گروه زیست‌محیط دریایی-سعید قلیچی-  دادگاه عالی سریلانکا پنج‌شنبه گذشته‌(۲۴ژوئیه) طی حکمی بی‌سابقه، شرکت کشتیرانی سنگاپوری مالک کشتی MV X-Press Pearl را به پرداخت یک‌میلیارد دلار آمریکا غرامت بابت بزرگ‌ترین آلودگی دریایی در تاریخ این کشور محکوم کرد. آنطور که رسانه‌ها گزارش داده‌اند، این حکم که در ۳۶۱صفحه صادر شده است، شرکت Express Feeders را موظف می‌کند این مبلغ را ظرف مدت یک‌سال پرداخت کند. دادگاه همچنین اعلام کرد که این شرکت در آینده ممکن است به پرداخت غرامت‌های اضافی نیز ملزم شود، چنانکه در حکم آمده است: کشتی X-Press Pearl موظف به پرداخت غرامت‌های بیشتر طبق دستورات آتی این دادگاه است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، کشتی مذکور در ژوئن۲۰۲۱ در نزدیکی بندر کلمبو در حالی‌که حامل ۸۱کانتینر محموله خطرناک شامل اسید‌ها و شمش‌های سرب بود، دچار آتش‌سوزی شده و پس از حدود دوهفته در دریا غرق شد. این حادثه باعث پخش تنها گرانول‌های میکروپلاستیک در ۸۰کیلومتر از سواحل غربی سریلانکا شد. در پی این فاجعه، فعالیت ماهیگیری در این مناطق برای ماه‌ها ممنوع اعلام شد. همان زمان شرکت اکسپرس‌فیدرز که مالکیت این کشتی را برعهده دارد، گفت: آتش اکثر محموله آن از جمله ۲۵تن اسید نیتریک و سایر مواد شیمیایی را نابود کرده است، اما مقامات سریلانکایی نگران نفوذ سایر مواد شیمیایی و همچنین نشت صدها تن نفت این کشور به آب دریا هستند.
گزارش‌های منتشرشده نشان می‌دهد که چنین فاجعه‌ای زیستگاه‌های دریایی در آب‌های ساحلی و همچنین سواحل سریلانکا را نابود خواهد کرد. سواحل سریلانکا سالانه هزاران جهانگرد را به خود جذب می‌کنند. شرکت اکسپرس‌فیدرز البته اعلام کرده که کارشناسان این شرکت با نیروی دریایی سریلانکا برای کنترل نشت نفت و سایر مواد آلوده‌کننده همکاری می‌کنند. مدارک این کشتی که در رسانه‌ها منتشر شده، نشان می‌دهد هنگام وقوع آتش‌سوزی، این کشتی ۱۵۰۰کانتینر داشته که محموله ۸۱کانتینر «خطرناک» ثبت شده است. این کشتی همچنین ۳۰۰تن نفت همراه داشته که مقامات شرکت «اکسپرس‌فیدرز» می‌گویند هنگام حریق این محموله نیز در آتش سوخته است، اما نیروی دریایی سریلانکا معتقد است امکان بررسی محموله نفتی این کشور وجود ندارد.

افشای جزئیات حادثه و رسیدگی به پرونده
پرونده این فاجعه به‌ درخواست فعالان محیط‌زیست به دادگاه ارجاع شد. آنان مدعی شدند که دولت و شرکت مالک کشتی در جلوگیری از بروز این فاجعه بی‌سابقه قصور کرده‌اند. شرکت کشتیرانی ابتدا با پوزش رسمی و پرداخت ۷.۸۵میلیون دلار برای پاکسازی فوری و جبران خسارت به ماهیگیران آسیب‌دیده، واکنش نشان داد. در ژوئیه۲۰۲۳، شرکت Express Feeders از دادگاه دریایی لندن حکمی دریافت کرد که سقف مسئولیت آن‌ها را به ۱۹میلیون پوند (حدود ۳۲.۸میلیون دلار سنگاپور) محدود می‌کرد. دولت سریلانکا نسبت به این تصمیم اعتراض داشته و فرجام‌خواهی رسمی ثبت کرده است.
دولت سریلانکا نیز دعوای حقوقی جداگانه‌ای در دادگاه تجاری بین‌المللی سنگاپور علیه این شرکت مطرح کرده و خواستار دریافت غرامت نامشخصی شده است؛ بااین‌حال، رسیدگی به این پرونده تا زمان مشخص‌شدن نتیجه دادگاه لندن متوقف شده است. مقامات سریلانکایی معتقدند علت حادثه، نشت اسید نیتریک در یکی از کانتینر‌ها بوده است که خدمه کشتی ۹روز پیش از وقوع آتش‌سوزی از آن مطلع بوده‌اند. بنادر قطر و هند نیز از پذیرش این محموله خطرناک خودداری کرده بودند و کشتی با همان نشتی وارد آب‌های سریلانکا شده بود. تا زمان انتشار این گزارش، هیچ واکنش رسمی از سوی شرکت سنگاپوری یا نمایندگان آن در سریلانکا اعلام نشده است.
سال2021 همزمان با غرق‌شدن این کشتی بود که مسئولان محیط‌زیست تصور می‌کردندکه مرگ حیوانات از عواقب غرق‌شدن کشتی با بار شیمیایی و پلاستیک X-Press Pearl در اقیانوس هند بوده است. پس از آن و با گذشت چندماه بعد از حادثه کشتی باری در ساحل سریلانکا جسد 176لاک‌پشت، 20دلفین و 4نهنگ پیدا شد. وزیر محیط‌زیست سریلانکا از مسمومیت حیوانات با مواد شیمیایی این کشتی خبر داد، برای آنکه پیش‌تر در فصول موسمی جنوب‌غربی، موجودات دریایی هرگز در مقیاسی مشابه نمرده‌اند. مقامات سریلانکا غرق‌شدن این کشتی را یکی از فجایع وحشتناک زیست‌محیطی در تاریخ کشور قلمداد می‌کنند. به خاطر خطر آلودگی منطقه آبی با سموم و نفت، ماهیگیری برای اهالی ممنوع شد.

