گروه دانش دریا - بخش اول و دوم گفت و گو با استاد دکتر حمید زراعت گر، رییس دانشکده مهندسی دریا امیر کبیر را در شماره های  پیشین روزنامه دریایی اقتصادسرآمد، خواندید، حسب اهمیت موضوع، بخش سوم و پایانی را تقدیم می کنیم با این امید که نگاه مردم، مجلس و دولت از خشکی محور به سمت دریامحور بچرخد و از نعمات بسیار بالای اقتصاد دریا بهره مند شویم:
هم در شمال و هم در جنوب، ظرفیت های نهفته عظیمی وجود دارد که هر کدام از آنها فعال شوند، سهم قابل توجهی از اقتصاد کل ایران را به دوش می کشند. 
مثال های متعدد و فراوانی می توان مطرح کرد؛ برای مثال: خشکسالی یک پدیده در ایران است و در فللات مرکزی به طور جدی این اتفاق دارد می افتد؛ ایران چه باید بکند که هم از این خشکسالی بگذرد و هم کشورش را به درستی توسعه بدهد، اشتغال ایجاد کرده و ظرفیت های اقتصادی را به کار بگیرد؟ باید برود به سمت دریا. کدام دریا و کدام سمت؟ هر دو سمت! اشتباه می کنیم اگر خیال کنیم که فقط باید به سمت جنوب برویم. ما دو دریا داریم و هر کدام ظرفیت های بزرگی دارند. سواحل طولانی داریم در جنوب ایران که دست نخورده است. سواحل مکران و حتا غیر مکران یعنی از بندرعباس به سمت بوشهر، بخش های بزرگی از سواحل بکر هستند. و همه و همه ظرفیت های بالا و همه جور دارند: از منابع شیلات و داخلی دریا تا انتقال صنایع آب بر به آن سواحل، کشاورزی پایه دریا، حمل و نقل بر پایه دریا، توسعه گردش گری دریا و... در جنوب و حتا در شمال کشور ممکن است. 
شمال می تواند قطب گردش گری دریایی نه فقط در داخل بلکه درسطح بین الملل می تواند باشد؛ اما اکنون استفاده از دریا در آنجا هم بسیار محدود- در حد شنا کردن یا استفاده محدود از قایق های بسیار قدیمی- است و بستر لازم گردش گری(توریست) ایجاد نشده است. 
گردش مالی توریسم دریایی جهان بیش از صد میلیارد دلار است. این رقم بسیار بزرگی است. سی درصد این مبلغ به ساخت و تولید و هفتاد درصد آن به خدماتی است که به مردم داده می شود. ترکیه که از کشورهای نزدیک ما از نظر فرهنگی و سواحل است، حدود 500 میلیون دلار درآمد توریست دریایی دارد؛ اما متاسفانه ما در ایران تقریبا توریست دریایی نداریم- اگر هم هست سهم بسیار ناچیزی است-  و سهم چندانی از این اقتصاد بزرگ نصیب ما نمی شود. 
سهم گردشگری(توریست) در اقتصاد جهان بین 6 تا 10درصد است که این مقدار بر اساس آمار مرکز آمار ایران ارائه داده، حدود 1.2 درصد در ایران است. در دل این 1.2درصد، سهم توریست دریایی تقریبا صفر است. سواحل مکران و غیر مکران و سواحل شمال ایران ظرفیت های عظیم و نهفته برای توسعه دارند. گردشگری یک نمونه بود که ذکر کردم که اگر فعال شود، می توانیم به تبع، صنایع وابسته را فعال کنیم و به توسعه پایدار با اشتغال زایی بالا برسیم.
فرض کنید که گردشگری دریایی فقط منجر شود به ساخت قایق های کوچک. همین یک مورد، چقدر در اشتغال، بهبود ساخت و سازهای سواحل و گردش مالی منجر می شود؟ حال تصور کنید که تمامی ابعاد صنایع دریایی و منافع سواحل به کار گرفته شود؛ آن گاه به چه مزیتی خواهیم رسید؟

اقتصادسرآمد: اقتصاد دریا در سایر کشورها؟
زراعت گر: وضعیت اقتصاد دریا در سایر کشورها چگونه است؟ به نظر می رسد که کشورهای دیگر سرمایه گذاری بسیار بزرگی بر اقتصاد دریا داشته اند و رشد شتابنده ای در این رابطه داشته و دارند. 
چین با برنامه ریزی موفقی که از سال 1999 داشت، به سرعت سهم یک درصدی خود را بالا برد. کره جنوبی و ژاپن به 30درصد سهم از بازار اقتصاد دریا رسیده اند. کشورهای اروپایی که سهم خود را به دلیل تولید ارزان در کشورهای دیگر از دست دادند، به ساخت و سازهای ویژه و تولید کشتی های خاص روی آوردند که از تکنولوژی روز بهره مند هستند. مثلا ایتالیا و فرانسه سهم بزرگی از ساخت کشتی های مسافربری را دارا هستند که کشتی های  فوق العاده پیچیده ای هستند از نظر طراحی و ساخت. 
