گروه مناطق آزاد- امید عباسی - «موفقیت مناطق آزاد در تحقق اهدافی چون رشد تولید و ارتقای تجارت خارجی، نیازمند ارزیابی دقیق و مستمر است. باید بررسی کنیم این مناطق تا چه حد به عنوان پیشران‌های تولید و صادرات ایفای نقش کرده‌اند و تا چه اندازه صرفاً به محل عرضه کالاهای وارداتی تبدیل شده‌اند». این بخشی از صحبت‌های مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور در جلسه شورای‌عالی مناطق آزاد کشور است؛ جلسه‌ای که روز دوشنبه عصر برگزار شد. در حاشیه این جلسه بود که از ۳پروژه «هوشمندسازی مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ویژه اقتصادی» رونمایی شد. آنطور که پایگاه اطلاع‌رسانی دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصاد کشور اعلام کرده است؛ این 3‌پروژه شامل «سامانه کارت گردشگری به‌ منظور تسهیل خرید برای گردشگران خارجی»، « سامانه گردشگری برای ارائه تخفیف به مسافران در هتل‌ها و رستوران‌ها» و «سامانه حمل بار جهت نوبت‌دهی و رصد آنلاین بار» است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، سال‌هاست که کارشناسان درباره ضرورت حرکت مناطق آزاد به سمت‌وسوی هوشمندسازی فرایندها و ایجاد سامانه‌های مدیریتی هوشمند صحبت می‌کنند. بررسی تجربه سایر کشورهای جهان نیز نشان می‌دهد مناطق آزادی که طی سال‌های گذشته با آگاهی و چابکی به استقبال تحول دیجیتال بروند، به کانون‌های نوآوری، سرمایه‌گذاری و تاب‌آوری در دهه آینده تبدیل خواهند شد. در مقابل، مناطقی که همچنان در مدل‌های قدیمی باقی بمانند، در معرض حذف از نقشه اقتصاد جهانی خواهند بود. در چنین شرایطی است که کارشناسان بارها اعلام کرده‌اند که بازطراحی مناطق آزاد برای عصر دیجیتال، دیگر یک انتخاب نیست، بلکه خط شروع رقابت‌پذیری جهانی است.
بازطراحی مناطق آزاد برای عصر دیجیتال صرفاً به تجهیز فناوری محدود نمی‌شود. این دگرگونی نیازمند بازنگری کامل در سیاست‌گذاری، حکمرانی و توانمندسازی نهادی است. دولت‌ها باید با ایجاد محیط‌های آزمایشی مقرراتی امکان نوآوری، صدور مجوز دیجیتال و پذیرش دارایی‌های رمزارزی و خدمات فین‌تک را فراهم آورند. قوانین حاکم بر مناطق آزاد نیز باید با موضوعاتی نظیر حاکمیت داده، مالیات دیجیتال فرامرزی و الزامات امنیت سایبری همگام شوند. علاوه‌بر این، توسعه نیروی انسانی ماهر و آشنا به فناوری دیجیتال درون مناطق آزاد، یک پیش‌شرط کلیدی است. همکاری میان نهادهای منطقه آزاد، دانشگاه‌ها و بخش خصوصی می‌تواند به تربیت نیروهای متخصص در حوزه‌هایی چون تحلیل داده، لجستیک ابری، مهندسی نرم‌افزار و تولید هوشمند منجر شود. بدون توجه به این بعد انسانی، حتی پیشرفته‌ترین زیرساخت‌ها نیز ناکارآمد خواهند بود.

رئیس‌جمهور چه گفت؟
دوشنبه عصر بود که مسعود پزشکیان در جلسه شورای‌عالی مناطق آزاد با اشاره به تجارب موفق جهانی در بهره‌برداری از ظرفیت مناطق آزاد افزود: ضروری است بررسی کنیم کدام کشورها بهترین بهره‌برداری را از این مناطق داشته‌اند، جایگاه فعلی ما در این مسیر کجاست و چه اقدامات اصلاحی و راهبردی برای رسیدن به نقطه مطلوب باید انجام پذیرد که این مسئله، یکی از انتظارات جدی دولت از شورای‌عالی مناطق آزاد است. وی با تصریح بر غنای منابع انسانی، ظرفیت‌های داخلی و نیروهای متخصص کشور، بر بهره‌گیری هدفمند از مشورت مشاوران شناخته‌شده بین‌المللی در زمینه بهره‌وری مناطق آزاد نیز تأکید کرد و گفت: اگرچه کشور ما از سرمایه انسانی غنی و نخبگان توانمند برخوردار است، اما در عین حال، استفاده از مشاوره‌های تخصصی بین‌المللی، به‌ویژه در پروژه‌ها و طرح‌های کلان، یک رویه پذیرفته‌شده و مؤثر در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته است و می‌تواند موجب ارتقای بهره‌وری و کارایی در مدیریت مناطق آزاد شود.
رئیس‌جمهور همچنین بر اهمیت سرمایه‌گذاری‌های مشترک در مناطق آزاد تأکید کرد و آن را رویکردی «برد-برد» برای طرفین داخلی و خارجی دانست که می‌تواند منافع اقتصادی و توسعه‌ای گسترده‌ای را به همراه داشته باشد. پزشکیان همچنین با اشاره به اهمیت تقویت پیوندها با کشورهای همسایه در رشد مناطق آزاد، بر اصلاح فرایندهای پرهزینه، زمان‌بر و ناکارآمد گمرکی و نیز افزایش نظارت‌ها در این مناطق تأکید کرد و افزود: اجرای این اصلاحات، بی‌تردید زمینه‌ساز رشد و پیشرفت در مناطق آزاد خواهد بود.

