دانش دریایی- سعید قلیچی- صنعت لنج‌سازی، از گذشته‌های دور یکی از صنایع بومی در حاشیه خلیج‌فارس و به‌ویژه جزیره قشم است. لنج این صنعت علاوه‌بر رونق اشتغالزایی نقش موثری در رونق گردشگری صنعتی، حمل‌نقل، صیادی و امرارمعاش مردم جامعه محلی این جزیره ایفا می‌کند. هرچند طی سال‌های گذشته این هنر صنعت کمتر موردتوجه قرار گرفته بود، اما با برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته به نظر می‌رسد که می‌توانیم شاهد احیای دانش بومی لنج‌سازی و شناورسازی چوبی در این منطقه باشیم. به اعتقاد کارشناسان، این موضوع می‌تواند موجب اشتغالزایی و همچنین رونق گردشگری در این جزیره باشد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، قرار است پنجشنبه هفته جاری بندر گوران جزیره قشم با برگزاری مراسمی شاهد تولد دوباره لنج چوبی باشد. برگزارکنندگان این مراسم اعلام کرده‌اند که به‌ پاس احیای هنر کهن لنج‌سازی چوبی و زنده نگه‌داشتن دانش دریانوردی ایرانی، نخستین شناور مدل «گوران» با نام آرورا، نماد پیوند سنت و آینده، در بندر تاریخی گوران به آب انداخته می‌شود. براساس اطلاع‌رسانی صورت‌گرفته، این رویداد با محوریت موزه زنده لنج‌سازی و دریانوردی گوران، فراتر از یک مراسم ساده، نمادی از بازگشت به ریشه‌ها، حفظ میراث فرهنگی و توسعه پایدار جامعه محلی است.
بی‌شک یکی از بهترین جاذبه‌های دیدنی جزیره قشم به همخوانی فراوانی با فرهنگ و زندگی اجتماعی مردمان این منطقه دارد، کارگاه‌های لنج‌سازی فعال در این جزیره است. تجربه دیدن این کارگاه‌ها شاید شانسی باشد که یک‌بار تجربه شود و البته فقط در جزیره قشم است که می‌توان بزرگ‌ترین و البته سنتی‌ترین روش ساخت لنج‌های صیادی و باربری را در اندازه‌های مختلف ببینید. کارگاه قایق‌سازی قشم به یک نقطه از جزیره محدود نیستند و کارگاه‌های لنج‌سازی بسیاری وجود دارد. صنعت لنج‌سازی در قشم نه‌تنها بخشی از اقتصاد این جزیره را تشکیل می‌دهد، بلکه بخش مهمی از هویت فرهنگی آن نیز هست. 

انتقال سینه به سینه یک دانش بومی
لنج‌سازی در قشم قدمتی طولانی دارد و این جزیره همواره مرکز مهمی برای ساخت و تعمیر لنج‌های چوبی بوده است. لنج‌ها که به‌عنوان وسیله‌ای ضروری برای صیادی و تجارت در خلیج‌فارس به‌کار می‌روند، بخش حیاتی از فرهنگ و اقتصاد قشم هستند. کارگاه‌های لنج‌سازی در قشم همچنان به حفظ این میراث باستانی می‌پردازند و نسل‌های مختلف از استادکاران، مهارت‌های این صنعت را از پیشینیان خود فراگرفته‌اند. ساخت لنج در قشم به‌طور سنتی و با استفاده از چوب‌های مرغوب مانند چوب ساج انجام می‌شود. این فرآیند شامل چندین مرحله است: طراحی و مهندسی لنج، برش چوب‌ها، مونتاژ قطعات و درنهایت آزمایش‌های نهایی. هر لنج به‌دست استادکاران ماهر و باتجربه ساخته می‌شود که دانش این کار را نسل به نسل منتقل کرده‌اند.
