«ایران» محور اتصال آسیای مرکزی به دریا
​​​​​​​گروه حمل‌ونقل- امید اسماعیلی - شیوه‌نامه جدید همکاری‌های ریلی «نحوه سیر، ثبت و حسابرسی واگن‌های ایرانی» در قلمرو کشورهای ترکمنستان و ازبکستان امضا شده است. این خبری است که روز گذشته منتشر شد و در حقیقت نشان‌دهنده حرکت رو به جلوی دیپلماسی ریلی کشور در مسیر افزایش ظرفیت‌های راه‌آهن و ترانزیت ریلی برای همکاری بیشتر با کشورهای منطقه آسیای مرکزی است. کشورهای آسیای مرکزی به واسطه حضور در منطقه‌ای که امکان دسترسی به آب‌های بین‌المللی را ندارند، روی همکاری‌های حمل‌ونقلی و ریلی با ایران حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند. جمهوری اسلامی ایران نیز با وجود سال‌ها غفلت در سنوات گذشته به نظر می‌رسد که در دولت چهاردهم موضوع اتمام و اجرایی‌شدن کریدورهای ترانزیتی ریلی را جدی‌تر از گذشته در دستور کار خود قرار داده است.
به گزارش اقتصاد سرآمد، شیوه‌نامه جدید «نحوه سیر، ثبت و حسابرسی واگن‌های ایرانی» در قلمرو کشورهای ترکمنستان و ازبکستان با حضور جبارعلی ذاکری، مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، سیلاب نوربردیف، معاون وزیر حمل‌ونقل ریلی ترکمنستان و زوفر نرزولایف، رئیس هیات‌مدیره راه‌آهن ازبکستان، به امضا رسید. این شیوه‌نامه گامی مهم در مسیر استفاده بهینه از ظرفیت‌های ریلی میان سه کشور و افزایش حجم حمل‌ونقل بین‌المللی ریلی ارزیابی می‌شود.
آنطور که راه‌آهن جمهوری اسلامی گزارش داده است؛ براساس مفاد این توافق، طرفین بر انجام حمل‌ونقل بین‌المللی بر مبنای توافق‌نامه‌های حمل بار ریلی تأکید کرده و درخصوص موضوعات کلیدی به توافق رسیده‌اند. این تفاهم‌نامه شامل نحوه تردد واگن‌های ایرانی با مشخصات فنی متفاوت از جمله واگن‌های مسقف، مخزن‌دار، غله‌بر و کانتینربر در خاک ترکمنستان و ازبکستان است. همچنین مقررات مربوط به واگن‌ها و بوژی‌هایی با عرض خط هزار و ۵۲۰میلی‌متر، اعم از دولتی یا خصوصی، تعیین‌تکلیف شد. یکی از نکات مهم این شیوه‌نامه، امکان سیر واگن‌ها و بوژی‌های ایرانی ساخت کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در خاک ترکمنستان و ازبکستان، با رعایت شرایط تعمیرات دوره‌ای و موافقت کتبی طرفین است. این امر به‌ویژه برای بارهای بسته‌بندی، فله‌ای و مایع در مخازن، تسهیلات قابل‌توجهی را فراهم می‌کند.
براساس این گزارش، شیوه‌نامه یادشده همچنین جزئیات مربوط به حمل محمولات در واگن‌های ایرانی به مقاصد داخلی دوکشور و نیز ترانزیت بار از طریق خاک ترکمنستان و ازبکستان با انجام عملیات ترانس‌شیپمنت به واگن‌های محلی را شامل می‌شود. در بخش دیگری از توافق، نحوه تعویض بوژی واگن‌های ایرانی از عرض خط ۱,۴۳۵میلی‌متر به ۱,۵۲۰میلی‌متر در ایستگاه سرخس ایران تعیین شد. طبق این توافق، ایران مسئول تأمین بوژی‌های مورد نیاز خواهد بود و ترکمنستان و ازبکستان از پرداخت حق استفاده از این بوژی‌ها معاف می‌شوند. همچنین در این شیوه‌نامه، ضوابط مرتبط با حمل بارهای خاص از جمله بارهای خطرناک، ویژه و انبوه و نیز شرایط عدم‌پذیرش واگن‌ها، نحوه مبادله و تعمیرات دوره‌ای آن‌ها با استناد به مقررات بین‌المللی و داخلی کشورهای عضو، به ‌منظور تضمین حمل‌ونقل ایمن و استاندارد، تشریح شده است.

تفاهم‌نامه چهارجانبه ریلی
در نشستی با حضور جبارعلی ذاکری معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، با ئوجان معاون راه‌آهن قزاقستان، کامیلجانوف معاون مدیرعامل راه‌آهن ازبکستان و سیلاب نوربردیوف، معاون وزیر حمل‌ونقل ریلی ترکمنستان، تفاهم‌نامه‌ای به منظور توسعه حمل‌ونقل بین‌المللی حمل‌ونقل ریلی در مسیر «چین-قزاقستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران» به امضا رسیده است. یکی از محورهای اصلی این تفاهم‌نامه، هماهنگی سیاست‌های تعرفه‌ای و توسعه نرخ‌های رقابتی برای حمل کانتینری و ترانزیتی است. طرفین بر این باورند که شفافیت و قابل‌پیش‌بینی بودن تعرفه‌ها نقش کلیدی در جذب شرکت‌های حمل‌ونقل دارد. در این راستا، ایران علاقه خود را برای حمل سالانه حدود ۴۰۰هزار تن محموله معدنی فله‌ای و ۲میلیون تن حمل مایعات از طریق واگن‌های مخزن‌دار ابراز داشت. اجرای این حجم از حمل‌ونقل نیازمند تشکیل منظم قطارهای کانتینری و هماهنگی شرایط آن‌ها در طول مسیر است. همچنین در این تفاهم نامه بر لزوم توسعه زیرساخت‌ها و افزایش ظرفیت در بخش‌های کلیدی مسیر تأکید شده است.
