محمدرضا یوسف نژاد - توسعه اقتصاد شیلاتی با ماهیان خاویاری به عنوان یکی از طرح‌های اقتصادی سفر مصوب استانی رئیس جمنهور به مازندران با تخصیص اعتبارات ملی برای تکمیل مرکز صنایع تکمیلی و پایانه محصولات خاویاری در آینده نزدیک مسیر فرآوری و صادرات مشتقات مروارید سیاه خزر را فراهم خواهد کرد.به گفته سرپرست شیلات مازندران فقط در سال ۱۴۰۰ دست‌کم ۴۰ واحد مرتبط با شیلات اعم از توربافی، غذای ماهی، کنسرو و سایر واحدهای مرتبط در این استان راه‌اندازی شد. ضمن این که شهرک شیلاتی میرود بابلسر به عنوان یکی از زیرساخت‌های مهم و بالقوه شیلاتی شمال کشور در این چند سال به بهره‌برداری رسید.قاسم کریم زاده به تلاش برای افزایش تنوع فعالیت‌های شیلاتی در مازندران نیز اشاره می‌کند و می‌افزاید: پس از مطالعات گسترده طی چند سال اخیر بالاخره واحدهای بسته‌بندی و صادرات مشتقات ماهیان خاویاری را در سواحل مازندران توانستیم به مرحله جذب سرمایه‌گذار و اجرای طرح برسانیم که تحولی بزرگ در اقتصاد شیلاتی مازندران محسوب می‌شود.وی تصریح کرد: حمایت از سرمایه‌گذاران و فراهم کردن بسترهای لازم برای فعالیت آنان سبب شد که در این یکسال گذشته شاهد ساخت بزرگترین مرکز تولید مشتقات ماهی خاورمیانه در چپکرود جویبار باشیم.در کنار حمایت از پرورش ماهیان خاویاری، خروجی بسیاری از این فعالیت‌های زیرساختی انجام شده در صنعت شیلات مازندران در یکسال گذشته را می‌توان در صادرات فرآورده‌های شیلاتی به کشورهای همسایه جست‌وجو کرد. بر اساس آمارهای موجود، حجم صادرات محصولات شیلاتی مازندران که سال ۱۳۹۲ فقط به سه کشور عراق، افغانستان و آذربایجان انجام می‌شد، هفت هزار و ۴۰۰ تن با ارزش اقتصادی ۳۲ میلیون دلار بود که در سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۱ هزار تن با ارزش بالغ بر ۷۰ میلیون دلار در رسید. ضمن این که تعداد کشورهای مشتری این محصولات شیلاتی مازندران نیز افزایش یافت و تولیدات شیلاتی مازندران اکنون با وجود تحریم‌ها به بازار کشورهایی مانند روسیه، امارات، انگلیس و قطر نیز عرضه می‌شود. علاوه بر این در حال حاضر محصولات شیلاتی متعددی مانند غذای ماهی و فرآورده‌های شیلاتی نیز صادر می‌شود.
به گفته مسئولان شیلات استان، بخش مهمی از برنامه‌های توسعه‌ای شیلاتی مازندران نیز که طی چند سال اخیر آغاز شده و در حال اجراست، طی سال‌های آتی در صورت تحقق اعتبارات و استمرار پیگیری‌ها به بار خواهند نشست و سبب تحول اقتصاد شیلات مازندران می‌شود.
