چرا ایران در قاره جنوبگان طلیعه دار نیست! 
گروه راهبرددریایی – محمدرحیمی ، امید اسماعیلی - مؤلفه‌های متعددی به صورت سینرژیک و متأثر از یکدیگر، شاکله قدرت یک کشور را می‌سازند؛ یکی از مؤلفه های اساسی و سرآمد در تولید اقتدار ملی کشورها میزان توانمندی آن کشور در برخورداری از علم و فن آوری است. آنچه مسلم است توانمندی و اقتدار علمی یکی از مظاهر قدرت هر کشوری است. ایران، که در بسیاری از علوم و فنون نوین جهانی داعیه دار است، قصد دارد پا در بستر سخت و طاقت فرسای جدیدی بگذارد که محک جدی برای توانمندی علمی کشور و اهالی علم محسوب می شود: قاره جنوبگان! هرچند کشور ما در این زمینه، طلیعه دار نیست، اما شرایط محیطی ویژه در جنوبگان و شرایط دسترسی سخت به آنجا، امکان حضور هر کشوری را در آنجا مقدور نمی کند و این یک محک واقعاً جدی برای فعالیت های علمی برای تمامی کشورهای دنیا به حساب می آید. 
ديپلماسي علمي فراتر از ديپلماسي سياسي و اقتصادي است. قدرت ديپلماسي سياسي و اقتصادي در جهان امروز، ريشه در دانايي و توانايي علمي كشورها دارد و هرچه دامنه اين دانايي وسيعتر باشد، قدرت ديپلماسي هم بيشتر می باشد. قاره جنوبگان فرصت‌های منحصر به فردی را به دانشمندان در بسیاری از رشته‌ها برای بهبود درک شرایط منطقه‌ای و جهانی ارائه می‌دهد.
حضور ایران در جنوبگان علاوه بر ابراز توانمندی های علمی و تکنولوژیک، نشانه ای از توان و نفوذ بین المللی خواهد بود؛ چرا که حضور میدانی در آن منطقه، به ایران اجازه می دهد در مباحث و تصمیم‌های مربوط به این منطقه شرکت کنند.
تردد و حضور در جنوبگان، تأسیس پایگاه و فعالیت های تحقیقاتی در محیط خشن و سخت جنوبگان، نیازمند بررسی و برنامه ریزی دقیقی است که با حداقل هزینه ها، حداکثر بهره وری و بهره برداری میسر گردد، از این رو، استفاده از تجارب سایر کشورها، بهره‌گیری از تجارب و دانسته‌های متخصصان و یا افرادی که قبلاً تجربه حضور در جنوبگان را داشتند، می‌تواند بسیار راهگشا باشد. برهمین مبنا، پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی که مسئولیت مطالعه و بررسی های علمی در این زمینه را برعهده دارد، نشست هایی تخصصی با افراد ذی صلاح را در دستور کار خود قرار داده است و دومین نشست آن طی روزهای پایانی سال 1402برگزار کرد.

اهمیت قاره جنوبگان
خبر انتقال کوه یخ از جنوبگان به فجیره ـ امارات ـ برای تامین کمبود آب، علاوه بر عجیب بودن، نشان از قابلیت خاصی در جنوبگان دارد؛ ۷۰ درصد آب شیرین دنیا در جنوبگان قرار دارد؛ این در حالی است که منابع آب شیرین تنها ۳٪ از کل منابع آب بر روی کره زمین را تشکیل می‌دهد.این قاره، ۱۰ درصد خشکی های زمین (پنجمین قاره بزرگ کره زمین) را تشکیل می دهد که بزرگتر از قاره اروپاست. جنوبگان، با مساحت 14 میلیون و 600 هزار كیلومتر مربع ، بیش از هشت و نیم برابر مساحت ایران وسعت دارد.
قاره جنوبگان (Antarctica) تنها قاره‌ای است که ساکنان بومی ندارد. این قاره بر اساس تعریف جغرافی‌دان‌ها، بیابان محسوب می‌شود و با در نظر گرفتن این مسئله، می‌توان گفت بزرگترین بیابان روی زمین است. قاره‌ای که قطب جنوب را در خود جای داده است و رکورد سردترین دمای ثبت شده بر روی کره‌ی زمین (حدود ۸۹ درجه سانتی گراد زیر صفر) را نیز در اختیار دارد. بخش عمده‌ای از سطح قاره جنوبگان (حدود ۹۸ درصد) با یخ پوشیده شده و متوسط ضخامت این یخ‌ها حدود ۱۸۰۰ متر برآورد می‌شود.
