اهمیت سیاسی و اقتصادی دریای سرخ برای ایران چیست؟
​​​​​​​گروه دریاپایه- سیدعمران طباطبایی - در دنیای پرآشوب امروز که معادلات قدرت، اقتصاد، سیاست و امنیت به‌طور مستقیم به جغرافیای کشورها گره خورده است، مسیرهای دریایی از جایگاهی بی‌بدیل برخوردارند. در میان آبراه‌های مهم جهان، دریای سرخ به‌ دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، ظرفیت‌های عظیم اقتصادی و نقشی که در اتصال شرق و غرب ایفا می‌کند، از اهمیت فراوانی برخوردار است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، سیدعمران طباطبایی، نویسنده و فعال رسانه‌ای در مطلبی اختصاصی برای این روزنامه به بررسی اهمیت ژئوپلیتیک و اقتصادی دریای سرخ برای سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران پرداخته است. این مطلب را در ادامه می‌خوانید: برای ایران، کشوری با پیشینه تمدنی کهن، جایگاهی ژئوپلیتیکی ویژه در منطقه خاورمیانه و آسیای جنوب‌غربی و اقتصادی وابسته به صادرات، دسترسی به چنین آبراهی نه‌تنها یک آرمان تاریخی، بلکه یک ضرورت راهبردی است.

بخش نخست: پیشینه تاریخی تعامل ایران با دریای سرخ
۱. عصر هخامنشیان و نخستین گام‌ها به سوی دریای سرخ: در دوران هخامنشیان، ایران به قدرتی جهانی بدل شد که از رود سند در شرق تا دریای مدیترانه در غرب گسترده بود. داریوش بزرگ به اهمیت مسیرهای آبی برای حفظ و گسترش امپراتوری آگاه بود. او دستور ساخت کانالی داد که رود نیل را به دریای سرخ متصل می‌کرد تا راهی ایمن و سریع برای جابه‌جایی کالا و نیروها میان مناطق مختلف امپراتوری ایجاد شود. این کانال که بعدها به کانال داریوش معروف شد، نشانی از درک عمیق ایرانیان از اهمیت دریای سرخ بود.
۲. ساسانیان و دریای سرخ به‌ عنوان پل تجارت با آفریقا و هند: در دوره ساسانیان، رقابت با امپراتوری روم و بعدها بیزانس، ایرانیان را بر آن داشت تا به مسیرهای دریایی توجه بیشتری داشته باشند. دریای سرخ، به‌ عنوان پلی میان ایران و بازارهای آفریقا و هند، یکی از مسیرهای کلیدی تجارت ساسانیان بود. آن‌ها با دولت‌شهرهای عربی جنوب شبه‌جزیره همکاری می‌کردند تا این مسیر را امن نگه دارند و کالاهای خود را به دست مشتریان برسانند.
۳. ایران پس از اسلام و دریای سرخ به ‌عنوان مسیر حج و تجارت: با گسترش اسلام و پیوستن ایران به جهان اسلام، اهمیت دریای سرخ دوچندان شد. مسیر دریای سرخ نه‌تنها مسیری تجاری، بلکه راهی بود که زائران ایرانی برای رسیدن به مکه و مدینه از آن استفاده می‌کردند. بازرگانان ایرانی در کنار دریانوردان عرب، در تجارت از طریق دریای سرخ به آفریقا، مصر و حتی اروپا نقش مهمی ایفا کردند.
بخش دوم: اهمیت ژئوپلیتیکی
 دریای سرخ برای ایران
۱. اتصال شرق به غرب: دریای سرخ، با اتصال اقیانوس هند به دریای مدیترانه از طریق کانال سوئز، یکی از پررفت‌وآمدترین مسیرهای تجارت دریایی جهان است. حدود ۱۰ تا ۱۵درصد از تجارت جهانی، از جمله بخش قابل‌توجهی از صادرات نفت و گاز، از این مسیر عبور می‌کند. برای ایران که صادرات نفت و گاز بخش عمده‌ای از اقتصادش را تشکیل می‌دهد، حضور در نزدیکی این آبراه به ‌معنای دسترسی بهتر به بازارهای جهانی و افزایش قدرت چانه‌زنی در اقتصاد انرژی است.
۲. کنترل و اثرگذاری بر تنگه‌های استراتژیک: دو تنگه باب‌المندب و کانال سوئز که شمال و جنوب دریای سرخ را به آبراه‌های مهم دیگر متصل می‌کنند، از اهمیت حیاتی برخوردارند. هر کشوری که بتواند در این نقاط حضور و نفوذ داشته باشد، می‌تواند بر بخشی از تجارت جهانی اثر بگذارد. ایران با حضور غیرمستقیم از طریق روابط با کشورهای آفریقایی یا ایجاد پایگاه‌های دریایی در حاشیه دریای سرخ می‌تواند عمق استراتژیک خود را گسترش دهد.
۳. تقویت عمق دفاعی در برابر تهدیدات منطقه‌ای: در سال‌های اخیر، دشمنی‌های آشکار برخی کشورهای منطقه‌ای با ایران، از جمله رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی، باعث شده تا ایران به ‌دنبال افزایش عمق استراتژیک خود باشد. دریای سرخ به‌ عنوان منطقه‌ای که هم‌اکنون محل حضور قدرت‌های جهانی مانند آمریکا، فرانسه، چین و روسیه است، فرصتی برای ایران فراهم می‌آورد تا از منافع خود در برابر تهدیدات دفاع کند.

