برنامه‌ریزی برای گسترش تعاملات حمل‌‌ونقلی ایران و ازبکستان
​​​​​​​گروه حمل‌ونقل-ایرج گلشنی-  تقویت همکاری‌های منطقه‌ای با ایفای نقش محوری از سوی جمهوری اسلامی ایران در کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی؛ مسیری را پیش روی اقتصاد کشور قرار داده است که می‌تواند با ایجاد ده‌ها هزار فرصت شغلی، رونق تجارت خارجی، افزایش تبادل کالا و کسب درآمدهای ارزی بیشتر برای کشور همراه باشد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که پررنگ‌شدن نقش ایران در کریدورهای بین‌المللی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند اقتصاد کشور را در برابر تحریم‌ها مقاوم‌تر کند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، ایران از طریق مرزهای خاکی یا آبی با 15کشور همسایه است که وجود این تعداد کشور، دسترسی به سواحل خزر و مرزهای آسیای‌میانه و قفقاز در شمال و دسترسی گسترده آن به سواحل راهبردی خلیج‌فارس، تنگه‌هرمز و سواحل مُکران در جنوب، باعث شده تا این کشور در نقشه ژئوپلیتیک جهانی برای ساماندهی به مبادلات چندهزار میلیارد دلاری منطقه و فرامنطقه، از موقعیتی بی‌نظیر نسبت به سایر کشورها برخوردار باشد.
کارشناسان بر این باورند، واقع‌شدن ایران در میانه کمربند اتصالی شرق به غرب به‌عنوان یکی از کوتاه‌ترین و ایمن‌ترین راه‌های دسترسی حمل‌ونقل و تجارت کالا بین دوقطب اقتصادی یعنی چین و اروپا در کنار تنوع کریدورهایی که از مسیرهای دریایی، جاده‌ای، ریلی و هوایی ایران عبور می‌کنند، موقعیت استراتژیک منحصربه‌فردی را ایجاد کرده تا ظرفیت ایران تنها به کریدور شمال-جنوب و سایر دسترسی‌های منطقه‌ای محدود نشود.
موقعیت ترانزیتی ایران، همواره به‌عنوان یکی از کوتاه‌ترین و ارزان‌ترین مسیرهای ترانزیتی در جهت‌های مختلف شناخته می‌شود و خطوط راه‌آهن ایران که با ۱۵هزار کیلومتر شبکه ریلی مسیرهای اصلی، فرعی و آنتن‌ها، اهمیت دوچندانی در این امر دارند. اگر شبکه داخلی خطوط ریلی ایران به تکامل واقعی خود از طریق ایجاد، بهبود و توسعه زیرساخت‌های شبکه ریلی کشور برسد، موجب می‌شود تا کریدورهای عبوری از ایران به‌عنوان کریدورهای توسعه‌ای یا اقتصادی شناخته شده و موجب جریان انتقال وسیع ظرفیت تجارت منطقه در محدوده جغرافیایی ایران و رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور شود.

دیپلماسی ریلی ایران و آسیای مرکزی
تحریم‌های بین‌المللی همچنان مانع اصلی برای ادغام کامل ایران در ساختار اقتصادی آسیای مرکزی باقی مانده‌اند. با وجود نزدیکی جغرافیایی و ظرفیت‌های قابل‌توجه منابع طبیعی، حجم کل تجارت دوجانبه هنوز نسبتاً پایین است؛ تنها کمی بیش از ۱.۵میلیارد دلار. هرچند این رقم در سال‌های اخیر اندکی افزایش یافته، اما هدف ایران افزایش تجارت با ازبکستان تا چهاربرابر (۲میلیارد دلار)، با قزاقستان و تاجیکستان هرکدام تا یک‌میلیارد دلار و افزایش ۳۰درصدی تجارت با ترکمنستان است.
در مقابل، کشورهای آسیای مرکزی نیز در جست‌وجوی بازارهای مصرفی جدید و مسیرهای کارآمدتر برای اتصال به اقتصادهای بزرگ جهان هستند. ایران ترکیبی از این دومزیت را در خود دارد و به همین دلیل به یک شریک ارزشمند منطقه‌ای برای آن‌ها تبدیل شده است. افزون بر این، ایران دارای توانمندی‌های فنی و علمی در حوزه‌های مهندسی، انرژی، کشاورزی، صنایع شیمیایی و داروسازی بوده و زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری برای تولید مشترک را نیز داراست.
شبکه گسترده حمل‌ونقل زمینی و ریلی ایران، در کنار بنادر مهم در اقیانوس هند، ایران را به شریک کلیدی برای جمهوری‌های آسیای مرکزی تبدیل کرده است. تهران نقش محوری در پل زمینی اوراسیا ایفا کرده که چین و اروپا را از طریق راه‌آهن به هم متصل می‌کند. همچنین چندین مسیر زمینی شرق به غرب از طریق ایران عبور می‌کنند که کشورهای آسیای مرکزی را نیز در بر می‌گیرد. از جمله این مسیرها می‌توان به کریدور ریلی چین-قزاقستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه-اتحادیه اروپا و مسیر چین-قرقیزستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه-اتحادیه اروپا (با استفاده از روش‌های چندوجهی حمل‌ونقل) اشاره کرد.

