سرنوشت ساماندهی خورها و فاضلاب بندرعباس به کجا رسید؟
​​​​​​​گروه زیست محیطی دریایی -سعید قلیچی - طرح بزرگ ساماندهی فاضلاب شهر بندرعباس طی سال‌ها قبل با هدف تصفیه، بازچرخانی و انتقال آن در صنعت در راستای حل بزرگترین چالش محیط زیستی استان هرمزگان و همچنین تامین پایدار آب مورد نیاز صنایع این استان کلید خورد که یکی از اهداف مهم این طرح، تکمیل چرخه پساب و بازچرخانی منابع آبی بود تا بتواند عنوان راه‌حلی برای مدیریت منابع آب عمل کند.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، قصه غم انگیز ورود فاضلاب شهر بندرعباس به خلیج فارس سال‌هاست که تبدیل به یکی از چالش‌های محیط زیستی در سواحل استان هرمزگان و مرکز این استان شده است. برای سال‌های سال هیچ برنامه‌ریزی مشخصی برای حل این بحران پیش‌بینی نشده بود. در تمام این سال‌ها هیچ اقدام اساسی نیز برای حل این بحران انجام نشده و عمده کارهایی که صورت گرفته تنها برای رفع مشکل به صورت مقطعی در دستور کار قرار گرفته است.
در این میان خبرگزاری مهر در گزارشی نوشته است: خورها که محل ورود آب به دریا هستند فرصتی برای توسعه گردشگری در شهر بندرعباس است اما بی‌توجهی‌ها موجب شده که این فرصت تبدیل به تهدیدی برای سلامت شهروندی شود. خورها یکی از بخش‌های مهم شهر بندرعباس است که در نقاط مختلفی از شهر قرار گرفته‌اند، این خورها در واقع رودخانه‌های فصلی و آبراهه‌هایی هستند که از قدیم الایام از شهرهای مختلف و ارتفاعات جاری شده و از شهر بندرعباس به دریا می‌ریزند، بخش عمده‌ای از این خورها دیگر آبی در بر ندارند اما همان میزان آبی هم که در آن‌ها جاری است به علت عدم رسیدگی متولیان امر به نقاطی چالش برانگیز تبدیل شده است.
بدون شک یکی از معروف‌ترین خورهای بندرعباس «خور گورسوزان» است که علت شهرت آن به دلیل رهاسازی فاضلاب در آن است، در بقیه خورهای بندرعباس هم چنین چالشی وجود دارد و به جای اینکه این مکان‌ها زیباترین محیط شهری جهت میزبانی از گردشگران باشند تبدیل به محلی برای دپوی انواع آلودگی‌ها و بیماری‌ها شده اند. یکی از چالش‌های عمده محیط زیست و جامعه در شهر بندرعباس، عدم لایروبی و مدیریت صحیح خورها است. خور نایبند به عنوان یکی از خورهای مهم این شهر، به علت عدم لایروبی مستمر، با مشکلات متعددی مواجه شده است. مالکیت خورهای محدوده شهر بندرعباس با آب منطقه‌ای است و از طرفی هم مردم از شهرداری انتظار دارند تا رسیدگی به این خورها را در دستور کار قرار دهد.

تاکید بر ساماندهی خورهای بندرعباس 
در گذشته اختلافاتی بین شهرداری بندرعباس و شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان بر سر رسیدگی به خورهای شهری وجود داشت اما در سال ۱۴۰۰ سند ملی «مدیریت بحران کشور» توسط رئیس جمهور ابلاغ شد که طبق آن وظیفه لایروبی، نظافت مسیل و خندق‌ها در داخل شهر بر عهده شهرداری و در روستاها برعهده دهیاری‌ها قرار گرفت، از این رو انتظار مردم از شهرداری بندرعباس انتظاری به جا است.
یک کارشناس حوزه محیط شهری در گفتگو با مهر اظهار کرد: متولیان امر باید به طور منظم خورها را لایروبی کنند تا از انباشت رسوبات و زباله‌ها جلوگیری شود از طرفی باید سیستم‌های مدیریت فاضلاب بهبود یابد و از سرازیر شدن فاضلاب به خورها جلوگیری شود. وی افزایش آگاهی عمومی در مورد اهمیت رعایت مسائل بهداشتی و محیط‌زیستی را امری مهم دانست و گفت: خورها یک فرصت برای شهر بندرعباس هستند اما متأسفانه در سایه بی‌توجهی‌ها به تهدیدی عمومی تبدیل شده‌اند.
همچنین یکی از تأکیدات استانداران مختلف در ادوار گذشته زیباسازی خورها و استفاده از ظرفیت آن‌ها در جذب گردشگران بوده است و در آخرین مورد، شهرداری بندرعباس مکلف شده بود تا طرح زیباسازی و ساماندهی خورها را اجرا کند. اخیراً شهردار بندرعباس از آماده کردن طرحی برای زیباسازی خورهای بندرعباس خبر داده است. البته ساماندهی و زیباسازی خورهای بندرعباس موضوع جدیدی نیست و در دوره شهردار پیشین بندرعباس نیز این طرح اجرا شده است که با شکست روبرو شد.

