گروه اقتصاد دریا- سهیل مرتضوی- امروزه جزیره هنگام ممکن است بیشتر به خاطر زنان ماهیگیرش که به آن‌ها «دختران دریا» می‌گویند، شناخته شود؛ تنها زنان ماهیگیر در ایران و احتمالا در 8کشور دیگر اطراف خلیج‌فارس. فروغ علایی، دانشجوی حقوق که عکاس خبری شده است، سال‌ها وقت خود را صرف مستندسازی زنانی کرده که سحرگاه، بدون مردان و اغلب به تنهایی، برای گشت‌وگذار در آب‌های خلیج‌فارس رهسپار می‌شدند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، جزیره هنگام، جزیره‌ای گرمسیری در سواحل ایران، در انتهای جنوبی خلیج‌فارس قرار دارد. این جزیره که تنها 36کیلومترمربع مساحت دارد، دارای سه روستا با تنها چندصد خانوار است. این جزیره از دیرباز به دلیل اهمیت ژئواستراتژیک خود شناخته شده است. نئارخوس، جهانگرد یونانی و دریاسالار ناوگان دریایی اسکندر کبیر، هنگام دریانوردی در خلیج‌فارس در قرن چهارم پیش از میلاد به آن اشاره کرده است.
به نوشته نیویورکر، جزیره هنگام در قرن‌های شانزدهم و هفدهم توسط ارتش پرتغال اشغال شد. در سال1913، بریتانیا یک پایگاه دریایی در آنجا تأسیس کرد. از اواخر دهه1940، کشتی‌های نفتکش در مسیر خود به تنگه‌هرمز از «هنگام» عبور کرده‌اند. روزانه یک‌پنجم از نفت و گاز طبیعی جهان از آنجا عبور می‌کند.
به گزارش اکوایران و به نقل از نیویورکر؛ زنان جزیره هنگام سحرگاه، بدون مردان و اغلب به تنهایی، برای گشت‌وگذار در آب‌های خلیج‌فارس رهسپار شده و در قایق‌های کوچک و فرسوده، به صید ماهی دوولمی و ماهی امپراتور پولک‌دوزی‌شده می‌پردازند که دارای خال‌های آبی درخشان هستند که هنگام ترس یا گرفتارشدن تغییر رنگ می‌دهند. هر دو ماهی به خاطر دندان‌های تیز و گاز گرفتن‌های وحشیانه مشهور هستند.
لباس زنان به اندازه صیدشان پر جنب‌و‌جوش است. آن‌ها برقع‌های تمام‌قد می‌پوشند؛ سبکی که در افغانستان و شیخ‌نشین‌های عرب، بیشتر از ایران رایج است. برقع‌ها اغلب به رنگ تیره و یکدست هستند. بااین‌حال، برقع‌های آن‌ها از طرح‌های گلدار آبی، نارنجی و صورتی تابستانی دوخته شده است. طبق یک روایت، زنان وقتی پرتغالی‌ها و بعدها بریتانیایی‌ها جزیره را اشغال کردند، صورت خود را می‌پوشاندند تا از آزار و اذیت یا بدتر از آن جلوگیری کنند. برخی برقع‌ها، همانطور که در روایت‌های محلی آمده است، شامل سبیل‌های مصنوعی بودند تا از تهدیدات مردان خارجی بیشتر جلوگیری کنند. برقع‌ها همچنین از زنان در روزهای طولانی زیر آفتاب سوزان محافظت می‌کنند.

زنان ماهیگیر و نان‌آوران خانواده
زنان ماهیگیر «هنگام» که اغلب نان‌آوران اصلی خانواده‌های‌شان هستند، افراد مصممی به حساب می‌آیند. علایی از کبری اربابی که یک‌ربع قرن ماهیگیری کرده، در حالی‌که با برقع و نخ ماهیگیری که با وزنه‌هایی از انگشت شست پایش آویزان بود، چرت می‌زد، عکس گرفته است. بسیاری از مردان جزیره هنگام به تجارت دریایی یا ماهیگیری در آب‌های عمیق مشغول هستند و برای مدت طولانی آنجا نیستند. زنان ماهیگیری می‌کنند تا به معنای واقعی کلمه لقمه‌ای برای سفره خود فراهم کنند یا با فروش صید خود در بازارهای محلی، درآمد کسب کنند.
آن‌ها برخلاف قوانین کار ایران کار کرده‌اند که تصریح می‌کند؛ «زنان نباید برای انجام کارهای خطرناک، طاقت‌فرسا یا مضر به کار گرفته شوند.» برای دهه‌ها، دولت از اعطای مجوز ماهیگیری به زنان خودداری و آن‌ها را از یارانه سوخت و حق بیمه قایق‌های‌شان محروم کرد. پس از اعتراض زنان، اداره شیلات دوسال پیش موافقت کرد که مجوز صادر کند، هرچند هر مجوز باید توسط دو زن به اشتراک گذاشته شود، حتی اگر آن‌ها قایق‌های خودشان را داشته باشند.
