«نبود مالکیت معنوی» پاشنه آشیل میراث ناملموس قشم
​​​​​​​گروه فرهنگ دریایی-مهدی ده‌دار  و حجت حاجی‌زاده، «جزیرتی»، نه یک واژه‌ بی‌هویت و بی‌ریشه، بلکه نامی است که ریشه در اعماق تاریخ و فرهنگ جزیره‌ قشم دارد. این نام، تداعی‌کننده‌ سبک موسیقی اصیلي است که بیش از یک‌قرن، در تاروپود زندگی مردمان خونگرم و هنرمند قشم تنیده شده است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، مهدی ده‌دار، پژوهشگر فرهنگ دریاپایه و حجت حاجی‌زاده، پژوهشگر فرهنگ خلیج‌فارس در مطلبی اختصاصی برای روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، با نگاهی فرهنگی به بررسی «فستیوال موسیقی جزیرتی» در جزیره کیش و نسبت آن با موسیقی جزیرتی اصلی در استان هرمزگان و جزیره قشم پرداخته‌اند. این نوشتار را در ادامه می‌خوانید.
 مردم شریف و فرهنگ‌‌دوست جزیره قشم، با دلی آزرده رویداد اخیر فستیوال «جزیرتی» در جزیره کیش را به‌مثابه توهینی آشکار به هویت و میراث فرهنگی خود تلقی می‌کنند. انتخاب نام «جزیرتی» برای این جشنواره، درحالی‌که هیچ نسبتی با موسیقی اصیل قشم و هنرمندان آن نداشت، نه‌تنها موجب حیرت و ناامیدی عمیق در میان اهالی قشم شده است، بلکه احساسی از بی‌حرمتی و نادیده انگاشته‌شدن را در جامعه هنری و عموم مردم این جزیره ریشه‌دار برانگیخته است. این اقدام که به نظر می‌رسد با هدف بهره‌‌برداری ابزاری از نامی آشنا برای جذب مخاطب صورت گرفته، به‌‌شدت از سوی دلسوزان فرهنگ و هنر جامعه هرمزگان محکوم شده و انتظار می‌رود متولیان و برگزارکنندگان این رویداد، نسبت به این بی‌احترامی آشکار پاسخگو بوده و تدابیر لازم را برای جبران این خطا و جلوگیری از تکرار آن اتخاذ نمایند.
متولیان محترم فستیوال جزیرتی کیش، شاید واژه «جزیرتی» در نگاه نخست، برای شما تنها یک نام ساده به نظر رسد و فاقد بار معنایی ویژه باشد؛ اما برای ما دوستداران موسیقی قشم، این اصطلاح موسیقایی، هویتی است گرانبها، میراثی است ارزشمند و ریشه‌دار. «جزیرتی» نامی‌ است که نه‌تنها قدمتی بیش از یک‌قرن در فرهنگ موسیقایی قشم دارد، بلکه عمیقا با تاروپود تاریخ، هنر و زندگی مردمان این دیار درآمیخته است، لذا استفاده از این نام پرمعنا برای جشنواره‌ای که در جزیره‌ کیش برگزار شد، آن هم بدون هیچ‌گونه توجه به ریشه‌های قشمی این سبک و حقوق معنوی صاحبان اصلی آن، نه از سر بی‌احترامی سهوی، بلکه تداعی‌‌گر نوعی بی‌‌توجهی عمیق به این میراث فرهنگی و نادیده انگاشتن هویت موسیقایی مردم قشم به نظر می‌رسد.
برگزارکنندگان این جشنواره، با انتخاب نام «جزیرتی» برای رویداد خود در کیش و بی‌توجهی آشکار به ریشه‌های قشمی این نام، نه‌تنها هویت فرهنگی قشم را نادیده انگاشته‌اند، بلکه به سرمایه‌ ارزشمند اعتماد عمومی نیز لطمه‌ای جبران‌ناپذیر وارد آورده‌اند. این نام‌گذاری نامناسب و بی‌تدبیری که بی‌شک نوعی بی‌احترامی به مردم فرهنگ‌مدار قشم و میراث غنی آنان تلقی می‌شود، به وضوح نشان از عدم‌درک صحیح متولیان از اهمیت مقوله نام‌گذاری در رویدادهای فرهنگی دارد.