انجام فعالیت‌های گسترده تحقیقاتی و به رخ کشیدن قدرت علمی و توان دریایی دلیل کشورها برای حضور در جنوبگان است. هم اکنون ۳۰ کشور دنیا از جمله آمریكا، روسیه، شیلی، فرانسه ، آرژانتین، هند، پاكستان و برزیل در جنوبگان پایگاه داشته و در حوزه های اقیانوس شناسی، تغییر اقلیم، اخترشناسی ، هواشناسی و... فعالیت می کنند. دو نوع ایستگاه دائمی و فصلی در جنوبگان ایجاد شده كه بیشترین ایستگاه دائمی را روسیه با 10 ایستگاه دارا است و ایستگاه امریكا نیز از حد یك ایستگاه فراتر رفته و در واقع یك مجتمع تحقیقاتی است بنابراین با توجه به پیشرو بودن ایران در زمینه تولید علم و علوم دریایی نباید از این عرصه به دور باشد. از میان کشورهای همسایه ایران، هند و پاکستان در این قاره حضور دارند و ترکیه، امارات و عربستان نیز در حال برنامه ریزی برای ایجاد پایگاه هستند.
از نظر علمی حضور در این منطقه این فرصت را برای ایران فراهم می‌کند تا تحقیقات مرتبط با این منطقه که دارای شرایط منحصر به فردی است انجام دهند. مرتضی توکلی ، رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، در نشست دوم تخصصی حضور ایران در قاره جنوبگان، گفت: «ایران از چرایی حضور در این منطقه عبور کرده و اکنون در مسیر چگونگی تحقیقات میدانی و غیر میدانی جنوبگان است و در این راه نیازمند شناخت بیشتر است. بهره مندی از تجربیات افرادی که به جنوبگان سفر کرده اند یکی از راه های این شناخت است و وزارت علوم نیز از تحقیقات دانشگاه ها و پژوهشگران در این زمینه حمایت خواهد کرد.»

حضور در قاره جنوبگان
معمولاً تصاویر آرام قطب جنوب و قاره جنوبگان بیشتر دیده اشت؛ اما جنوبگان منطقه‌ای بادخیز است و برخی از تندترین بادهای جهان را تجربه می‌کند. بادهایی که سرعت‌شان به راحتی از ۱۵۰ کیلومتر در ساعت فراتر می‌رود و گاهی تا ۳۰۰ کیلومتر در ساعت هم می‌رسد. شدیدترین بادهای قطبی معمولاً از نوع باد کاتاباتیک (باد پایین‌رو) هستند. چون معمولاً هوای فشرده از سمت کوه‌ها و نقاط مرتفع که سردترند به سمت پایین‌ می‌آید و باد ایجاد می‌کند.منطقه جنوبگان نقش ویژه‌ای در کنترل دمایی و تعیین اقلیم کره زمین دارد. به دلیل شرایط جغرافیایی جنوبگان، کم فشارهای مختلفی در این منطقه شکل می‌گیرند و نه تنها بر اقلیم آن منطقه تاثیر می‌گذارند بلکه در اقلیم کره زمین نقش‌آفرینی می‌کنند.
حسین فرجامی، رییس مرکز ملی تحقیقات جنوبگان به عنوان سخنران در نشست مذکور،  با اشاره به انتشار مقاله مستقل پژوهشگران ایرانی در یکی از مجلات پر استناد بین‌المللی، گفت: «در این مقاله توانستیم الگوریتمی برای ردیابی و شناسایی سامانه کم‌فشار قطبی طراحی کنیم به طوری که می‌توان از این الگوریتم برای مدل‌های عددی و بالا بردن دقت پیش‌بینی‌های جهانی استفاده کرد.»

