گروه بین‌الملل-امید اسماعیلی-  رسانه‌های بین‌المللی گزارش می‌دهند که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا قرار است روز جمعه میزبان سران دوکشور پرحاشیه قفقازجنوبی باشد؛ منطقه‌ای که حیاط‌خلوت روسیه محسوب می‌شود و رابطه مستقیمی با تأمین منافع ملی ایران، به‌ویژه در بحث کریدورهای تجاری دارد. سران دوکشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان جمعه پیش‌رو در واشنگتن با رئیس‌جمهور آمریکا در حالی دیدار خواهند داشت که به نظر می‌رسد سرنوشت طرح آمریکایی‌ها برای راه‌اندازی کریدور زنگزور، مهم‌ترین موضوع مورد توجه در این جلسه خواهد بود.به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، آنگونه که منابع آگاه به خبرگزاری رویترز گفته‌اند، این دیدار پیرامون مذاکرات صلح باکو-ایروان برگزار می‌شود و این احتمال وجود دارد که در دیدار روز جمعه از چارچوبی برای توافق صلح میان این دوکشور حوزه قفقازجنوبی رونمایی شود. آذربایجان و ارمنستان از جمهوری‌های استقلال‌یافته از شوروی سابق در سال۱۹۹۱ هستند و از اواخر دهه۸۰ بر سر مالکیت منطقه قره‌باغ کوهستانی درگیر تنش شده‌اند. باکو در سال۲۰۲۳ در پی 2دوره نبرد، حاکمیت خود بر این منطقه را تثبیت کرد و صحنه کوچ اجباری ۱۰۰هزار تن از ارامنه را رقم زد. در مارس۲۰۲۴، دوطرف اعلام کردند که روی پیش‌نویس توافق صلح به تفاهم رسیده‌اند؛ روندی که در عمل با کندی پیش می‌رود.
از جمله موضوعات چالش‌برانگیز در هرگونه توافق صلح احتمالی میان باکو-ایروان، تعیین‌تکلیف پروژه‌ای به اسم کریدور زنگزور است که در قلب طرح کلان‌تری به اسم دالان تورانی جای دارد. گمانه‌زنی‌هایی مطرح است که آمریکا پیشنهاد اداره ۱۰۰ساله این دالان را که هنوز وجود خارجی ندارد، ارائه و ارمنستان آن را رد کرده است. در بدترین سناریوی موجود، این طرح در صورت اجرایی‌شدن می‌تواند دسترسی آذربایجان به نخجوان به عنوان برون‌بوم خود را تسهیل و در مقابل، دسترسی ایران به اروپا از طریق مرز زمینی با ارمنستان را قطع کند.
این روزها، به‌ویژه در محافل داخل ایران، هشدار‌هایی درباره احتمال اجرای چنین سناریویی می‌شنویم، ازجمله اینکه روز سه‌شنبه علی‌اکبر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل نسبت به سوءاستفاده از کریدور زنگزور هشدار داده بود. او روز سه‌شنبه در شبکه ایکس نوشت: بار دیگر برخی حکومت‌های مدعی و بی‌اعتنا به مصالح خود و منطقه، موضوع ‎دالان زنگزور را مطرح کردند و برای پیشبرد اهداف نامشروع در قفقازجنوبی به هر دری می‌زنند. ولایتی همچنین هشدار داد: یادآور می‌شوم هر حکومتی در منطقه یا خارج از آن بخواهد تجربه شکست‌خورده قبلی را تکرار کند، با برخورد محکم ‎ایران رو‌به‌رو خواهد شد.

تبعات سنگین امنیتی کریدور زنگزور
عماد آبشناس، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با «آنا»، با اشاره به تحولات اخیر قفقاز و احتمال تهدید امنیتی مرز‌های شمالی ایران اظهار کرد: اولاً بحث «احتمال حضور تکفیری‌ها» مطرح نیست، آن‌ها هم‌اکنون در منطقه حضور دارند. در جریان جنگ اخیر قره‌باغ، جمهوری آذربایجان از کمک تسلیحاتی و اطلاعاتی اسرائیل، به‌ویژه پهپاد‌های اسرائیلی و حتی نظامیان این رژیم بهره گرفت. همچنین ترکیه تروریست‌های تکفیری مستقر در شمال سوریه و عراق را به این منطقه منتقل کرد تا در جنگ علیه قره‌باغ شرکت کنند. این افراد پس از درگیری‌ها در همان منطقه مستقر شده‌اند و گزارش‌های متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد آن‌ها همچنان در قفقاز حضور دارند. وی افزود: امروز شاهد همکاری‌های امنیتی عمیق و گسترده‌ای میان باکو و اسرائیل هستیم. حتی برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که در جریان جنگ ۱۲روزه، پهپاد‌ها و هواپیما‌های اسرائیلی از فرودگاه‌های جمهوری آذربایجان بلند شده و به شهر‌های شمالی ایران و حتی تهران حمله کرده‌اند. این موضوع در افکار عمومی بازتاب زیادی داشت و برخی مردم مدعی شدند که پهپاد‌های اسرائیلی را در آسمان کشور دیده‌اند. این حجم از شایعات به حدی رسید که حتی رئیس‌جمهور ناچار شد در این‌باره از مقامات اطلاعاتی پرس‌وجو کند.