سرنوشت طرح ساماندهی فاضلاب بندرعباس
با تلاش مسئولان استان هرمزگان و با کمک صنایع و همچنین حمایت بانک ملی ایران قرار است تا اتفاقات خوبی در زمینه ساماندهی وضعیت فاضلاب شهر بندرعباس عملیاتی شود. سال 1402 بود که موضوع تصفیه و استفاده از پساب فاضلاب شهر بندرعباس توسط صنایع استان هرمزگان با جدیت مورد پیگیری قرار گرفت و وارد دستور کار مسئولان اجرایی استان شد. پس از آن رسانه‌ها گزارش دادند که برخی از صنایع بزرگ استان هرمزگان نیز به این موضوع ورود کردند. با آغاز فرآیند اجرایی و جدی موضوع ساماندهی فاضلاب شهر بندرعباس، برخی از مسئولان استان هرمزگان اعلام کردند که با برنامه‌ریزی صورت گرفته و طبق زمان‌بندی مشخص شده، قرار است تا شهریور ۱۴۰۴ پروژه فاضلاب بندرعباس به نقطه پایانی خود برسد و دیگر خبری از ریخته شدن فاضلاب شهر بندرعباس به دریا نباشد.
ساماندهی فاضلاب بندرعباس آرزوی دیرینه و باقیماندۀ مردم بود که متأسفانه به‌دلیل سختی کار و عدم جسارت لازم در دوره‌های قبلی انجام نشده بود اما در سه سال گذشته بالغ بر 3500 میلیارد تومان منابع به طرح تزریق شد و روند اجرای پروژه تداوم یافت. اجرای این پروژه مهم و اساسی ناشی از اتخاذ چند تصمیم راهبردی بود که یکی از مهمترین این تصمیمات، واقعی‌سازی قیمت آب مصرفی صنایع و بالابردن قیمت در سال 1400 بود و تصمیم مهم دیگر محدودسازی و ممنوعیت برداشت آب دریا و شیرین‌سازی آن بود که در نتیجه آن خرید پساب فاضلاب برای صنایع دارای صرفه اقتصادی شد.

تهدید محیط زیستی دریا با فاضلاب بندرعباس
شهروز شجاعی، نائب رئیس هیات مدیره شرکت تامین و توسعه زیرساخت خلیج فارس، با اشاره به معضل فاضلاب بندرعباس اظهار داشت: تا پیش از این سالانه حدود ۳۶ میلیون مترمکعب  فاضلاب خام و بی‌کیفیت به خلیج فارس سرازیر می‌شد که تهدیدی جدی برای محیط زیست بود اما اکنون با تلاش‌ها و حمایت‌های صورت گرفته پساب ورودی به دریا به کیفیت استاندارد رسیده و حتی در آبیاری فضای سبز نیز قابل استفاده است. وی تاکید کرد: که این پروژه نه تنها آلودگی دریا و نواحی ساحلی را کاهش می‌دهد بلکه منابع آب پایداری را برای صنایع غرب بندرعباس تأمین می کند که در شرایط فعلی بحران بی‌آبی کشور می تواند به عنوان یک طرح آزمایشی موفق الگویی برای سایر استان‌ها و شهرهای کشور باشد.
آبان ماه سال جاری بود که برخی از مسئولان اجرایی استان هرمزگان اعلام کردند که فاضلاب ورودی به خلیج فارس هم از نظر شاخص‌های آلایندگی محیط‌زیستی در سطح استاندارد قرار دارد و بخش‌های باقی‌مانده در طرح ساماندهی فاضلاب بندرعباس مربوط به کیفی‌سازی و شیرین‌سازی آب همچنین تحویل آن به صنایع است. بر این اساس در برخی محلات نیز فاضلاب ورودی به خورها مثل خور گورسوزان چهره شهر را زشت کرده بود که عملیات اجرایی آن طرح هم شروع شده است و بیش از 60 درصد لوله‌ها رسیده است و مطابق برنامه زمان‌بندی اجرا و به مردم بندرعباس تحویل خواهد شد.