در سال گذشته میلادی، گزارش مجمع جهانی اقتصاد در مورد شکاف جنسیتی در سطح جهان، ایران را در میان چهارکشور انتهایی در نظرسنجی خود از 146کشور قرار داد. علایی که بخش عمده‌ای از آثارش به دختران و زنانی می‌پردازد که تابوها را در ایران به چالش می‌کشند، از زنان ماهیگیر الهام گرفته است. علایی می‌گوید: «دیدن زنانی که نقش مهمی در اقتصاد خانواده دارند، شگفت‌انگیز بود. نرخ زنان در نیروی کار در ایران کمتر از 20درصد است، اما در یک جزیره واقعا سنتی، زنان بخش بزرگی از اقتصاد بودند.»

چشم‌انداز نفوذ مدرنیته به جزیره هنگام
مدرنیته آرام‌آرام به جزیره‌ دورافتاده‌ هنگام نفوذ می‌کند. برخی زنان ماهیگیر به عکاسی گردشگرانی که در سال‌های اخیر به ‌شکل فزاینده‌ای به این جزیره سفر کرده و تصاویرشان را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده‌اند، اعتراض دارند، اما دست‌کم یک زن ماهیگیر، از همین شبکه‌ها به نفع خود استفاده می‌کند.
خدیجه قدسی‌نژاد، جوان‌ترین زن ماهیگیر جزیره و مادر یک کودک نوپا، صید روزانه‌اش را از طریق صفحه اینستاگرام «خاجو» در سراسر کشور عرضه می‌کند. او تاکنون بیش از صدهزار دنبال‌کننده جذب کرده است. به همراه همسرش، کیهان، یک مهمان‌خانه و کافه کوچک نیز اداره می‌کند که در آن ماهی تازه صیدشده را طبخ می‌کنند.
با افزایش تعداد بازدیدکنندگان و ارتباط روزافزون «هنگام» با سایر نقاط ایران، تعداد دختران دریا در حال کاهش است. امروزه، تنها حدود 12زن ماهیگیر همچنان به این کار مشغول‌اند. نسل جوان‌تر به‌دنبال تحصیلات بالاتر، مشاغل اداری امن، جاذبه‌های زندگی شهری و وعده‌ بازنشستگی هستند، نه کاری سخت، فیزیکی و وابسته به آب‌وهوای ناپایدار و دریاهای غیرقابل پیش‌بینی. عکس‌های علایی نیز نسل جوان «هنگام» را به تصویر می‌کشد. او نگران است که زنان ماهیگیر فعلی، آخرین نسل از این سنت در جزیره باشند.
چالش مجوز برای زنان صیاد هنگام
زنان ماهیگیر جزیره هنگام،‌ تنها زنان باقیمانده جنوب ایران هستند که هنوز صیادی می‌کنند. تعدادشان هم زیاد نیست؛ شاید ۱۵نفر، ولی مصمم و ثابت‌قدم ایستاده‌اند و حتی دخترهای‌شان را هم تعلیم می‌دهند تا سنت ماهیگیری زنان در جزیره هنگام از بین نرود. خود این زنان هم ماهیگیری را از پدران و حتی مادران‌شان یاد گرفته‌اند. مردان این جزیره کار کردن زنان، حتی به‌تنهایی در دریا را عیب نمی‌دانند. پیش از این «عصر ایران» در گزارشی نوشته بود که برخی دختران جزیره هنگام علی‌رغم آنکه ماهیگیری را خوب بلدند، اما به محض آنکه مادر می‌شوند باید برای مدتی دریا را ترک کنند. محیط جزیره خیلی هم برای بچه‌هایی که عادت دارند کنار دریا بازی کنند کم‌خطر نیست و هر لحظه این امکان وجود دارد که یک بازیگوشی ساده جان‌شان را هم بگیرد.
زنان ماهیگیر جزیره هنگام فقط با قلاب ماهیگیری می‌کنند. می‌گویند که طعم ماهی قلاب‌گرفته با طعم ماهی گرفتار در تور فرق می‌کند. از طرفی می‌گویند که تور باعث می‌شود دریا بی‌برکت شود، چراکه گاهی ماهی‌ها و جانوران دریایی که خورده نمی‌شوند هم در دام تور گرفتار شده و می‌میرند. این باعث می‌شود دریا برکتش برود. آن‌ها اگر ماهی غیرخوراکی، قلاب را بگیرد خیلی سریع آزادش می‌کنند. ماهیگیری شغل تعدادی از زنان جزیره هنگام است؛ درست مثل مردان، اما با اینکه پابه‌پای مردان به دریا می‌روند، نزد شیلات ایران، حقوق برابر ندارند. ماهیگیری -آن‌هم با قلاب- حتما نیاز به مجوز صیادی ندارد و اهالی جزیره بدون مجوز هم می‌توانند ماهیگیری کنند، اما مجوز صیادی، شرایط ماهیگیری را به خصوص وقتی با قایق موتوری انجام می‌شود، خیلی متفاوت می‌کند. مجوز صیادی به آن‌ها امکانات بیشتری می‌دهد. مثلا برای سوختی که مصرف می‌کنند می‌توانند یارانه بگیرند یا حتی با مجوزشان وام دریافت کنند. از طرفی چون زن هستند، هنوز بلاتکلیف‌اند که آیا بالاخره شیلات ایران آن‌ها را به‌عنوان ماهیگیر قبول دارد یا خیر.