این کارشناس مسائل سیاسی منطقه با بیان اینکه پروژه کریدور زنگزور، تهدید امنیتی بزرگی برای ایران است، تصریح کرد: این پروژه در واقع به ‌معنای گسترش نفوذ موساد و سایر سازمان‌های اطلاعاتی رژیم صهیونیستی در منطقه است. آمریکا نیز با استفاده از این فرصت، حضور امنیتی خود را در منطقه افزایش خواهد داد که تبعات آن هم برای ایران و هم برای روسیه بسیار جدی است. البته روسیه هم این مسئله را نادیده نمی‌گیرد. قفقاز همواره به‌ عنوان حیاط‌خلوت روسیه شناخته می‌شده و روس‌ها معتقدند هر اتفاقی در این منطقه باید با نظارت و مدیریت آن‌ها صورت گیرد. «آبشناس» با اشاره به نقش اسرائیل در پروژه‌های منطقه‌ای افزود: وقتی می‌بینیم آمریکا و اسرائیل از موضوعی حمایت می‌کنند، باید مطمئن شویم که پشت آن، نیت خیرخواهانه‌ای برای منطقه وجود ندارد. هر کجا این دو بازیگر حضور داشته باشند، به دنبال منافع خود هستند ولو به بهای تخریب منطقه. پروژه زنگزور نیز از همین سنخ است و می‌تواند در آینده موجب تغییرات ژئوپلیتیکی گسترده و حتی پروژه‌های تجزیه‌طلبانه شود.

اهمیت ژئواستراتژیک منطقه زنگزور
در میانه رقابت‌های فزاینده برای بازتعریف مسیر‌های اتصال آسیای‌شرقی به اروپا، منطقه زنگزور به نقطه‌ای حیاتی در معادلات ژئواستراتژیک اوراسیا تبدیل شده است. جمهوری آذربایجان، ترکیه و ایالات متحده تلاش دارند این دالان را به شاهراه جایگزین مسیر‌های سنتی عبور کالا میان چین و اروپا تبدیل کنند؛ در حالی‌که این مسیر عملاً به کاهش نقش ایران و روسیه در ترانزیت منطقه‌ای و تضعیف موقعیت آن‌ها در رقابت‌های ژئوپلیتیکی منجر می‌شود. در این میان چین که برای اجرای راهبرد «کمربند و جاده» نیازمند گذرگاه‌های زمینی به اروپاست، با انسداد مسیر شمالی به ‌واسطه جنگ اوکراین و ناامنی مسیر جنوبی از طریق ایران، اکنون به مسیر میانی از دل قفقاز چشم دوخته است. این مسیر که از قزاقستان آغاز می‌شود و از طریق دریای خزر، باکو، زنگزور و نخجوان به ترکیه و سپس اروپا می‌رسد، به‌ شرط استقرار امنیت پایدار، مزیتی قابل‌توجه خواهد داشت. در همین راستا، ورود ناگهانی آمریکا با پیشنهاد اجاره بلندمدت دالان زنگزور به شرکت‌های خصوصی، نشانه‌ای از تمایل واشنگتن به کنترل راهبردی بر این شاهراه جدید است.
به اعتقاد برخی کارشناسان، فراتر از منافع اقتصادی، شکل‌گیری این کریدور عملاً به محاصره ژئوپلیتیکی ایران می‌انجامد. جمهوری آذربایجان که همزمان روابط نزدیکی با رژیم صهیونیستی، ناتو و ترکیه دارد، در حال ایفای نقش محوری در شکل‌ دادن به یک ائتلاف ضدایرانی است. این روند، با تلاش برای ایجاد مسیر‌های زمینی از کردستان عراق و جنوب سوریه تا نزدیکی مرز‌های ایران و همزمان تحریک اقوام مرزی از جمله ترک‌زبان‌ها و کردها، در حال تکمیل یک نقشه چندلایه برای تضعیف انسجام ملی و امنیت سرزمینی ایران است. تحرکات اخیر اسرائیل در شمال عراق، دیدار‌های متعدد مقامات آذربایجانی با چهره‌های ضدایرانی و تلاش برای تقویت پایگاه‌های نظامی ناتو در قفقازجنوبی، همگی نشانه‌هایی از راهبردی وسیع‌تر هستند؛ راهبردی که در آن، ایران نه‌تنها از مسیر‌های شرق-غرب حذف می‌شود، بلکه به‌مرور از مسیر‌های جنوب-شمال نیز کنار گذاشته می‌شود تا تنها گذرگاه‌های وابسته به اسرائیل، ترکیه و کشور‌های عربی خلیج‌فارس، به ‌عنوان مسیر‌های رسمی اتصال هند و چین به اروپا باقی بمانند.
برخی کارشناسان بر این باورند که اهمیت امروز کریدور زنگزور نه‌فقط به عنوان گذرگاه عبور کالا، بلکه معبری برای عبور پروژه‌های ژئوپلیتیکی غرب است که هدف آن‌ها تضعیف محور‌های استقلال‌خواه در منطقه و تحمیل نظم امنیتی جدیدی به نفع ناتو و اسرائیل است. اگر این مسیر به سرانجام برسد، ایران نه‌تنها با خطر حذف از شاهراه‌های جهانی مواجه خواهد شد، بلکه ممکن است وارد مرحله‌ای از تقابل‌های گسترده‌تر در مرز‌های شمال‌غربی خود شود.