لنچ‌سازی نقش بسیار مهمی در اقتصاد جزیره قشم ایفا می‌کند. این صنعت، علاوه‌بر ایجاد فرصت‌های شغلی برای مردم محلی، به توسعه تجارت دریایی و صیادی نیز کمک می‌کند. بسیاری از مردمان قشم از طریق لنج‌های خود به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس سفر می‌کنند و به دادوستد می‌پردازند. لنج‌سازی نه‌تنها به‌عنوان یک صنعت، بلکه به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی قشم اهمیت دارد. حفظ و احیای این صنعت به حفظ هویت و تاریخ این منطقه کمک می‌کند. لنج‌های چوبی قشم نمادی از قدرت و استقامت مردم جزیره هستند و نشان‌دهنده تلاش‌های تاریخی این منطقه در برابر چالش‌های اقتصادی و طبیعی.
جایگاه صنعت لنج‌سازی در روستای گوران
بندر تاریخی گوران یکی از قدیمی‌ترین بندرگاه‌های جزیره قشم برای پهلوگیری و تعمیر شناورها در سالیان گذشته بوده است. وجود جنگل‌‌های حرا در یک‌‌سو و حالت خلیجی این منطقه، به‌ صورت موج‌‌شکنی طبیعی عمل کرده و این مکان را برای مبدل‌شدن به یک بندرگاه، قابل استفاده می‌کرده است. روستای گوران در سواحل غربی جزیره قشم قرار دارد و به‌عنوان یکی از مراکز اصلی لنج‌سازی در این منطقه شناخته می‌شود.
گوران، نماد فرهنگ دریانوردی، نشانه‌ای است از همت و همدلی مردمانی که هرگز تاریخ دریانوردی خود را فراموش نکرده‌اند و همچنان در مسیر توسعه پایدار گام برمی‌دارند. روستای گوران از گذشته‌های دور تا به امروز به ساخت و تعمیر لنج‌های چوبی شهرت دارد و همچنان کارگاه‌های لنج‌سازی فعال در این روستا به فعالیت می‌پردازند.
صنعت لنج‌سازی برای سالیان طولانی حرفه مردم گوران بوده، اما هم‌اکنون با ایده‌پردازی مردم روستا و همکاری منطقه آزاد قشم و جایکا، این مکان به نخستین پارک‌موزه فضای باز لنج‌سازی و شناورهای چوبی کشور تبدیل‌ شده تا ضمن معرفی این هنر به مردم کشور و دنیا، به حفظ و احیای ساخت بزرگ‌‌ترین صنعت‌دستی جهان کمک کند.

احیای دانش بومی با به آب‌اندازی آرورا
مدیرعامل شرکت تعاونی توسعه روستایی گوران جزیره قشم از تولد دوباره صنعت لنج‌سازی خلیج‌فارس به‌عنوان میراث‌کهن دریای پارس با به ‌آب‌اندازی نخستین شناور چوبی کاربری گردشگری با نام «آرورا» (به معنای سپیده‌دم امید) خبر داد. علی پوزن در گفت‌وگویی با ایرنا، اظهار کرد: لنج‌سازی چوبی یکی از کهن‌ترین و مهم‌ترین میراث‌های فرهنگی ناملموس ایران است که در فهرست یونسکو به‌عنوان یک صنعت در خطر ثبت شده است. وی ادامه داد: این هنر که نمادی از دانش بومی دریانوردی و مهندسی سنتی ایرانیان است، هزاران سال با دریا و خلیج‌فارس پیوند داشته است که برای حفظ این میراث جهانی، اقدامات پاس‌داردهنده‌ای ضروری بود تا این دانش به نسل‌های آینده منتقل شود و همچنان در زندگی ساحل‌نشینان ایران نقش‌آفرینی کند.
مدیرعامل شرکت تعاونی توسعه روستایی گوران جزیره قشم توضیح داد: موزه زنده لنج‌سازی و دریانوردی گوران، به‌عنوان پایگاه حفاظت از این دانش کهن، نقشی اساسی در زنده نگه‌داشتن این صنعت دارد. وی اضافه کرد: این موزه، با همراهی مردم، جامعه محلی، فعالان گردشگری و نهادهای مسئول، تلاش می‌کند تا با احیای هنر لنج‌سازی و ایجاد اشتغال پایدار، هویت دریایی ایران را زنده نگه دارد. تلاش‌های فعالان گردشگری گوران، با جان و دل، در کنار همت سرمایه‌گذاران جسور، این صنعت را به دوران جدید بازگردانده و مسیری برای آینده پایدار جامعه محلی ایجاد کرده است. 
