به گزارش اقتصاد سرآمد، حمید الماسی‌نیا، خبرنگار و فعال رسانه‌ای درنوشتاری، نگاهی به پروژه عظیم طرح انتقال آب دریای عمان به اصفهان به‌عنوان یکی از پروژه‌های عظیم زیرساختی جهت عبور از بحران کم‌آبی بخش‌های فلات مرکزی ایران داشته است. نگارنده در این مطلب نگاهی متفاوت به اجرای این پروژه داشته و خطرات و تهدیدهای احتمالی جهت ایجاد شوره‌زارهای جدید و زمین‌های نمکی در طول این مسیر انتقال آب را مورد بررسی قرار داده است. این مطلب را در ادامه می‌خوانید؛ با ذکر این نکته که این مطلب نظرات نگارنده آن را منعکس کرده است.
طرح انتقال آب دریای عمان به اصفهان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های زیرساختی کشور مطرح است؛ طرحی که بناست بحران کم‌آبی فلات مرکزی را کاهش دهد و آب شرب و صنعتی چند استان را تأمین کند، اما در پشت این وعده بزرگ، مجموعه‌ای از پیامدهای محیط‌زیستی نهفته است که مهم‌ترین آن، ایجاد شوره‌زارهای جدید و زمین‌های نمکی در طول مسیر انتقال است؛ پدیده‌ای که می‌تواند سیمای اکولوژیک جنوب، مرکز و شرق کشور را برای دهه‌ها دگرگون کند.

مسئله اصلی: نمک‌زایی در مبدأ و مسیر
در بخش نخست پروژه، شیرین‌سازی آب در سواحل مکران حجم زیادی پساب فوق‌شور (Brine) تولید می‌کند و اگر استانداردهای سختگیرانه برای دفع این پساب رعایت نشود، زمین‌های ساحلی به‌سرعت دچار پدیده نمک‌نشستگی می‌شوند؛ پدیده‌ای که در پروژه‌های مشابه در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز تجربه شده است که در دریای عمان کویرهای دریایی پدیدار 
می‌شود.این تهدید در مناطق ساحلی تنها آغاز مسیر است و در بخش مهم‌تری از پیامدها در همان جایی رخ می‌دهد که خط لوله هزار کیلومتری از دل بیابان‌های کرمان، یزد و اصفهان عبور می‌کند و خاک خشک و تبخیر شدید باعث می‌شود کوچک‌ترین نشت، شکستگی یا نفوذ پسماندهای نمکی ناشی از ساخت‌وساز خطوط انتقال، به ‌سرعت به شکل‌گیری لکه‌های نمکی، زمین‌های سفید و شوره‌زارهای تازه منجر شود.
شوره‌زارهای انسان‌ساخت؛ تهدیدی خاموش
برخلاف شوره‌زارهای طبیعی که بخشی از چرخه اکولوژیک هستند، شوره‌زارهای انسان‌ساخت فاقد هرگونه کارکرد زیستی‌اند و این پهنه‌ها نه قابلیت احیا دارند و نه بازگشت به کاربری قبلی امکان‌پذیر می‌شود. در مناطق کویری، گسترش چنین پهنه‌هایی به ‌معنای آن است که افزایش کانون‌های تولید ریزگردهای نمکی، تخریب پوشش گیاهی و تشدید فرسایش بادی، اختلال در زیستگاه‌های حساس و کریدورهای گونه‌های کمیاب جانوری و ایجاد زنجیره‌ای از زمین‌های مرده در طول مسیر پروژه است. به بیان روشن‌تر، اگر مدیریت این پروژه دقیق و علمی نباشد، کشور در مسیر انتقال آب، رشته‌ای از کانون‌های نمکی و شوره‌زارهای ماندگار ایجاد خواهد کرد؛ کانون‌هایی که برگشت‌ناپذیر و پرهزینه‌اند.

ایستگاه‌های پمپاژ؛ گره‌های خطر
ایستگاه‌های متعدد پمپاژ در این پروژه، ضمن مصرف بالای انرژی، مستعد ایجاد نشت‌های نمکی‌اند و تجربه پروژه‌های مشابه نشان می‌دهد استخرهای ذخیره، واحدهای خنک‌سازی و تاسیسات فنی در صورت مدیریت نادرست می‌توانند به مرکز تجمع املاح تبدیل شوند و این نقاط به مرور به لکه‌های نمکی گسترده بدل می‌شوند و با گسترش در اطراف، چندین هکتار از زمین‌های بیابانی را نابود می‌کنند.