مدیران راه‌آهن چهارکشور بر اهمیت تبادل سریع اطلاعات، هماهنگی برنامه‌ها و یافتن راه‌حل‌های مشترک برای رفع موانع تأکید کردند. توسعه خدمات دیجیتال مانند مدیریت اسناد الکترونیکی، ردیابی آنلاین کانتینرها و ایجاد یک پورتال اطلاعاتی یکپارچه از موضوعات دیگر توافق‌شده است. برای معرفی هرچه بهتر این مسیر در بازار حمل‌ونقل بین‌المللی، طرفین از ایده‌ تبلیغات مشترک، تهیه مطالب اطلاعاتی برای شرکت‌های حمل‌ونقل و لجستیک و ایجاد رویکردی یکپارچه برای معرفی این مسیر به‌عنوان یک مقصد رقابتی و قابل‌اعتماد استقبال کردند.

ایران؛ محور اتصال آسیای مرکزی به دریا
کارشناسان بر این باورند که امضای تفاهم‌نامه چهارجانبه‌(ایران، ترکمنستان، قزاقستان و ازبکستان) و همچنین شیوه‌نامه جدید جهت تردد واگن‌ها میان سه‌کشور‌(ایران و ترکمنستان و ازبکستان) در عمل می‌تواند ایران را به حلقه‌ای فعال‌تر در زنجیره ترانزیت بین‌المللی میان جنوب و شمال آسیا تبدیل کند. تسهیل تردد واگن‌های ایرانی در کشورهای عضو‌CIS، ضمن افزایش حجم تبادلات کالا، جایگاه راه‌آهن ایران را در کریدورهای بین‌المللی نظیر شمال–جنوب و شرق–غرب تقویت می‌کند. امضای این تفاهم‌نامه‌ها را می‌توان گامی راهبردی برای استفاده بهینه از ظرفیت‌های ریلی منطقه و حرکتی در جهت تحقق اهداف توسعه پایدار در حوزه حمل‌ونقل دانست. با حمل کالاهای صادراتی، وارداتی و ترانزیتی توسط واگن‌های ایرانی، هزینه حمل کاهش می‌یابد و سیر بیشتر واگن‌های ایرانی در قلمرو این کشورها، درآمدزایی دلاری این کسب‌وکار ریلی را افزایش خواهد داد.
برخی کارشناسان حوزه لجستیک و ترانزیت نیز بر لزوم احیای شاخه جنوبی کریدور شرق–غرب از مسیر ایران تأکید دارند و در کنار آن، با تقویت همکاری‌های ایران و قزاقستان، مسیرهای ریلی از سرخس یا اینچه‌برون تا بندرعباس می‌تواند دوباره به شاهراه اصلی ترانزیت منطقه و حتی اوراسیا تبدیل شود. به گفته ناظران اقتصادی، سرمایه‌گذاری قزاقستان در بندرعباس و گسترش همکاری‌های لجستیکی دوکشور، گامی استراتژیک در جهت تحکیم روابط اقتصادی، ایجاد اشتغال و افزایش درآمدهای ترانزیتی ایران به‌شمار می‌آید؛ مسیری که می‌تواند بندرعباس را به پل ارتباطی شمال و جنوب آسیا تبدیل کند.
تأکید بر توسعه ترانزیت ریلی، ایران نه‌تنها به اهداف اقتصادی خود دست می‌یابد، بلکه به‌عنوان هاب اوراسیا، نقش خود را در تعادل ژئوپلیتیکی جهان تقویت می‌کند. چشم‌انداز روشن این همکاری با توافق‌های اخیر، نویدبخش جهشی بزرگ در تجارت و اتصال است؛ مسیری که دو ملت را به‌سوی رفاه مشترک هدایت خواهد کرد. اتصال ریلی ایران و قزاقستان، بخشی از کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال-جنوب و مسیر ترانس‌کاسپین است که قزاقستان را به‌عنوان دروازه‌ای به اروپا و چین، به بنادر ایران در خلیج‌فارس متصل می‌کند. این مسیر، با عبور از ترکمنستان، امکان جابه‌جایی سریع کالا از چین به ایران و سپس به اروپا را فراهم می‌آورد و زمان حمل‌ونقل را از ۴۵روز به کمتر از ۱۵روز کاهش می‌دهد. کشورهای آسیای‌میانه به دلیل محصور بودن در خشکی، برای دسترسی به آب‌های آزاد به مسیرهای ترانزیتی وابسته‌اند. مسیرهای ریلی ایران جایگزینی امن و اقتصادی برای مسیرهای سنتی‌(مانند مسیرهای عبوری از روسیه یا چین) ارائه می‌دهد که این امر به این کشورها کمک می‌کند تا وابستگی ژئوپلیتیکی خود را به قدرت‌های دیگر کاهش دهند. در این میان توسعه زیرساخت‌های ریلی و تبدیل ایران به هاب ترانزیتی منطقه، جایگاه استراتژیک ایران را در معادلات منطقه‌ای تقویت می‌کند. این امر به ایران امکان می‌دهد تا نفوذ خود را در آسیای‌میانه افزایش داده و روابط سیاسی و اقتصادی با این کشورها را تعمیق بخشد.