وابستگی به بودجه دولتی و تحمیل تحریم‌ها چه تبعاتی برای ایزوایکو داشته است؟
​​​​​​​گروه صنایع دریایی-امید عباسی- مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران‌(ایزوایکو)، به‌ عنوان یکی از بزرگ‌ترین زیرساخت‌های صنعتی در حوزه دریایی و فراساحل خاورمیانه، باوجود ظرفیت‌های بالقوه در طراحی، ساخت و تعمیر کشتی و سکوهای نفتی، در سال‌های اخیر با مشکلات جدی در تأمین منابع مالی مواجه شده است؛ مشکلی که تحقق پروژه‌های ملی و بین‌المللی را به تأخیر انداخته و ظرفیت بهره‌برداری از این مجموعه را به‌ شدت محدود کرده است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، این مجموعه عظیم صنعتی در سواحل استراتژیک خلیج‌فارس واقع شده و در حال حاضر یکی از مهم‌ترین قطب‌های صنعتی کشور در حوزه ساخت و تعمیر کشتی و سکوهای دریایی است. بااین‌حال، بسیاری از کارشناسان اقتصادی بر این باورند که مجموعه کشتی‌سازی و صنایع فراساحلی ایران‌(ایزوایکو) به واسطه ساختار خود، در طول دهه‌های گذشته به‌ شدت به بودجه‌های دولتی وابسته بوده است؛ وابستگی‌ای که در شرایط ناپایدار اقتصادی و محدودیت منابع عمومی، خود به مانعی جدی در مسیر رشد و توسعه ایزوایکو تبدیل شده است.
بررسی برخی گزارش‌های منتشرشده نشان‌دهنده آن است که بیش از ۷۰درصد از پروژه‌های اجرایی در ایزوایکو با بودجه دولتی بوده یا از سوی کارفرمایان دولتی تعریف شده‌اند. همچنین گزارش‌ها حاکی از این است که طرح‌های توسعه‌ای این مجتمع در سال‌های اخیر به دلیل کاهش بودجه‌های عمرانی دولت یا متوقف شده‌ یا با تأخیرهای طولانی مواجه شده‌اند که تبعات و تاثیر منفی آن‌ها در عملکرد این مجموعه عظیم و مهم صنعتی کشور نیز قابل‌مشاهده است. به اعتقاد کارشناسان، عدم‌وجود نقدینگی کافی، موجب توقف برخی خطوط تولید و تعدیل نیرو در برخی بازه‌ها شده و در این میان تلاش‌ها برای جذب سرمایه‌گذار خارجی یا ورود بخش خصوصی، به دلیل ساختار مالی دولتی و نبود استقلال در تصمیم‌گیری، تاکنون ناکام مانده است.

تبدیل مزیت حمایتی به چالش استراتژیک
وابستگی شدید ایزوایکو به بودجه دولتی، در طول دهه‌های گذشته یک مزیت حمایتی برای توسعه و رونق عملکرد این مجموعه عظیم صنعتی در کشور بوده است. برخی کارشناسان اقتصادی باور دارند که این وابستگی بودجه‌ای به دولت، امروز دیگر یک مزیت نیست، بلکه تبدیل به یک چالش استراتژیک برای این مجموعه شده است. هرچند حمایت دولت در صنایع زیرساختی ضروری است و این ضرورت در شرایط امروز اقتصاد ایران بیشتر از گذشته نیز احساس می‌شود، اما باید به خاطر داشت که تداوم این وابستگی می‌تواند منجربه فرسودگی مزیت رقابتی و از بین رفتن فرصت‌های توسعه‌ای در صنعت کشتی‌سازی ایران شود. به اعتقاد کارشناسان، حرکت به سمت استقلال مالی، جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و تغییر مدل کسب‌وکار، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای بقای مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران به عنوان یکی از قطب‌های مهم صنعتی کشور است.
مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران‌(ایزوایکو)، از همان بدو تأسیس به ‌عنوان مجموعه‌ای وابسته به نهادهای دولتی مانند سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران‌(ایدرو) پایه‌گذاری شد. این وابستگی حقوقی، موجب شکل‌گیری یک ساختار مالی و اجرایی دولتی شده که همچنان بر فعالیت‌های آن سایه انداخته است. از طرف دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد که در ایران، عمده سفارش‌های ساخت کشتی و سکوهای دریایی توسط شرکت‌های دولتی مانند شرکت ملی نفت، شرکت ملی گاز و کشتیرانی جمهوری اسلامی انجام می‌شود. این انحصار موجب شده ایزوایکو عملاً به پیمانکار دولت بدل شود و انگیزه‌ای برای رقابت آزاد و جذب مشتریان جدید نداشته باشد. در شرایط فعلی اقتصاد ایران و با توجه به نوسانات ارزی، تحریم‌های بین‌المللی و نبود حمایت‌های حقوقی، سرمایه‌گذاران خصوصی تمایل کمتری به ورود به صنایع سنگین مانند کشتی‌سازی دارند؛ بنابراین ایزوایکو ناچار به اتکا به منابع دولتی شده است. همچنین باید این نکته را مدنظر داشت که ایزوایکو به عنوان یک مجتمع بزرگ صنعتی فاقد یک مدل مالی پایدار و مستقل برای تولید درآمد و بازپرداخت سرمایه‌گذاری‌هاست. ساختار درآمدی آن بیشتر مبتنی بر پروژه‌محوری و نه درآمدزایی پایدار از خدمات فنی و صادراتی است.