خطر اشتباه راهبردی! انتقال آب یا انتقال بحران؟
انتقال آب بین‌حوزه‌ای در صورت نبود اصلاح الگوی مصرف، به افزایش تقاضا در مقصد منجر می‌شود و این تجربه در بسیاری از کشورها تکرار شده است؛ افزایش عرضه تنها تشنگی بیشتر می‌آفریند و همزمان، فشار بر محیط‌زیست در مبدأ و مسیر افزایش می‌یابد. اگر مدیریت پساب، پایش خط لوله و کنترل پدیده شوری در مسیر به‌درستی انجام نشود، این پروژه می‌تواند در سال‌های آینده به یک کریدور نمکی تبدیل شود؛ کریدوری که نه‌تنها دستاوردی برای محیط‌زیست ندارد، بلکه خود به منشأ بحران تازه بدل خواهد شد. پرسش اساسی اینجاست که آیا این پروژه، بحران کم‌آبی فلات مرکزی را حل می‌کند یا تنها بحران دیگری را در مسیر انتقال خلق
 می‌کند؟
راهکارهای فوری برای جلوگیری از ایجاد شوره‌زار
کارشناسان محیط‌زیست برای جلوگیری از شکل‌گیری شوره‌زارهای جدید در مسیر طرح انتقال آب دریای عمان به اصفهان، مجموعه‌ای از راهکارهای فوری را اعلام کردند و براساس اعلام این کارشناسان، نخستین اقدام ضروری، طراحی و اجرای سامانه‌های استاندارد دفع پساب شور در سواحل مکران است تا از نشت و تجمع املاح در محدوده تأسیسات شیرین‌سازی جلوگیری شود.
همچنین تأکید شده است که پایش آنلاین و مستمر خط لوله انتقال آب در تمام مسیر باید فعال باشد تا در صورت وقوع نشت یا شکستگی، اقدامات اصلاحی بلافاصله انجام شود و انتخاب محل ایستگاه‌های پمپاژ براساس مطالعات دقیق خاک‌شناسی و پرهیز از ساخت‌وساز در مناطق دارای حساسیت بالا از دیگر الزامات این طرح عنوان شده است.
کارشناسان همچنین خواستار مدیریت کامل پسماندهای نمکی و جلوگیری از تخلیه یا انباشت سطحی املاح در مناطق کویری شده‌اند؛ موضوعی که در صورت بی‌توجهی می‌تواند به ایجاد لکه‌های نمکی گسترده و کانون‌های ریزگرد منجر شود و همچنین بر الزام استان‌های مقصد به اصلاح الگوی مصرف آب، مدیریت صنعتی و جلوگیری از اتکای کامل به آب انتقالی تأکید شده است تا فشار مضاعف بر منابع آب و خاک در مسیر ایجاد نشود.

سخن پایانی
طرح انتقال آب دریای عمان، اگرچه ضرورتی برای تأمین آب استان‌های مرکزی به ‌نظر می‌رسد، اما بدون مدیریت علمی و نظارت سختگیرانه، می‌تواند بخش‌های وسیعی از مسیر خود را به شوره‌زارهای تازه، کانون‌های نمکی ریزگرد و زمین‌های فاقد حیات تبدیل کند. ابَرپروژه انتقال آب از دریای عمان به فلات مرکزی ایران نویدبخش حیاتی تازه برای زاینده‌رود و صنایع تشنه اصفهان است.ایران سرزمینی است که سال‌هاست با کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند حالا به امید رفع تشنگی فلات مرکزی، چشم به دریای عمان و خلیج‌فارس دوخته است. پروژه انتقال آب دریا به هفت‌استان کشور، از هرمزگان تا اصفهان، یکی از بلندپروازانه‌ترین طرح‌های عمرانی دهه‌های اخیر است. این پروژه قرار است با شیرین‌سازی آب دریا، نیازهای شرب، صنعت و کشاورزی را تأمین کند و فشار بر منابع آبی داخلی مانند زاینده‌رود را کاهش دهد.