بازیگران اصلی اقتصادی و امنیتی اقیانوس هند کدام کشورها هستند؟

​​​​​​​گروه اقتصاد بین الملل-امید اسماعیلی-  اقیانوس هند به علت برخورداری از موقعیت ژئوپلیتیکی، تنگه‌ها و آبراهه‌های استراتژیک، نقش مواصلاتی و همچنین اهمیت راهبردی و اقتصادی، در سال‌های اخیر مورد توجه جدی قدرت‌های بزرگ جهانی و منطقه‌ای قرار گرفته است. کشور چین در راستای تبدیل شدن به قدرت جهانی به دنبال حضوری فعال در آب‌های آزاد و بنادر استراتژیک و راهبردی جهان است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، بررسی برخی مطالعات نشان می‌دهد که یک رقابت ژئوپلیتیکی در آینده ایجاد خواهد شد. اهمیت اقیانوس هند در اقتصاد جهانی در حال افزایش است و همین مسئله باعث شده تا بازیگران جدیدی تمرکز خود در تجارت را به این منطقه معطوف سازند. طی سال‌های گذشته بازیگران سنتی از تجارت در اقیانوس هند کاهش‌یافته و بازیگران جدیدی مانند چین در حال نقش‌آفرینی بیشتر در منطقه هستند. به‌طور کلی، هند، بزرگ‌ترین واردکننده و صادرکننده در این منطقه است و پس از هند، سنگاپور، مالزی، استرالیا و تایلند جایگاه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند.
طی دودهه ‌گذشته، کشورهایی از جمله هند، اندونزی و سنگاپور افزایش قابل‌توجه تولید ناخالص داخلی را تجربه کرده‏‏‏‏‌اند. با صنعتی‌شدن کشورهای آسیایی، افزایش تقاضا برای کالاهای واسطه تولید مانند سنگ‌آهن، زغال‌سنگ و گاز طبیعی افزایش داشته ‌است. نیاز به این منابع، باعث افزایش حجم تجارت در سراسر اقیانوس هند شده است.

اهمیت اقیانوس هند در آینده جهان
اقیانوس هند منطقه کلیدی برای انتقال نفت و کالا از سراسر جهان است. این منطقه جغرافیایی شامل حدود 20‌درصد از منابع سطحی آب جهان، یک‌چهارم خشکی جهان و سه‌چهارم ذخایر نفت، آهن و قلع جهان می‌شود. سالانه 80‌درصد نفت استخراج‌شده از دریا و 9.84‌میلیارد ‌تن محموله از منطقه اقیانوس هند عبور می‌کند. در سال‌2020، حاشیه اقیانوس هند نزدیک به 6.17‌تریلیون دلار تجارت را ثبت کرد.
از طرف دیگر با در نظر گرفتن وضعیت تجاری امروز جهان در این منطقه می‌توان گفت که اهمیت اقتصادی، سیاسی و امنیتی اقیانوس هند در صحنه بین‌المللی احتمالا در سال‌ها و دهه‌های آینده افزایش خواهد یافت. به نظر می‌رسد بسیاری از بازیگران سنتی مانند استرالیا، فرانسه، هند، ژاپن، بریتانیا و ایالات‌متحده به گسترش حضور خود در اقیانوس هند ادامه خواهند داد، در حالی که تغییر شرایط ژئوپلیتیک منجربه ظهور بازیگران جدیدی مانند چین، امارات‌متحده‌عربی و روسیه شده است. همه این بازیگران از نظر اقتصادی، سیاسی و نظامی در کشورهای اقیانوس هند سرمایه‌گذاری می‌کنند که باعث امنیتی‌تر‌شدن منطقه شده است.

اهمیت ژئوپلیتیک اقیانوس هند برای ایران
اقیانوس هند، سومین اقیانوس از نظر وسعت است که یک‌پنجم از سطح کره‌زمین را شکل می‌دهد و در میان اقیانوس‌های جهان، گرم‌ترین حوزه اقیانوسی را تشکیل می‌دهد. از ویژگی‌های دیگر این اقیانوس وجود بادهای موسمی است که عمدتا در سرتاسر جنوب شبه‌قاره هند و آسیای جنوب‌شرقی می‌وزد که منجربه باران‌های فصلی می‌شود و همراه با جریان‌های آب گرم استوایی موجب تولید غذای بیشتر و جمعیت بیشتر شده است. ویژگی دیگر اقیانوس هند این است که به 4قاره، از شمال به آسیا، از غرب به آفریقا، از شرق به استرالیا و از جنوب به اقیانوس منجمد‌جنوبی متصل و نیز راه ورود به 7دریای مهم جهانی است و 4تنگه راهبردی جهان شامل تنگه‌هرمز، باب‌المندب، مالاکا و کانال سوئز از این اقیانوس می‌گذرد. این ویژگی‌ها همراه با وجود ذخایر عظیم نفت و گاز در شمال اقیانوس، اهمیت ژئوپلیتیکی و استراتژیکی آن را دوچندان می‌کند.
اقیانوس هند از جمله دریاهایی است که در درجه اول کشورهایی همچون آمریکا، چین، هند و روسیه در آن فعال هستند و در درجه بعدی می‌توان به نقش، انگلیس، فرانسه و استرالیا هم اشاره کرد. هرچند در سال‌های اخیر در شمال این اقیانوس کشتی‌ها و قایق‌های نظامی ایرانی نیز فعالیت دارند. انرژی شامل نفت و گاز، تجارت امنیت دریایی و یارگیری از جمله دلایل رقابت‌ها در اقیانوس هند به‌حساب می‌آید. شاید بتوان گفت که بعد از کاهش رقابت بین آمریکا و روسیه که فروپاشی شوروی باعث آن شد، رشد و توسعه سریع چین عامل اصلی رقابت‌ها در اقیانوس هند شده است.