شمایل تاثیرگذاری تحریم‌ها در عملکرد ایزوایکو
مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران‌(ایزوایکو)، به‌ عنوان بزرگ‌ترین مجتمع کشتی‌سازی کشور، ظرفیت طراحی، ساخت و تعمیر انواع کشتی‌ها، شناورها و سازه‌های دریایی را داراست. بااین‌حال، تحریم‌های بین‌المللی که از اواخر دهه‌۱۳۸۰ به‌طور فزاینده بر اقتصاد ایران اعمال شد، به‌ویژه در بخش‌های بانکی، حمل‌ونقل و صنایع سنگین، تأثیرات عمیقی بر عملکرد این مجموعه گذاشته است. یکی از چالش‌های اصلی ناشی از تحریم‌ها، محدودیت در واردات تجهیزات، قطعات پیشرفته و فناوری‌های روز در حوزه ساخت و تعمیر کشتی است. بسیاری از تجهیزات مورد نیاز از کشورهای اروپایی یا آسیای‌شرقی تأمین می‌شد که در نتیجه تحریم‌ها این مسیرها یا بسته شد یا با هزینه‌های چندبرابری و واسطه‌ای همراه شد.ایزوایکو در سال‌های قبل از تحریم، قراردادهایی با مشتریان خارجی در حوزه تعمیر و ساخت کشتی‌های تجاری و نفتی داشت، اما تحریم‌های ثانویه آمریکا و ممنوعیت همکاری شرکت‌های خارجی با نهادهای ایرانی باعث لغو یا توقف این قراردادها شد. در نتیجه، درآمد ارزی این مجتمع به شدت کاهش یافت. این مجموعه عظیم صنعتی همچنین به‌ عنوان مجتمعی با نیازهای مالی سنگین، نیازمند تأمین مالی خارجی از طریق خطوط اعتباری، فاینانس و سرمایه‌گذاری مستقیم بود. تحریم‌های بانکی و مالی، دسترسی به منابع مالی بین‌المللی را به‌طور کامل قطع کرد و پروژه‌ها یا به تأخیر افتادند یا متوقف شدند.
برخی گزارش‌ها نیز حاکی از آن است که برخی قراردادهای همکاری فنی با شرکت‌های اروپایی و آسیایی که با هدف انتقال فناوری، آموزش نیروی انسانی و افزایش بهره‌وری بسته شده بود، به ‌دلیل فشار تحریم‌ها از سوی طرف خارجی، لغو شد. این مسئله، بر به‌روزرسانی دانش فنی و رقابت‌پذیری ایزوایکو اثر منفی گذاشت. صنایع کشتی‌سازی عمدتاً بر صادرات خدمات فنی و محصولات دریایی متکی هستند، اما ایزوایکو به دلیل محدودیت در کشتیرانی، بیمه، مبادلات ارزی و پذیرش در بازار جهانی، نتوانست حضور موثری در بازارهای خارجی داشته باشد. کارشناسان معتقدند که تحریم‌های بین‌المللی طی سال‌های گذشته موجب کاهش بهره‌وری و توسعه عملکرد صنعت کشتی‌سازی ایران و به‌ویژه ایزوایکو شده است. اگرچه توانمندی‌های فنی و انسانی قابل‌توجهی در این مجموعه وجود دارد، اما انزوا از بازار و فناوری جهانی، آن را از مسیر رشد بازداشته است. آینده صنعت کشتی‌سازی ایران نیازمند نگاهی راهبردی، تعامل هوشمندانه با جهان و استفاده از ظرفیت‌های داخلی برای مقابله با فشار تحریم‌هاست.

نسخه افزایش سهم ایزوایکو
 از بازارهای منطقه و جهان
کارشناسان بر این باورند که برای اینکه ایزوایکو‌(مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران) بتواند سهم قابل‌توجهی از بازارهای جهانی و منطقه‌ای کسب کند، نیاز به یک رویکرد جامع، منعطف و رقابتی دارد که هم شامل اصلاحات داخلی و هم تعاملات خارجی باشد. به گفته کارشناسان، ایزوایکو در صورت اجرای یک بسته جامع تحول‌گرا می‌تواند سهم قابل‌توجهی از بازارهای منطقه‌ای مانند خلیج‌فارس، دریای عمان، آسیای‌مرکزی و شرق‌آفریقا کسب کند. ایزوایکو اگرچه امروز بیش از هر زمان دیگری با چالش‌هایی از جمله تحریم، نبود سرمایه‌گذار خارجی و ضعف صادرات مواجه است، اما همچنان یکی از مهم‌ترین ابزارهای ایران برای حضور در بازار جهانی صنعت دریایی به‌شمار می‌رود. کارشناسان معتقدند که با اصلاح در ساختار مدیریتی، ورود به عرصه بازاریابی بین‌المللی و تقویت همکاری با شرکای منطقه‌ای، می‌توان این مجتمع را از یک بازیگر صرفاً داخلی به یک صادرکننده معتبر خدمات دریایی تبدیل کرد.