نام هر رویداد فرهنگی اصیل، همچون شناسنامه‌ای معتبر، باید بازتاب‌دهنده‌ دقیق هویت، تاریخ و ارزش‌های مرتبط با آن باشد؛ حال آنکه جشنواره‌ «جزیرتی» کیش، متاسفانه از این ویژگی بنیادین تهی است. این رویداد، فراتر از یک سهل‌انگاری، به مانند زنگ هشداری جدی برای ضعف نظارت و کنترل در برگزاری رویدادهای فرهنگی خودنمایی می‌کند، چراکه چگونه ممکن است رخدادی با این سطح از بی‌حرمتی به هویت فرهنگی یک منطقه، بدون هیچ‌گونه بررسی دقیق و نظارتی مسئولانه، اجازه برگزاری یابد؟ بی‌شک، تکرار چنین بی‌دقتی‌هایی، اعتماد مردم فهیم هرمزگان و جزیره قشم را به برنامه‌ریزان و متولیان فرهنگی منطقه‌ آزاد کیش به‌شدت خدشه‌دار خواهد ساخت.
موسیقی «جزیرتی» به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس (Intangible Cultural Heritage - ICH) شناخته می‌شود. میراث ناملموس برخلاف میراث ملموس (مانند آثار باستانی و بناها)، شامل سنت‌ها، رسوم، مهارت‌ها، دانش‌ها و جلوه‌‌های شفاهی فرهنگ یک جامعه است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. یونسکو، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، بر اهمیت حفاظت از میراث ناملموس تاکید ویژه‌ای دارد، زیرا این نوع میراث، هویت فرهنگی، تنوع و خلاقیت انسانی را نمایان می‌سازد و نقش حیاتی در حفظ پیوند جوامع با تاریخ و ریشه‌های خود ایفا می‌کند.
موسیقی «جزیرتی»، با نغمه‌ها، ریتم‌ها، اشعار و شیوه‌های اجرایی منحصربه‌فردش، دقیقا در این دسته جای می‌گیرد. این موسیقی نه فقط مجموعه‌ای از صداها، بلکه تجسمی از تاریخ، فرهنگ و روح جمعی مردم قشم است. مالکیت معنوی و اصالت این میراث، به‌طور انحصاری متعلق به مردم جزیره قشم است. این مردم، نسل در نسل، این سبک موسیقی را خلق، حفظ و به کمال رسانده‌اند. جزیرتی هویت‌‌بخش و متمایزکننده‌ فرهنگ قشم از سایر مناطق است و به‌عنوان بخشی از هویت جمعی و غرور ملی مردم این جزیره محسوب می‌شود. تضییع حقوق مربوط به این میراث، به معنای نادیده گرفتن حق تاریخی و فرهنگی یک جامعه است.
باز هم بر این نکته تاکید می‌شود که سبک موسیقی «جزیرتی»، میراث ناملموس مردم قشم است و دفاع از حقوق فرهنگی این مردم، امری ضروری و اجتناب ‌ناپذیر است. لازم است مسئولان با ورود فوری و قاطع به این موضوع، ضمن برخورد قانونی با متخلفان، از حقوق فرهنگی مردم قشم دفاع کرده و با ایجاد رویه‌های قانونی بازدارنده، مانع از تکرار چنین اقدامات مخربی در آینده شوند. انتظار می‌رود متولیان این فستیوال و مسئولان منطقه آزاد کیش نیز با اطلاع‌‌رسانی دقیق و آگاهی‌‌بخشی به جامعه، نقش موثر خود را در صیانت از این میراث فرهنگی ارزشمند ایفا نمایند. باشد که این تلاش‌ها، گامی موثر در جهت حفظ و پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس ایران در برابر سودجویی‌های افسارگسیخته باشد، هرچند که با این روند و مسئولیت‌پذیری راهی طولانی و دشوار در پیش است.