سدها و نیروگاه‌های برق‌آبی نقش بسیار مهمی در مدیریت آب‌های سطحی و ثبات و پایداری شبکه برق هر کشور ایفا می‌کنند. در ایران نیز این طرح‌های استراتژیک در تمامی فصول سرد و گرم سال و در کل ساعات شبانه روز، با اهتمام و تلاش تیم‌های متبحّر و ساعی خویش، در حال خدمت به مردم فهیم و بزرگ کشور هستند.لزوم احداث نیروگاه‌های برق‌آبی جدید، در کنار نگهداری و بهره‌برداری مناسب از طرح‌های قدیمی امری بدیهی است که در سال‌های آتی بر اهمیت آن افزوده خواهد شد، زیرا با افزایش تصاعدی مصرف و ایجاد مشکلات پیچیده برای تامین گاز نیروگاه‌های حرارتی کشور، استفاده از نیروگاه‌های تجدیدپذیر همچون برق‌آبی، به یکی از راهکارهای اصلی مدیریت شبکه برق سراسری برای پاسخ به نیاز مصرف تبدیل خواهد شد و از طرف دیگر پدیده تغییر اقلیم و خروج طبیعت از اعتدال پیشین، حفظ، نگهداری و مدیریت آب حاصل از بارش‌ها و روان آب‌های دوره‌های ترسالی را ضروری‌تر کرده است. هر چند در مورد نحوه راهبری و مزایای متعدد طرح‌های سد و نیروگاه‌های برق‌آبی، مقالات علمی و اجرایی بسیاری در مراجع معتبر دنیا به چاپ رسیده، ولیکن اغلب نوشته‌ها و رویکردها در مورد فعالیت‌ها و اقدامات دوره اجرا بوده و در مورد نگهداری و بهره برداری و قصّه‌ها و غصّه‌های آن، کارشناسان کمتری قلم زده‌اند. این در حالی است که مدت زمان ساخت این طرح‌ها در حدود 10 سال بوده و طول عمر و بازه بهره‌برداری آن ها می‌تواند تا حدود صد سال ادامه ‌یابد. در این سنوات مدید، صنعت فاخر برق آبی، علاوه بر تولید انرژی پاک و تجدیدپذیر و حفظ تعادل شبکه برق، خدمات متعدد دیگری همچون ارتقای کیفیت زندگی ساکنان مناطق پیرامونی، اشتغال بلند مدت، توسعه محلی و ملی، شکوفایی صنعت گردشگری، گسترش کشاورزی و صنعت پایدار، مدیریت آب‌های سطحی و کنترل سیلاب‌های مخرب را نیز بر عهده دارد.
در ایران شرکت‌های بزرگی چون شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، سازمان آب و برق خوزستان و شرکت‌های آب منطقه‌ای متولی احداث و بهره‌برداری از سدها هستند، که در این میان نقش شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به علت ساخت و بهره برداری از سدها و نیروگاه‌های برق آبی بزرگ و ملی، دارای جایگاه ویژه‌ای است.دوران بهره‌برداری با دوره اجرای پروژه، بسیار متفاوت است. تصویب و اختصاص بودجه، شور و شوق و رفت و آمد مسئولان و حمایت‌ سازمان‌های مرتبط برای تسریع در تکمیل عملیات، ارائه پیاپی اطلاعات، آمار و نمودارهای عملکردی، پیگیری‌ها، گزارش‌ها، همایش‌ها، برنامه‌ها، سمینارها و تریبون‌های کوچک و بزرگ، همگی برای زمان اجرا است، تهیه برنامه‌های متنوع توسط رسانه‌ها و حضور پر رنگ جراید، صدا و سیما، خبرگزاری‌ها و برگزاری نشست‌ها، مصاحبه‌ها و بازدیدهای پیاپی نمایندگان دولت و مجلس و سازمان‌ها و ارگان‌ها و نهادهای مختلف، معطوف به دوره اجرای طرح‌ها است، این موضوع نه تنها برای صنعت برق آبی، بلکه بر تمامی بخش‌های صنعت ساخت و ساز نیز حاکم است.در طول دوره بلند مدت بهره‌برداری که بروز نقصان یا کاستی در هر یک از طرح‌ها می‌تواند سبب ایجاد خسارات و صدمات وسیعی در ابعاد محلی و ملی شده و حتی در مواردی امنیت ملی کشور را متاثر کند، بودجه‌ها به سختی اختصاص می‌یابند، تیم‌های بهره‌برداری کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند، گزارش‌های اندکی از روند فعالیت‌های خطیر بهره‌برداری رسانه‌ای می‌شود و مسئولان بسیار کمتری از آنها بازدید می‌کنند.تیم‌های متخصّص و متعّهد بهره‌برداری سدها با حضوری فعالانه و ایثارگونه در محل پروژه یا در دفاتر ستادی، مسئولیت‌های بسیار گسترده، پیچیده و پر تنشی را برای اطمینان از پایداری و عملکرد مطلوب طرح بر عهده دارند، این وظایف فنی و اجرایی، در سدهایی که دارای نیروگاه برق‌آبی است، مضاعف و حیاتی‌تر است.وظایف تیم‌های بهره‌برداری در مواقع بحرانی همچون ایام پیک مصرف برق و نیز وقوع سیلاب بسیار سخت‌تر و حساس‌تر بوده و با استرس، اضطراب و التهاب کاری بیشتری همراه است. برای مثال سیل نوروز سال 98 در جنوب و جنوب غرب کشور که سبب آبگرفتگی و تخریب بخش‌هایی از بناها و سازه‌های مجاور رودخانه‌ها شد می‌توانست شهرهای بزرگ، پر جمعیت و مهمی چون اهواز و خرمشهر را با صدمات جدی و حتی خسارات بسیار بزرگی مواجه کرده و جان میلیون‌ها ایرانی را تهدید کند، که این سیل ویران‌گر توسط تیم‌های متخصّص بهره‌برداری و با کنترل حجم قابل توجهی از سیلاب در مخازن سدها و رهاسازی تدریجی و با برنامه آن، مهار شده و ضمن تولید انرژی فراوان برق، در دامان خلیج فارس آرام گرفت.امید است مسئولان و مدیران محترم سازمان‌ها و ارگان‌های مرتبط، با توجه ویژه به اهمیت و جایگاه بهره‌برداری از طرح‌های استراتژیک و زیرساختی همچون سد و نیروگاه‌های برق‌آبی، به نگهداری و بهره‌برداری بهتر از این سرمایه‌های عظیم ملی کمک کنند.
*دانشجوی دکترای مدیریت ساخت