ویژگی پروژه ملی هوشمندسازی مناطق آزاد
پروژه ملی هوشمندسازی مناطق آزاد با راهبری دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و با بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری‌های نوین طراحی و اجرا شده است؛ گامی راهبردی در مسیر تحول دیجیتال، ارتقای شفافیت، تسهیل خدمات و مقابله با تحریم‌ها به‌شمار می‌رود. اجرای این طرح در راستای تحقق سیاست‌های کلان شورای‌عالی و تبدیل مناطق آزاد کشور به مناطق نسل هفتم با محوریت اقتصاد دیجیتال صورت گرفته است. در این راستا، با همکاری بخش خصوصی و فراجا سه‌سامانه کلیدی شامل «کارت گردشگران خارجی»، «سامانه مدیریت هوشمند مسافر و سوئیچ یکپارچه گردشگری مناطق آزاد» و «سامانه مدیریت هوشمند متمرکز بار مناطق آزاد» به بهره‌برداری رسید.
این پروژه طوری طراحی‌ شده که به مرور با اتصال سایر زنجیره‌های خدمات، به سمت پویایی و اثرگذاری بیشتر پیش خواهد رفت و اجرای موفق آن می‌تواند سیمای راهبردی مناطق آزاد در جمهوری اسلامی ایران و الگوی حکمرانی در مناطق را تغییر داده و تحولی امیدآفرین و الهام‌بخش در عرصه‌های گردشگری و جذب سرمایه‌گذاری ایجاد کند. ساماندهی و هوشمندسازی خدمات، حفظ بیت‌المال، شفافیت، چابک‌سازی مدیریتی و ایجاد بستری برای اعمال سیاست‌های شورای‌عالی مناطق آزاد و جلوگیری از تضییع حقوق شهروندان از دیگر آثار اجرای موفق این پروژه اعلام شده است.

اهمیت حرکت مناطق آزاد به سمت هوشمندسازی
رضا مسرور، دبیر شورای‌عالی مناطق آزادنیز با بیان اینکه در تلاشیم با افزایش مزیت رقابتی، بستر مناسبی برای توسعه صادرات فراهم کنیم، از صادرات 303میلیون دلاری صادرات کالا و خدمات فنی-مهندسی طی بهار امسال خبر داد و اظهار کرد:‌ هدف‌گذاری شده برای کل سال1404، رشد 60درصدی صادرات نسبت به سال گذشته و دستیابی به عدد دومیلیارد دلاری-صادرات- تا سال1414 برسیم. وی با یادآوری اینکه طی سه‌ماهه امسال، حدود 50میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد تحقق یافته که نسبت به سال گذشته 54درصد رشد داشته، در همین مدت 72همت سرمایه‌گذاری داخلی در مناطق آزاد جذب شده است.
کارشناسان معتقدند که توسعه کیفی خدمات الکترونیک در عصر حاضر سرعت رو به رشدی به خود گرفته است و امروز سازمان‌هایی که بتوانند نیازهای جدید تعریف کنند و همزمان راهکارهایی بر بستر الکترونیک ارائه دهند، می‌توانند محصولات نو و خلاق معرفی کنند که این مهم خود نیازمند شناخت نیازهای فعلی و خلق نیاز برای تعریف خدمات جدید در حوزه‌های مختلف از طریق راهکارهای تجارت الکترونیک است که علاوه‌بر رضایتمندی آحاد مردم، زمینه توسعه کیفی خدمات واتصال آن را نیز فراهم می‌کند.
یکی از عرصه‌هایی که امروزه فرصت توسعه کسب‌وکارهای الکترونیک در آن مهیا شده است، همسان‌سازی خدمات پرداخت و گردشگری در مناطق آزاد با جمعیتی قریب به یک‌میلیون نفر ساکن و حدود ۱۰میلیون گردشگر سالانه است. در این مدل با بهره‌مندی از زیرساخت‌های تجارت الکترونیک رایج در کشور علاوه‌بر توسعه کیفی سطح زندگی ساکنان این مناطق، زمینه توسعه گردشگری نیز به شکل مطلوب‌تر و در دسترس‌تر مهیا می‌شود، چراکه در این مناطق می‌توان با بسط عرصه خدمات الکترونیک زمینه رشد پویای زندگی، توسعه تجارت و گردشگری را تواما به صورت کنترل‌شده و شایسته در اختیار مردم قرار داد. ضعف خدمت‌رسانی الکترونیک در مناطق آزاد و عدم‌یکپارچگی سرویس‌دهندگان در یک بستر آسان باعث ارائه خدمات به شکل جزیره‌ای و پراکنده روی پلتفرم‌های مختلف شده که این موارد نه‌تنها برای مردم جذابیت ندارد، بلکه موجب سردرگمی و در نهایت عقیم ماندن خدمات است.