نویسنده: ناعمه دبیری نژاد
 حسین سلطانزاده(نویسنده مسئول) 
چکیده
 شکلگیری فضاهای خانه متاثر از عوامل مختلفی است که در اقلیم های متفاوت تاثیر مختلفی بر روی عملکرد و شکل‌گیری فضاها گذاشته که در سطوح مختلفی شکل گرفته است یکی از مهمترین این ویژگی ها در شکل¬گیری خانه های حاشیه خلیج نیلگون فارس توجه به ویژگی‌های فرهنگی است که خانه های متفاوت با توجه به شرایط اقلیمی، اقتصادی، تکنولوژی ایجاد نموده است. با توجه به مقالات متعدد در زمینه بررسی فرهنگ بر معماری سنتی ایرانی و غیر قابل انکار است. با توجه به بررسی این فرهنگی در اقلیم های متفاوت کمبود بررسی معماری سنتی و شکل‌گیری فرهنگ بر روی این معماری تاریخی به خوبی حس می‌شود. با وجود همین مقوله فرهنگ در شکلدهی  معماری فضای خانه و سعی در شناخت معماری بندرکنگ با توجه به فرهنگ خاص که کمتر به آن پرداخته شد و تاثیر آن بر طراحی و شکلده¬ی خانه می پردازیم. در این پژوهش فرهنگ متغیر مستقل و سازنده¬ی کالبدی و کارکردی خانه متغیر وابسته است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و برداشت میدانی از خانه تاریخی علی گلبتان واقع در شهر بندر کنگ (استان هرمزگان، که به عنوان نمونه موردی انتخاب شده) اطلاعات گردآوری شده و اسناد کتابخانه های معتبر و میراث فرهنگی استان هرمزگان و مصاحبه مورد بررسی قرار گرفته تا برقراری ارتباط سلسله مراتبی بین فرهنگ و  خانه تدوین شود. در نهایت نتایج به لایه های پنهان مقوله فرهنگ در ارتباط با شکل خانه به صورت سلسله مراتبی مشخص شده ارائه می شود. به این نتیجه می دست می یابیم که نمود فرهنگ در حوزه معماری خانه با جهت دادن به شیوه زندگی و فعالیت مردم و تاثیر مبانی نظری آن جامعه صورت گرفته است.
مقدمه
 با توجه به تحقیقات صورت گرفته در زمینه تاثیر فرهنگ بر شکلگیری خانه می توان این عامل را از مهمترین عوامل شکلگیری کالبد و غذای خانه دانست. الگوهای شکلی متفاوتی در نواحی مختلف با شرایط مشابه اقلیمی ناشی از تفاوت فرهنگی مردمان نواحی است. ساختن یک خانه را می‌توان پدیده‌های فرهنگی دانست که شدیداً از آن متاثر شده است. با توجه به گستردگی مقوله فرهنگ برای درک بهتر تاثیر آن بر شکلگیری خانه نیازمند محدود کردن به ابعاد مستقیم است و این پژوهش سعی بر شناخت وجوه مذکور و تاثیر آن بر روند و سلسله مراتب شکل‌گیری خانه دارد، می پردازد و با سطح بندی عناصر متاثر از فرهنگ جامعه به نتیجه‌گیری مطلوب می پردازد. بنای انتخاب شده یکی از بناهای فوق العاده واقع در بندر کنگ به نام خانه علی گلبتان است. بندر کنگ واقع در استان هرمزگان و یکی از نقاط شهری شهرستان بندرلنگه در ۳۲۴ کیلومتری شهر بندرعباس قرار دارد. همسایگی این شهر از شمال با ورود از جنوب و شرق با دریای خلیج فارس از غرب بندر لنگه است. 
مساحت شهر حدود ۸ کیلومترمربع می باشد. این شهر از دیرباز موقعیت بندرگاهی داشته و معیشت مردم اغلب از طریق ماهیگیری و بازرگانی میگذشت. بندرکنگ دارای ۶۵ هکتار بافت تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی با شماره ثبت ۵۶۴۶ در تاریخ 7/7/88 میباشد که این مساحت یک دوازدهم کل شهر را دربر میگیرد و مقدمات ثبت آن در یونسکو در حال پیگیری است. این شهر در طول تاریخ سه بار تخریب و از نو ساخته شده و کنگ جدید پنجمین شهری است که با قدمت ۳۶۶ سال بر روی خرابه های قبلی برپا شده است براساس شواهد باستان شناسان آن را به دوره اشکانی در سده سوم میلادی نسبت می‌دهند، در بعضی کتب تاریخی خطی و نوشته شده به عنوان بندر لشتان از آن نام برده شده و تا قرن دهم هجری به این نام معروف بود. 