پورزن گفت: نخستین شناور مدل «گوران» با نام «آرورا» (به معنای سپیده‌دم امید) با همکاری ارزشمند شرکت تعاونی توسعه روستایی گوران، ژئوپارک جهانی قشم، سازمان منطقه آزاد قشم، به‌ویژه (مدیریت‌های صنعت و معدن و سرمایه‌گذاری)، اداره‌کل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان، موسسه رده‌بندی آسیا، اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان هرمزگان با همراهی کارگاه استاد عبدالرحمن هدری، از آخرین کارگاه‌های لنج‌سازی چوبی در ایران ساخته شده است.
مدیرعامل شرکت تعاونی توسعه روستایی گوران جزیره قشم تصریح کرد: در ساخت این شناور چوبی با کاربری گردشگری برای حضور در آب‌های فیروزه‌ای خلیج‌فارس ایکوم ایران، اداره‌کل ثبت و حریم آثار، حفظ و احیا میراث معنوی و طبیعی، کمیسیون ملی یونسکو ایران، مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس در آسیای‌غربی و مرکزی و شرکت مبین دریایی زایرچی نیز مشارکت و حمایت داشته‌اند. وی افزود: این نخستین شناور مدل گردشگری چوبی است که با مجوز و استاندارد لازم ایمنی تحت نظارت اداره بنادر و موسسه رده‌بندی آسیا از سوی استاد عیسی هدری با ۱۰کارگر جامعه محلی ساخته شده است.
پوزن یادآور شد: طول داخل به داخل این شناور چوبی ۱۲متر در عرض ۴.۳۰متر است و در داخل بدنه و سقف آن از پشم‌سنگ به‌عنوان ضدآتش استفاده شده است. وی بیان کرد: این لنج چوبی مجهز به سیستم ناوبری دریایی است و امکانات لازم ایمنی و رفاهی لازم از جمله وسایل سرمایشی متناسب با اقلیم جزیره قشم برای استفاده گردشگران در قسمت کابین و داخل این شناور در گرمای تابستان و طول سال به‌کار رفته است.
مدیرعامل شرکت تعاونی توسعه روستایی گوران جزیره قشم عنوان کرد: موزه گوران برای حفاظت از ۲میراث جهانی ناملموس لنج‌سازی درخطر و جنگل حرا که به‌عنوان ذخایر زیست کره ثبت شده‌اند، تلاش می‌کند و در این لنج هم از نماد درخت حرا در نرده‌ها و شاهین بحری در ساطور شناور و خود نرده بزرگ آن استفاده شده است. وی محل برگزاری مراسم به ‌آب‌اندازی نخستین شناور مدل «گوران» را کارگاه لنج‌سازی استاد عبدالرحمن هدری، بندر گوران، جزیره قشم اعلام کرد و گفت: این آیین تنها به ‌آب‌اندازی یک لنج نیست، بلکه آغاز دوباره‌ای برای دریانوردی ایرانی به نام خلیج‌فارس، به افتخار آب‌های نیلگون و مردمانی است که با دریا هم‌نفس‌اند.

تاریخ خلیج‌فارس سوار بر لنج‌های جنوبی
ایرانیان از دوران باستان نقش مهمی در دریانوردی، تجارت و ساخت شناورهای چوبی داشته‌اند. کتیبه‌های هخامنشی، متون تاریخی و گزارش‌های مورخان یونانی و عرب به حضور ایرانیان در خلیج‌فارس و برتری دریایی آن‌ها اشاره دارند. وجود سنت لنج‌سازی که از قرن‌ها پیش در این منطقه رواج داشته، نشان‌دهنده حضور مستمر و تمدنی ایرانی در سواحل خلیج‌فارس است. واژه «لنج» که به نوعی قایق چوبی بزرگ اشاره می‌کند، ریشه در زبان فارسی دارد و نشان‌دهنده فرهنگ دریایی ایرانیان است. این واژه به همراه سایر اصطلاحات سنتی دریانوردی ایرانی، یکی از نشانه‌های حضور فرهنگی و زبانی ایران در خلیج‌فارس محسوب می‌شود.