جایگاهی برای طرح ساماندهی فاضلاب
در ابر پروژه محیط زیستی ملی و استراتژیک ساماندهی فاضلاب شهر بندرعباس، بانک ملی ایران با حمایت‌ها و کمک‌های مالی خود با تزریق مبلغی به ارزش ۱۵ هزار میلیارد ریال از ابتدای سال ۱۴۰۲ در مراحل و فازهای مختلف خون جدیدی به رگ‌های این طرح تزریق کرد و هم اکنون که ۷۰ درصد  طرح پیشرفت یافته است نیز همچنان حامی این طرح ملی است؛ به گفته مسئولان این طرح تا زمستان ۱۴۰۴ کامل به بهره برداری خواهد رسید و این منبع آب پایدار درب کارخانه‌ها تحویل خواهد شد. این طرح که به عنوان بزرگترین پروژه بازچرخانی و استفاده مجدد از فاضلاب شهری کشور یکی از کلیدی‌ترین طرح‌های محیط زیستی استان هرمزگان و کشور محسوب می‌شود، بانک ملی ایران با حمایت‌های خود از این طرح موجب حفظ و بهره‌وری پایدار از منابع طبیعی منطقه، نجات سواحل خلیج فارس و اکوسیستم دریا و همچنین تامین پایدار آب مورد نیاز صنایع استان شده است.

بررسی پساب ورودی فاضلاب بندرعباس به دریا
همچنین مدتی قبل بود که رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج‌فارس و دریای عمان از انجام نمونه‌برداری برای بررسی وضعیت پساب ورودی فاضلاب شهر بندرعباس به دریا خبر داد. صدیق مرتضوی با اعلام این خبربه مانا  اظهار کرد: طرح بررسی نقش خروجی تصفیه‌خانه فاضلاب شهری بندرعباس از سال گذشته آغاز شده است.  رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج‌فارس و دریای عمان افزود: طی هفته گذشته، گشت پاییز سال دوم طرح بررسی نقش خروجی تصفیه‌خانه فاضلاب شهری بندرعباس بر شرایط محیطی و جوامع زیستی آب‌های ساحلی، انجام شده است. رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج‌فارس و دریای عمان خاطرنشان کرد: این نمونه‌برداری شامل پروژه‌های بررسی پارامتر‌های کیفی آب در سواحل دریافت کننده و پساب تصفیه خانه شهر بندرعباس، پروژه بررسی آلاینده‌های آلی و معدنی در آب‌های ساحلی دریافت کننده و پساب تصفیه خانه شهر بندرعباس بوده است.
مرتضوی رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج‌فارس و دریای عمان اضافه کرد: پروژه بررسی اثرات خروجی تصفیه خانه شهر بندرعباس بر روی جوامع بزرگ بی‌مهرگان کف‌زی در آب‌های ساحلی بندرعباس انجام شده است. رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج‌فارس و دریای عمان همچنین عنوان کرد: در این طرح، نمونه‌برداری به صورت فصلی از ۱۵ ایستگاه منتخب انجام می‌شود که در فصل پاییز امسال، تاکنون نمونه‌برداری از ۹ ایستگاه انجام شده و نمونه‌برداری از شش ایستگاه باقیمانده، تا پایان هفته جاری انجام می‌شود. رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج‌فارس و دریای عمان ادامه داد: برداشت آب و رسوب به منظور سنجش مواد مغذی، BOD, COD، دترجنت، کلی‌فرم، فلزات سنگین، کلروفیل، آلاینده‌های نفتی، مواد آلی، دانه‌بندی و ماکرو بنتوز‌ها انجام شد. مرتضوی رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج‌فارس و دریای عمان در انتها نیز گفت: ثبت فاکتور‌های محیطی شامل دما، شوری، اکسیژن و PH با استفاده از دستگاه پرتابل در محل انجام شده است.