بخش سوم: اهمیت اقتصادی 
دریای سرخ برای ایران
۱. کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و دسترسی به بازارهای آفریقا و اروپا: امروز ایران ناچار است کالاهای صادراتی خود را از طریق خلیج‌فارس و تنگه‌هرمز به اقیانوس هند و سپس به سایر نقاط دنیا ارسال کند. این مسیر نه‌تنها طولانی است، بلکه در شرایط تنش‌های منطقه‌ای و تهدیدهای نظامی، امنیت آن نیز زیر سؤال می‌رود. دسترسی به دریای سرخ می‌تواند مسیرهای حمل‌ونقل ایران را متنوع کند و هزینه‌های صادرات را کاهش دهد.
۲. بهره‌گیری از بازارهای نوظهور آفریقا: آفریقا، به‌ویژه کشورهای شرق این قاره که در حاشیه دریای سرخ قرار دارند (مانند سودان، اریتره و سومالی)، از ظرفیت‌های بالایی برای واردات کالا برخوردارند. ایران می‌تواند با حضور فعال در دریای سرخ، به این بازارها دست یابد و صادرات محصولات صنعتی، کشاورزی و دارویی خود را گسترش دهد.
۳. فرصت‌های سرمایه‌گذاری و تجارت دریایی: حضور در دریای سرخ می‌تواند زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری‌های مشترک با کشورهای آفریقایی و عربی در حوزه‌های بندری، کشتیرانی و انرژی باشد. ایران می‌تواند در توسعه بنادر این کشورها، راه‌اندازی خطوط کشتیرانی مشترک و حتی صنایع شیلات و کشاورزی مشارکت کند.

بخش چهارم: اهمیت نظامی و امنیتی
 دریای سرخ برای ایران
۱. حفاظت از منافع انرژی و اقتصادی: با توجه به عبور حجم عظیمی از انرژی جهان از دریای سرخ، حضور ایران در این منطقه می‌تواند ضامن حفاظت از منافع انرژی خود و متحدانش باشد. همچنین در صورت وقوع جنگ‌های احتمالی، این حضور می‌تواند به ‌عنوان یک بازوی بازدارنده عمل کند.
۲. پاسخ به تهدیدات دشمنان: دریای سرخ منطقه‌ای است که پایگاه‌های نظامی آمریکا، فرانسه و سایر کشورها در آن مستقر است. حضور نظامی ایران یا همکاری با کشورهای منطقه در حوزه دفاعی می‌تواند به مقابله با تهدیدات احتمالی دشمنان کمک کند.
۳. حمایت از متحدان منطقه‌ای: ایران با حضور در دریای سرخ می‌تواند به حمایت از متحدانی همچون یمن و گروه‌های مقاومت بپردازد و عمق استراتژیک خود را تا آفریقا گسترش دهد.