فاز جدید همکاری حمل‌ونقلی ایران و ازبکستان
در این میان طی سفر هفته گذشته الهام رستامویچ محکامف، وزیر حمل‌‌و‌نقل ازبکستان به استان هرمزگان و بازدید از مجتمع بندری شهیدرجایی بندرعباس، ظرفیت‌های لجستیکی بزرگ‌ترین بندر تجاری کشور و روند تبادل کالا بین ایران و ازبکستان ارزیابی شد؛ موضوعی که می‌تواند ضمن تقویت تعاملات اقتصادی دوکشور، مسیر توسعه ترانزیت منطقه‌ای و بهبود تراز تجاری را هموار کند. این سفر با هدف توسعه همکاری‌های لجستیکی و افزایش سهم ایران و ازبکستان از کریدورهای بین‌المللی ترانزیتی انجام شد. فرصتی که به گفته مسئولان، سرآغاز گسترش همکاری‌های حمل‌‌ونقل دریایی و ریلی و بسترساز فصلی تازه در روابط اقتصادی دوکشور خواهد بود.
بررسی ترکیب تجاری میان ایران و ازبکستان نشان می‌دهد مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به این کشور شامل سیمان، کاشی و سرامیک، تاسیسات عمرانی، شوینده، محصولات پتروشیمی، انواع رنگ و همچنین محصولات کشاورزی مانند لبنیات، شیرخشک، خرما، پسته، سیب، پرتقال، کیوی، چای و غذای آبزیان است. در مقابل، عمده واردات ایران از ازبکستان به پنبه حلاجی‌نشده، نخ‌پنبه به ارزش ۶.۶۵میلیون دلار، میوه و سبزیجات (۱۰میلیون دلار)، انواع غلات و حبوبات مانند ماش، لوبیا چیتی و لوبیا چشم‌بلبلی اختصاص دارد؛ اقلامی که نقش مهمی در تعاملات تجاری و تأمین نیاز دوکشور دارند.
طبق آخرین آمار، مبادلات تجاری ایران با ازبکستان در6ماهه نخست سال۲۰۲۳ با ثبت رقم ۲۲۱.۷میلیون دلار، نسبت به مدت مشابه سال قبل با کاهش ۱۴درصدی مواجه شده که سهم صادرات ایران ۱۴۷.۴میلیون دلار و واردات از ازبکستان ۷۴.۳میلیون دلار اعلام شده است. ازبکستان در تجارت با افغانستان، قرقیزستان، تاجیکستان و فرانسه تراز مثبت تجاری دارد. بازدید و مذاکرات صورت‌گرفته می‌تواند زمینه را برای افزایش ترانزیت کالا، تقویت همکاری‌های حمل‌‌ونقل و بهبود تراز تجاری دوکشور در سال‌های آینده فراهم کند.
پوست‌‌اندازی ترانزیت با توسعه دیپلماسی ریلی
دیپلماسی ریلی پدیده جدیدی نیست؛ در مناطق مختلف جهان عملیاتی شده است. این امر ارتباطات بین‌المللی را بیشتر تقویت کرده و به یک عامل مهم فزاینده در سیاست خارجی تبدیل شده است. در دنیای وابستگی متقابل، ژئواکونومیک به امر ضروری برای گسترش همکاری تبدیل شده است. اکثر کشورها برای دستیابی به دسترسی‌های اقتصادی و سایر اهداف، استفاده از انواع دیپلماسی غیرسنتی را برای تقویت روابط خود آغاز کرده‌اند که یکی از اشکال جالب آن «دیپلماسی ریلی» است.
دیپلماسی ریلی روشی برای حمایت از اولویت‌های اقتصادی هر کشور در سیاست خارجی آن است. در این رویکرد دیپلماتیک، دولت‌ها می‌توانند با ایجاد شبکه عظیمی از راه‌آهن برای کسب منافع اقتصادی جمعی یا متقابل، روابط خوبی با دیگری ایجاد کنند. در واقع، دیپلماسی ریلی سیگنال‌های ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک محکمی را نشان می‌دهد و در این میان راه‌آهن وسیله حمل‌ونقل زمینی بسیار کارآمدی است که می‌تواند فرصت‌های اقتصادی بعدی را تضمین کند.موقعیت ایران این کشور را به یک مسیر ترانزیتی تبدیل کرده است، زیرا نقش مهمی در تجارت بین غرب و شرق دارد. از سوی دیگر، به ایران کمک می‌کند تا تحریم‌های آمریکا را دور بزند. این یک مسیر تجاری جایگزین مطلوب برای تهران است زیرا تجارت بین کشورهای اکو با ارزهای محلی و نه دلار آمریکا انجام می‌شود. موقعیت سرزمینی ایران به‌عنوان یکی از مزایای اقتصادی کشور محسوب می‌شود که متاسفانه در سال‌های اخیر مغفول مانده است. از همین رو، استفاده از دیپلماسی ریلی می‌تواند نمونه‌ای موفق برای تداوم آن در راه‌های بین‌المللی دیگر مانند شمال-جنوب باشد.