بخشی از کشورهایی که تکنولوژی روز دنیا را داشتند، ساخت کشتی را تعطیل کرده و به سراغ ساخت تجهیزات رفتند. هلند یکی از آن کشورهاست که بدنه را خودش نمی سازد؛ بلکه بدنه را در کشورهای دیگر تولید و با تجهیزات اختصاصی خود، آن را تجهیز می کند. نروژ هم تقریبا به همین سبک عمل می کند. حتا کشورهایی که از سواحل طولانی هم برخوردار نیستند اما صاحب تکنولوژی هستند، به سراغ ساخت تجهیزات با فناوری روز رفته و موفق شده اند. 
ما به عنوان کشور ایران، قابلیت در ساخت کشتی های ساده تر و معمول است زیرا ساخت تجهیزات، نیاز به زمان دارد و نیز، صرفه اقتصادی ندارد و بهتر است وارد شوند. در حوزه کشتی های کانتینر بر، نفت کش و ... قابلیت داریم و قابلیت خوبی هم داریم. 
همه این کشورهایی که به خاطر رقابت، کشتی سازی را تعطیل کنند و به تولید تجهیزات یا کشتی های خاص روی بیاورند، یک بخش از کشتی سازی را حفظ کرده اند و آن بخش نظامی آن هاست. به خاطر این که دراین باره نمی توانند وابسته باشند. 
ایران در دهه 40 شروع کرد؛ در دهه 50 در حال شکل گیری بود؛ دهه 60 و بعد از جنگ، اولین ساخت و سازها ی جدی کشتی سازی صورت گرفت، در انتهای دهه 70 و اوایل دهه 80 رشد کرد و ما تعداد قابل توجهی کشتی تجاری ساختیم. با برخورد به تحریم ها و رقابت شدید جهانی، و مواجهه شدیم با ضعف های درونی در رابطه با فنون، علوم و مهارت ها و نیز بازار داخلی و مصرف داخلی به شدت کاهش یافت، کارخانجات هم دچار مشکل شدند و به ناچار، بخشی از بازار را به کشورهای چین و کره واگذار کردیم و در نتیجه، کشتی سازی ما که به سرعت رسیده بود، دچار افت در تولید شوند. 
 به دلیل تحریم ها، با مشکل زمان بندی در طراحی و تولید مواجه شدیم؛ زیرا کشتی ساز الزاما تمامی اجزای یک کشتی را نمی سازد؛ بلکه بدنه را می سازد و با تجهیزات از کشورهای مختلف تامین و نهایی می کند. تحریم ها مانع تحقق زمان بندی شد و مشتری ها به سمت کشورهای دیگر رفتند. این یک قاعده است برای تمامی کشتی سازی ها در جهان که یک بخش را خودش می سازد و بخش های دیگر تجهیزاتی را وارد کند؛ مشکل در تامین تجهیزات، زمان بندی ساخت و ساز را از بین برد. 

توصیه به تصمیم سازان و تصمیم گیران
اقتصادسرآمد: برای تاکید به موارد بالا، به عنوان یک استاد نخبه و رییس دانشکده مهندسی دریا، توصیه صریح و روشن و مستقیم شما به نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی و نیز دولت محترم به عنوان ارکان قانون گذاری، برنامه ریزی و اجرا که می توانند بسیار موثر باشند درتوجه به اقتصاد دریا چیست؟
زراعت گر: در برنامه توسعه بعدی و همچنین در بودجه کشور که از قوانین مهم کشور است، توسعه دریا محور، سهم قابل توجهی به خودش اختصاص دهد؛ زیرا ظرفیت اقتصاد دریا، بسیار بالاست و منافع آن به سرعت به کل کشور می رسد. استفاده ای که الان از اقتصاد دریا می کنیم، بسیار محدود و ناچیز است. بزرگ ترین و توسعه یافته ترین شهرهای ما باید مانند دنیا، در کنار سواحل باشد. اگر سریع به اقتصاد دریا با تمام توان ورود نکنیم، خسارت می بینیم. اگر با برنامه وارد بهره برداری از اقتصاد دریا نشویم، نیازها مردم را وادار به ورود به این حوزه می کند و بدون برنامه و ناهمگن عمل خواهد شد. برای مثال به مازندران که طبق آمار 3.5 میلیون جمعیت داشت، اکنون همین مقدار مهاجر دارد. انتظار می رود طی دو دهه آینده، حدود 20 میلیون نفر دیگر مهاجرت کند. انتظار من این است که با برنامه ریزی دولت، بخش مهمی از فلات مرکزی به سواحل جنوبی ایران مهاجرت کند. این مستلزم برنامه ریزی است و اقدام زودهنگام. 
اگر ما به عنوان قانون گذار، قوانین لازم و به عنوان مجری، برنامه لازم را نداشته باشیم و زمان را از دست بدهیم، اتفاق ها به صورت کنترل نشده رخ خواهد داد و ناچار، وارد بحران بزرگی خواهیم شد. 
لازم است برنامه داشته باشیم تا به همه فرصت مناسب برای تصمیم گیری و حرکت منظم و مستمر به سمت سواحل بدهیم و همزمان، توسعه متوازن و موفقی در جنوب و شمال داشته باشیم.