جایگاه گردهمایی کشورهای حاشیه
 اقیانوس هند
هشتمین دوره گردهمایی کشورهای حاشیه اقیانوس هند (IOC) در عمان در تاریخ ۱۶ تا ۱۷فوریه ۲۰۲۵ (۲۸ و ۲۹بهمن‌ماه) با موضوع و با شعار «به سوی افق‌های جدید شراکت دریایی» با مشارکت مقام‌های عالی‌رتبه ۲۰کشور عضو برگزار می‌شود. میزبان این کنفرانس به‌صورت مشترک، عمان، هند و سنگاپور هستند. این گردهمایی اهمیت فراگیری و ایجاد مشارکت‌های جدید در بخش دریایی را دنبال می‌کند و هدف آن تقویت همکاری بین کشورها و موسسات برای رسیدگی به چالش‌های مشترک، تقویت اتصال و ترویج توسعه پایدار در منطقه است. در سایت وزارت امور خارجه عمان آمده است: «انتظار می‌رود این رویداد میزبان شرکت‌کنندگانی از بیش از ۶۰کشور و سازمان بین‌المللی باشد که نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک منطقه و نیاز به راه‌حل‌های مشترک است». وزیر امور خارجه کشورمان یکی از سخنرانان روز نخست این نشست خواهد بود. همچنین براساس اعلام خبرگزاری‌ها، در این کنفرانس ابزارهای تقویت مشارکت‌های دریایی، بهبود پیوندهای تجاری، حمایت از توسعه پایدار و مسائل مربوط به امنیت دریایی، تضمین آزادی کشتیرانی و استفاده از فناوری مدرن برای ارتقای امنیت و حاکمیت بندر مورد بحث قرار می‌گیرد.

جایگاه بین‌المللی گردهمایی IOC چیست؟
کنفرانس اقیانوس هند(IOC)، یک پلتفرم بین‌المللی سالانه است که به ارتقای همکاری‌های منطقه‌ای و رسیدگی به چالش‌ها در منطقه اقیانوس هند اختصاص دارد. این سازمان، سران دولت‌ها، مقامات ارشد، نمایندگان بخش خصوصی، دانشمندان و کارشناسان را گردهم می‌آورد تا در مورد موضوعات مورد علاقه دوجانبه، از جمله امنیت دریایی، توسعه اقتصادی، پایداری زیست‌محیطی و ژئوپلیتیک بحث کنند. این رویداد، گفت‌وگو و همکاری را میان کشورهای هم‌مرز با اقیانوس هند و همچنین قدرت‌های جهانی با منافع استراتژیک در منطقه تقویت می‌کند.
کنفرانس اقیانوس هند توسط بنیاد هند در سال ۲۰۱۶ با حضور ۳۰کشور در سنگاپور آغاز شد. در ۸سال گذشته، کنفرانس به‌عنوان مجمع مشورتی شاخص برای کشورهای منطقه در مورد مسائل منطقه ظاهر شده است. این کنفرانس تلاش می‌کند تا کشورهای حیاتی و شرکای اصلی دریایی منطقه را در یک پلتفرم مشترک گردهم آورد تا در مورد چشم‌انداز همکاری منطقه‌ای برای امنیت و رشد برای همه در منطقه (SAGAR)  بحث و گفت‌وگو کنند. از زمان تأسیس در سال ۲۰۱۶، «IOC» به‌عنوان یک انجمن مهم برای تقویت گفت‌وگو و همکاری عمل کرده است. کشورهایی مانند هند، سریلانکا، استرالیا، عمان و سنگاپور نقش اصلی را در روند رسیدگی به آن ایفا کرده‌اند. این کنفرانس به نگرانی‌های امنیتی- سنتی، مانند قدرت دریایی و اختلافات سرزمینی، در کنار چالش‌های نوظهور مانند تغییرات آب‌وهوایی، بلایای طبیعی و اختلالات اقتصادی می‌پردازد.