آلودگی شدید پلاستیکی در دریای سریلانکا
اوایل مردادماه امسال نیز رسانه World Cargo News در گزارشی اعلام کرد که این کشتی حامل ۶۴۰کانتینر از جمله ۱۳کانتینر حاوی کالاهای خطرناک بوده و مقادیر زیادی نردل پلاستیکی‌(دانه‌های اولیه تولید پلاستیک) را حمل می‌کرد که اکنون در مناطقی چون وادووا در جنوب کلمبو، به ساحل رسیده‌ است. گردشگران و ساکنان محلی سواحل را «پوشیده از پلاستیک» توصیف کرده‌اند. عملیات پاکسازی توسط نیروهای محلی و با ابزارهای ساده‌ای مانند غربال انجام می‌شود. هزینه این عملیات را بیمه‌گر کشتی تقبل کرده است.
مسئولان محیط‌‌زیست سریلانکا منشاء آلودگی را مستقیماً به کشتی MSC Elsa 3 نسبت داده‌اند. این دانه‌های پلاستیکی پس از جمع‌آوری، قرار است در تولید مجدد کالاهای پلاستیکی، از جمله تجهیزات پزشکی، استفاده شوند. این حادثه یادآور فاجعه زیست‌محیطی سال۲۰۲۱ در پی غرق‌شدن کشتی X-Press Pearl در همین منطقه است. کارشناسان هشدار داده‌اند که بخشی از این نردل‌ها وارد چرخه زیستی دریا شده و آثار طولانی‌مدتی بر اکوسیستم‌های دریایی خواهند داشت. افزایش چنین حوادثی - از جمله آتش‌سوزی اخیر در کشتی -Wan Hai 503 موجب افزایش نگرانی‌ها درباره ایمنی حمل کالاهای خطرناک و کارآمدی واکنش‌های اضطراری در آب‌های جنوب آسیا شده است.

رکورد بیشترین غرامت آلودگی دریایی
آنطور که رسانه‌ها می‌گویند، حکم اخیر دادگاه سریلانکایی در حقیقت بیشترین غرامت برای آلودگی دریایی در تاریخ است. دیوان‌عالی سریلانکا حکم داده است که شرکت مالک و اپراتور این کشتی باید یک‌میلیارد دلار آمریکا به ‌عنوان غرامت برای خسارات زیست‌محیطی و اقتصادی ناشی از این فاجعه پرداخت کند. این حادثه که بدترین فاجعه زیست‌محیطی دریایی سریلانکا نامیده شده، به دلیل آتش‌سوزی و غرق‌شدن کشتی کانتینری و نشت مواد شیمیایی و پلاستیک به اقیانوس رخ داد. برای مقایسه، فاجعه نفتی خلیج مکزیک‌(دیپ‌واتر هورایزن) در سال‌۲۰۱۰ نیز غرامت‌های سنگینی به همراه داشت. شرکت بریتیش پترولیوم متعهد به پرداخت حدود ۲۰میلیارد دلار برای حل‌وفصل ادعاهای خسارت شد، اما این مبلغ شامل جریمه‌ها و هزینه‌های پاکسازی گسترده بود و به‌ صورت خاص تنها برای آلودگی دریایی نبود.