بخش پنجم: اهمیت فرهنگی و تمدنی
۱. دریای سرخ به ‌عنوان پل فرهنگی ایران و جهان اسلام: ایران با حضور در دریای سرخ می‌تواند نقش تاریخی خود را به‌ عنوان پیونددهنده فرهنگ‌ها احیا کند. این آبراه در گذشته نیز محل تبادل فرهنگی میان ایران، آفریقا، حجاز و مصر بوده است. حضور دوباره ایران در این منطقه می‌تواند به تقویت دیپلماسی فرهنگی کمک کند.
۲. تقویت گردشگری مذهبی و زیارتی: حضور در این منطقه می‌تواند مسیرهای زیارتی به مکه و مدینه را برای ایرانیان تسهیل و حتی با توسعه گردشگری دریایی، منابع درآمد جدیدی برای کشور ایجاد
 کند.
بخش ششم: چالش‌ها و تهدیدها
۱. رقابت قدرت‌های جهانی: حضور قدرت‌هایی چون آمریکا، چین و فرانسه در دریای سرخ باعث شده این منطقه به یکی از پیچیده‌ترین مناطق جهان تبدیل شود. هرگونه تلاش ایران برای حضور در این منطقه با واکنش این قدرت‌ها روبه‌رو خواهد شد.
۲. موانع سیاسی و دیپلماتیک: بسیاری از کشورهای ساحلی دریای سرخ روابط نزدیکی با رقبای ایران دارند. ورود به این منطقه نیازمند دیپلماسی فعال و هوشمندانه است تا ایران بتواند با این کشورها همکاری کند.
۳. چالش‌های لجستیکی و فنی: حضور مؤثر در دریای سرخ نیازمند ناوگان دریایی پیشرفته، بنادر مدرن و زیرساخت‌های مناسب است که ایران باید برای توسعه آن‌ها سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام دهد.

بخش هفتم: راهبردهای پیشنهادی ایران برای دسترسی به دریای سرخ
الف- تقویت روابط با کشورهای آفریقایی شرق این قاره و کشورهای حاشیه دریای سرخ از طریق دیپلماسی اقتصادی و فرهنگی.
ب- ایجاد خطوط کشتیرانی و تجاری مشترک با کشورهای دوست در این منطقه.
ج- سرمایه‌گذاری در بنادر کشورهای منطقه به‌ویژه سودان، اریتره و سومالی.
د- توسعه ناوگان دریایی و ایجاد پایگاه‌های دریایی (به ‌صورت قانونی و توافقی).
ذ- تقویت دیپلماسی فرهنگی برای جلب نظر مردم و دولت‌های منطقه به همکاری با ایران.
دریای سرخ نه‌‌تنها یک آبراه تجاری و نظامی است، بلکه پلی است میان تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و اقتصادهای شرق و غرب. برای ایران، دسترسی به این دریا یک ضرورت حیاتی است؛ ضرورتی که می‌تواند قدرت ملی ایران را در ابعاد اقتصادی، نظامی، سیاسی و فرهنگی افزایش دهد. تحقق این هدف نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، دیپلماسی هوشمندانه، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و تعامل سازنده با کشورهای منطقه است. دریای سرخ می‌تواند همان فرصتی باشد که ایران را در مسیر تقویت جایگاه منطقه‌ای و جهانی خود گامی بلند پیش ببرد.