بطورکلی این منطقه دارای هوای گرم، تابستان هایی با گرمای شدید و زمستان متعادل و کوتاه، رطوبت بالا، بادهای ساحلی و طوفان های مداوم، باران های نامنظم و سیل آسا، تبخیر و تعرق بالا است و انسان در طول حیات خود توانسته با اندیشه تفکر خلاق خود را با محیط سازگار ساخته و راه‌حل‌هایی جهت ناملایمات طبیعی و شیوه های مختلفی برای تامین آسایش خود به کار گیرد که علاوه بر معماری منطقه در پوشش و روش زندگی مردم نمایان است. 
ورود استعمار در شرق مهمان های ناخواسته در ساختار سنتی اجتماعی و اقتصادی منطقه تاثیرگذار گذاشته، اما بندر کنگ از نمونه شهرهایی است که آیین اجداد خود را بعد از گذشت سال‌ها حفظ کرده است. میراث شهر به گذشته ندارد بلکه با فرهنگ اصیل برآمده از بستر همواره زنده و پویا است. مردم به جهت تاثیرات محیطی پردوام، بردبار، نیک بین و خوش محضرند. بیشتر اهل کنگ از پیروان امام شافعی هستند و به زبان فارسی صحبت می کنند اما نوشته ها و نامه ها و اسناد آنها به زبان عربی بوده است. به دلیل کمبود آب کشاورزی رونق چندانی در این منطقه ندارد و مردم شهر از دیرباز به بازرگانی ماهیگیری، دامپروری می‌پرداختند. برای ماهیگیری از ابزار سنتی مثل تور، قلاب و گرگور (قفس) استفاده می‌شد. 
دامداران به نگهداری سنتی و خانگی از کهره (بز)، گوسفند، گاو و غیره می پرداختند و از گیاهان اطراف شهر برای چرای دام استفاده می‌نمودند. مردها معمولا به سفرهای دریایی کوتاه و بلند می رفتند که گاه چند ماه به طول می‌انجامید، معمولاً سفرها به هند و آفریقا از سفرهای طولانی و بحرین و امارات از سفرهای کوتاه مدت محسوب می شدند. 
خانه ها در بندر کنگ از لحاظ خصوصیات اجتماعی و وضعیت اقتصادی به گونه خاصی در شهر قرار گرفته و شهر را به 3 قسمت کوش (شرق)، شمال (غرب)، سهیل (جنوب) وگاه (شمال) تقسیم می‌کند. اهالی کنگ از مردم ثروتمندان منطقه محسوب می شدند و خانه‌های اعیانی نسبت به سایر شهرهای حاشیه خلیج فارس داشتند.
مبانی تحقیق
 فرهنگ یک موضوع گسترده برای ارتباط با مقوله طراحی است، بهتر است قبل از بررسی چگونگی تاثیر فرهنگ بر شکل خانه، ابتدا با مقوله فرهنگ آشنا شد تا بتوان با محدود کردن آن به موضوع طراحی، شناخت دقیق تری از ارتباط بین آنها پیدا کرد. با توجه به ابعاد فرهنگ که شکل دهنده امور و پدیده های اجتماعی است تعریف¬های مختلفی از آن ارائه شده است. 
تیلور، فرهنگ را به مفهوم وسیع کلمه در قومشناسی، مجموعه‌ای پیچیده است از شناخت، باورها، هنرها، اخلاق، حقوق، آداب و رسوم و دیگر قابلیت‌ها یا عاداتی را در بر می‌گیرد که انسان به عنوان عضو جامعه کسب می‌کند. از نظر مالینوفسکی، فرهنگ مجموعه‌های متشکل از دست ساخته ها، کالاها، فرآیندهای فنی، اندیشه ها، عادت و ارزش های موروثی و واقعیتی منحصربه‌فرد است. هافستد به دو نوع فرهنگ متمایز اشاره می کند، فرهنگی که در موسیقی، نقاشی، ادبیات و امثال آن جلوه کرده و تاکید بر یک محصول و یک دست ساخته دارد و میراث فرهنگی جامعه را تشکیل می دهد. می‌توان آن را نرم‌افزار ذهن دانست که پدیده‌های جمعی مردم در آن محیط زندگی می کنند در آن سهیم هستند.