزشمندترین و موثرترین نقش را در اقتصاد دریامحور، شکوفایی اقتصادملی و توزیع کالا در منطقه ایفا خواهد کرد. بندر شهید رجایی به بیش از ۸۰ بندر در جهان و ۲۱ خط کشتیرانی متصل است و به عنوان مرکز ترانزیت کالا به کشورهای آسیای میانه و کشورهای مستقل مشترک‌المنافع عمل می‌کند.

دروازه اصلی صادرات و واردات کشور
مجتمع عظیم بندری شهید رجایی به‌عنوان دروازه صادرات و واردات و تنظیم‌کننده نبض اقتصاد کشور با برخورداری از موقعیت منحصر به فرد جغرافیایی در نزدیکترین نقطه به تنگه هرمز و دهانه ورودی خلیج‌فارس، به دلیل فاصله کوتاه از مسیر اصلی تردد بین قاره‌ای کشتی‌ها، با قرار گرفتن در محل تلاقی کریدور ترانزیتی شمال - جنوب، مهمترین دروازه صادرات و واردات جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود. بندر شهید رجایی طی سال‌های اخیر حرکتی را برای جهانی شدن و بدست آوردن سهم بیشتری از حمل و نقل دریایی و تجارت بین‌المللی آغاز کرده است و برای ایستادن در رتبه نخست بنادر منطقه، برنامه‌هایی با هدف توسعه و افزایش کارایی و ترغیب بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در این بندر به اجرا درآورده که نتیجه آن جذب بیش از ۲۷۳ هزار میلیارد ریال سرمایه بخش خصوصی بوده است.

انتظار تبدیل بنادر کشور به بنادر نسل سوم
کارشناسان می‌گویند در حال حاضر بسیاری از بنادر ایران در حال گذر از بنادر نسل اول به بنادر نسل دوم هستند؛ اما انتظار این است که این بنادر به زودی به بنادر نسل سوم تبدیل شوند. در حالی که انتقال به نسل سوم نیاز به تصمیمات و برنامه‌ریزی کلان اقتصادی دارد که مسوولان بندری به تنهایی در مورد آن نمی‌توانند تصمیم‌گیری کنند. برخی از بنادر هدف نیز به لحاظ جغرافیایی شرایط تبدیل شدن به بندر نسل سوم را ندارند. این در حالی است که در سال‌های اخیر در حوزه سخت‌افزاری، تجهیزات و ساخت اسکله‌ها و همچنین واگذاری امور بندری به بخش خصوصی و انتقال به بنادر نسل دوم گام‌های بسیار خوبی برداشته شده است. امروزه مدیران بنادر ما همچنان دغدغه افزایش حجم عملیات تخلیه و بارگیری را دارند که متعلق به دوران بنادر نسل یک یا بنادر سنتی است.
بنادر نسل سوم چه ویژگی دارند؟
بنادر نسل سوم همزمان با توسعه حمل‌و‌نقل کانتینری و ظهور حمل‌ونقل چندوجهی در جهان ایجاد شدند. بنادر نسل سوم بر خلاف نسل‌های گذشته بندری، تنها محل خدمات کالایی نیستند بلکه مستقیما به بازار کالا تبدیل شده‌اند. وجه تمایز این بنادر با بنادر نسل دوم تقویت کارکردهای بازرگانی در کنار کارکردهای خدماتی و صنعتی است. فناوری اطلاعات و روش‌های بازرگانی الکترونیکی در این بنادر به طور وسیع مورد استفاده قرار گرفت و بنادر از قدرت اشتغالزایی و ایجاد ارزش افزوده بسیار بیشتری برخوردار شدند. در بنادر نسل سوم موقعیت جغرافیایی مهم نیست و هرجا که تولید‌کننده احساس کند باید کالایش جابه‌جا شود بدون توجه به ملاحظات و محدودیت‌هایی که در حال حاضر در بنادر کشور وجود دارند، می‌تواند از راه این بنادر کالای خود را جابه‌جا کند. در اراضی پشتیبانی بنادر نسل سوم، صنایعی مانند کشتی‌سازی، سوخت‌رسانی به کشتی‌ها، کارخانجات تامین آذوقه دریانوردان و... که به نحوی با بندر مرتبط است، احداث می‌شوند. با توجه به اینکه هر نسل نیازمند ملزومات خاص خود بسته به نوع تحولات جهانی است، ویژگی بنادر نسل سوم این است که از قابلیت انطباق با تعهدات تجارت دریایی برخوردار هستند.
در همه نسل‌های بنادر مشخصات فیزیکی مورد نیاز از قبیل اسکله‌ها و بارانداز‌ها، تجهیزات مناسب طرح جامع الکترونیکی، استفاده از دوربین‌های مداربسته، سیستم کنترل ترافیک VTS، نیروی انسانی ماهر و... تقریبا یکسان بوده، اما از جمله الزامات بنادر نسل سوم که مقدمات آن در ایران نیز در حال فراهم شدن است می‌توان به ایجاد هماهنگی مناسب در لجستیک کالا اشاره کرد. به تایید کارشناسان محدوده عملکردی بنادر نسل سوم یا نوین از بنادر و محدوده‌های همجوار به پس کرانه‌ها و مراکز توزیع داخلی گسترش یافته است.