برای انتقال محققان ایرانی به منطقه جنوبگان باید تمهیدات لازم انجام شود 
فرجامی عنوان این مطالعه را فعالیت کم فشار در دریاهای پیرامونی قطب جنوب بیان کرد و گفت: «کم فشارهای قطبی یک نوع از سامانه‌های جوی مناطق قطبی است که از ویژگی‌هایی چون اندازه کوچک و مدت زمان ۳ تا ۶ ساعته در دریاهای پیرامونی قطبی برخوردار است و موجب امواجی سهمگینی در سطح دریا می‌شود که این امواج برای دریانوردان و فعالان این عرصه بسیار خطرناک است و تهدیدی برای ایمنی در عملیات دریایی و فعالیت در مناطق قطبی مانند ماهیگیری، کشتیرانی و اکتشافات قطبی خواهد بود؛ بدین سبب برای انتقال محققان به منطقه جنوبگان باید تمهیدات لازم انجام شود.»

امیدوارم به زودی ایران بتواند اولین گزارش خود از پایگاهش در قاره جنوبگان ارایه دهد.»
فرجامی در پایان سخنانش گفت: «ما چیزی از کشورهای همسایه همچون ترکیه که در قاره جنوبگان حضور یافته اند ،کم نداریم و تا شانس حضور داریم باید سریعتر اقدام کنیم. امیدوارم به زودی ایران بتواند اولین گزارش خود از پایگاهش در قاره جنوبگان ارایه دهد.»
طرح حضور ایران در جنوبگان و تأسیس پایگاه دایمی جمهوری اسلامی ایران در جنوبگان توسط پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی به وزارت علوم ارائه شد که نیازمند ارائه در هیات دولت و طرح لایحه آن در مجلس است.
برادران امیدوار در سال‌هایی که جهانگردی با دشواری‌های بسیاری همراه بود، اقدام به سفر به دور دنیا کردند. عبدالله امیدوار نخستین مسافر ایرانی و آسیایی به قاره جنوبگان محسوب می شود. در سال ۱۳۷۸ یک محقق ایرانی در یک دوره چندماهه به همراه محققان روسی و هندی به این منطقه اعزام شد. این سفر ۹۹ روزه بر پایه تحقیقات و بررسی‌های علمی استوار بود و اعزام کارشناس ایرانی با هماهنگی مرکز ملی اقیانوس‌شناسی صورت گرفت. اما پس از آن دیگر اعزامی از ایران صورت نگرفت. ایران عضو پیمان جنوبگان نیست اما در سال ۲۰۱۴ به عضویت کمیته علمی تحقیقات جنوبگان SCAR درآمد و زمینه مشارکت در تحقیقات جنوبگان و احداث پایگاه دائمی تحقیقاتی در قطب جنوب برای کشور فراهم شد.
نظام معاهده‌ای حاکم بر جنوبگان، مجموعه‌ای متشکل از معاهده قطب جنوب در سال ۱۹۵۹ به همراه کنوانسیون‌های دیگری که به وسیله اعضای مشورتی معاهده ۱۹۵۹ است که در موضوعات مختلف جنوبگان تنظیم شده‌اند. این معاهده بحث‌های مربوط به حاکمیت در منطقه را کنار گذاشت و کلیه فعالیت‌های نظامی اعم از ساخت پایگاه‌های نظامی و درگیری نظامی و آزمایش سلاح‌های هسته‌ای را ممنوع اعلام کرد.
اما از دهه ۱۹۶۰ دیدگاه جدیدی با عنوان جنوبگان به عنوان میراث مشترک بشریت با محوریت سازمان ملل شکل گرفت. این دیدگاه که در بین قریب به اتفاق کشورها پذیرفته شد، ضمن رد هر ادعای حاکمیتی بر منطقه، خواستار طرح موضوع در مجمع سازمان ملل و برقراری رژیم جهانشمول مبتنی بر میراث مشترک بشریت در این منطقه است. اهمیت این موضوع بر اثر اثبات وجود منابع معدنی و دریایی، انحصاری بودن نظام معاهده قطب جنوب، انعقاد کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاها، به ویژه پذیرش اصل میراث مشترک بشریت در بستر و زیربستر دریاها و اعماق اقیانوس‌ها افزایش یافت. در حال حاضر قاره جنوبگان نه یک کشور، بلکه یک قلمرو سیاسی است. گرچه این منطقه از سال ۲۰۰۲ دارای پرچم است، اما از دولت برخوردار نیست و توسط یک مجموعه قانونی الزام‌آور از توافقات بین‌المللی اداره می‌شود و اکثر بازدیدکنندگان قطب جنوب تابع قوانین جنوبگان کشور خود می‌باشند.
ادامه دارد...