لزوم تکثیر ذخایر آبزیان دریای خزر
یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های شیلاتی مازندران برای حفظ ذخایر شیلاتی دریای خزر، رهاسازی بچه‌ماهیان در دریاست که در این زمینه نیز به استناد آمارهای موجود رشد قابل توجهی مشاهده می‌شود. رهاسازی بچه‌ماهیان در دریای خزر توسط شیلات مازندران تا سال ۱۳۹۹ محدود به ماهی سفید و ماهی آزاد دریای خزر بود که مجموعا حدود ۸۰ میلیون قطعه بود، اما این رقم اکنون به بیش از ۱۲۰ میلیون قطعه با افزایش گونه‌های رهاسازی شده رسیده است.در حال حاضر علاوه بر ماهی سفید و ماهی آزاد دریای خزر، ماهی کپور دریایی و ماهی خاویار نیز در دریای خزر رهاسازی می‌شود. طبق آمارهای موجود پارسال حدود ۱۸ میلیون ۸۰۰ هزار قطعه ماهی کپور دریایی، بیش از ۱۰۰ میلیون قطعه ماهی سفید، بالغ بر ۴۰ هزار قطعه ماهی آزاد دریای خزر و بیش از ۱۶۰ هزار قطعه بچه ‌ماهی خاویاری در دریای مازندران رهاسازی شد.به گفته سرپرست شیلات مازندران یکی از اقدامات اجتماعی برای کمک به رونق اقتصاد شیلاتی که طی سال‌های اخیر در این استان مورد توجه قرار گرفت، جذب مشارکت‌های اجتماعی جامعه صیادی برای کمک به تکثیر طبیعی است.کریم زاده می‌افزاید: کمک به تکثیر طبیعی طرح جدیدی است که شیلات پیگیر آن شده و هر چه جلوتر برویم مشارکت جامعه صیادی را بیشتر خواهیم داشتیم. در کنار گسترش زیرساخت‌ها، آن‌چه که باید مورد توجه قرار بگیرد استفاده از توان خود جامعه برای رونق اقتصاد شیلات و افزایش ذخایر آبزیان است. تلاش شده که با برخی برنامه‌ریزی‌ها، به واسطه فرهنگسازی بتوانیم شرایطی را فراهم کنیم که جامعه بهره‌بردار در بازسازی ذخایر مشارکت داشته باشند.ماهیان خاویاری اگر چه مهم ترین ذخیره ژنتیکی دریای خزر هستند و به خاطر ارزش غذایی و اقتصادی بالا عنوان «مروراید سیاه» را با خود دارد، ولی بهره برداری بی‌رویه همسایگان خزر بویژه در بخش شمالی و بی توجهی به بازسازی ذخایر سبب شد تا صید این گونه از سال ۲۰۱۰ میلادی ممنوع شود.
ماهیان خاویاری دریای خزر همانند ماهیان استخوانی رودکوچ هستند به این معنی که تخم ریزیشان را با کوچ کردن موقتی به مصب رودخانه های منتهی به دریای خزر انجام می دهند. همین کوچ موقتی هم مهم ترین علت دست اندازی بی حد و حصر قاچاقچیان و افراد سودجو به این گونه بوده که سبب شد تا صید آن از دریای خزر به طور کلی تا بازسازی ذخایر آن ممنوع شود.فصل تخم ریزی ماهیان خاویاری از نیمه دوم اسفند شروع می شود و تا پایان اردیبهشت ادامه می یابد ولی در روش تکثیر نیمه مصنو عی، تخم ها در مراکز تخصصی از ماهیان بارور استخراج و پس از تبدیل شدن به بچه ماهی به رودخانه های شیلاتی انتقال می یابد. بچه ماهیان پس از مدتی زندگی در رودخانه راهشان را به دریا باز می کنند ولی در این مدت باید تحت مراقبت قرار گیرند تا صید نشوند و یا بر اثر تغییر دبی آب رودخانه یا آلودگی از بین نروند.یکی از سختی های کار در بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری این است که این گونه ها در سن ۱۵ تا ۱۶ سالگی به مرحله تخم ریزی می رسند و به همین دلیل احتمال صید نشدن تا پیش از رسیدن به این سن بسیار کم است. این ماهیان وقتی به سن تخم ریزی می رسند، به دهانه های رودخانه می روند و به همین خاطر هم تهدید صید شدن توسط جوامع محلی یا قاچاقچیان و سودجویان بیشتر می شود.مازندران حدود ۱۳۰ رودخانه با شاخه های اصلی و فرعی دارد که ۲۴ رشته رودخانه به عنوان رودخانه مهم شیلاتی محسوب می شوند ولی لزوما ورودی تمامی این رودخانه های شیلاتی مسیر کوچ ماهیان خاویاری نیست و به همین دلیل هم شیلات مازندران چهار رودخانه را برای تکثیر نیمه مصنوعی انتخاب کرده است.
فیل ماهی، ازون برون، قره برون و شیپ از مهم ترین گونه های ماهیان خاویاری دریای خزر هستند.