در اسناد قدیمی مرتبط با دریانوردی و ساخت لنج‌ها، از نام «خلیج‌فارس» به‌عنوان پهنه آبی اصلی مورد استفاده ایرانیان یاد شده است. مورخان و جغرافی‌دانان مشهور مانند استرابون، بطلمیوس، ابن‌خلدون و مسعودی در آثار خود، به تجارت دریایی ایرانیان و استفاده از لنج‌های چوبی در خلیج‌فارس اشاره کرده‌اند. لنج‌سازی در خلیج‌فارس، یکی از مدارک زنده‌ نشان‌دهنده قدمت، نفوذ فرهنگی و حضور تاریخی ایرانیان در این منطقه است. از آنجا که این صنعت دریایی به‌طور مستمر از گذشته‌های دور در سواحل جنوبی ایران وجود داشته و مستندات تاریخی و جهانی آن نیز ثبت شده است، می‌توان آن را به‌عنوان یکی از اسناد مهم برای تأکید بر نام «خلیج‌فارس» استفاده کرد.

میراثی ناملموس در معرض فراموشی
با پیشرفت فناوری و ورود قایق‌های فایبرگلاس، استفاده از لنج‌های چوبی کاهش یافته و بسیاری از کارگاه‌های سنتی لنج‌سازی تعطیل شده‌اند. علاوه‌بر این، هزینه بالای ساخت و نگهداری لنج‌های چوبی باعث کاهش میل به تداوم این صنعت شده است. به همین دلیل، یونسکو این میراث ارزشمند را در فهرست «نیازمند حفاظت فوری» قرار داده است. لنج‌سازی نه‌تنها میراثی تاریخی و فرهنگی است، بلکه بخشی از زندگی و اقتصاد مردم سواحل جنوبی ایران محسوب می‌شود. حفظ و احیای این هنر سنتی از طریق حمایت از استادکاران، آموزش به نسل جدید و ثبت و مستندسازی این مهارت‌ها، اقدامی ضروری برای جلوگیری از نابودی آن خواهد بود.
برای جلوگیری از نابودی این هنر ارزشمند، پیشنهادهایی از جمله برگزاری جشنواره‌های لنج‌سازی، ثبت و مستندسازی مهارت‌های استادکاران، آموزش نسل جدید و حمایت مالی از کارگاه‌های سنتی مطرح شده است. همچنین برخی شهرهای ساحلی در تلاشند تا لنج‌سازی را به‌عنوان جاذبه‌ای گردشگری معرفی کنند و به این طریق از این صنعت حمایت کنند. لنج‌سازی نه‌تنها بخشی از تاریخ و فرهنگ ایران است، بلکه نشان‌دهنده ارتباط دیرینه ایرانیان با دریا و تجارت دریایی است. حفاظت از این میراث ناملموس نیازمند همکاری دولت، مردم و نهادهای فرهنگی است تا این هنر ارزشمند برای نسل‌های آینده باقی بماند.
خلیج فارس نه‌تنها یک پهنه آبی استراتژیک، بلکه گهواره‌ای برای تمدن‌های دریایی ایران محسوب می‌شود. در این میان، لنج‌سازی یکی از مهم‌ترین مهارت‌های سنتی مردمان این منطقه است که نسل‌به‌نسل حفظ و منتقل شده است. لنج‌های چوبی که با دست‌های توانمند استادکاران ایرانی ساخته می‌شوند، قرن‌هاست که در آب‌های خلیج‌فارس به حرکت درآمده و به‌عنوان نمادی از هویت فرهنگی و میراث جهانی ایرانیان شناخته می‌شوند. بااین‌حال، این هنر اصیل امروزه با چالش‌هایی مانند جایگزینی شناورهای فایبرگلاس، هزینه‌های بالای ساخت، کاهش تقاضا و فراموشی مهارت‌های سنتی مواجه است. مهارت‌های مرتبط با ساخت و دریانوردی لنج‌ها در سال۱۳۹۰ (۲۰۱۱) به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس ایران در فهرست یونسکو به ثبت رسید.