حمید الماسی‌نیا‌- راه‌اندازی کریدور بین‌المللی لاجورد که افغانستان را از طریق ترکمنستان، دریای خزر، قفقاز و ترکیه به اروپا متصل می‌کند، تحولی مهم در معادلات حمل‌ونقل منطقه‌ای به‌شمار می‌آید. این مسیر که قرار است وابستگی افغانستان به مسیرهای سنتی پاکستان و ایران را کاهش دهد، در ظاهر یک پروژه حمل‌ونقلی است، اما در عمق، ابعاد ژئوپلیتیکی و اقتصادی گسترده‌ای دارد که بی‌تردید بر جایگاه ایران در نقشه ترانزیتی منطقه اثرگذار خواهد بود.
کاهش نقش ترانزیتی جمهوری اسلامی ایران که تاکنون به دلیل موقعیت جغرافیایی خود یکی از مسیرهای اصلی صادرات و واردات افغانستان به‌شمار می‌رفت، اما با فعال‌شدن کریدور لاجورد، بخشی از بار ترانزیتی که از بندر چابهار یا مرزهای شرقی عبور می‌کرد، ممکن است به سمت مسیر جدید تغییر جهت دهد. این به معنای کاهش درآمدهای ترانزیتی و افت نقش ایران در پروژه‌های منطقه‌ای است.
رقابت در بازار ترانزیت آسیای‌میانه در کریدور لاجورد در واقع یک مسیر جایگزین برای اتصال آسیای‌میانه به اروپا محسوب می‌شود و این مسیر با دور زدن ایران، به‌ویژه در شرایط تحریم، می‌تواند کشورهای منطقه را به سمت گزینه‌های غیرایرانی سوق دهد که این امر، توان ایران در جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی را محدود می‌کند.
اگرچه در نگاه اول، کریدور لاجورد رقیبی برای مسیرهای ایران است، اما می‌تواند فرصتی هم برای همکاری‌های منطقه‌ای باشد و اتصال زیرساخت‌های ایران به این کریدور –به‌ویژه از طریق بنادر شمالی یا خطوط ریلی به ترکمنستان– می‌تواند بخشی از این ترانزیت را به سمت ایران بازگرداند که این امر نیازمند دیپلماسی فعال و انعطاف‌پذیری در سیاست خارجی است.
پیامدهای ژئوپلیتیکی کریدور لاجورد با تقویت نقش ترکیه و ترکمنستان در ترانزیت منطقه، توازن قدرت حمل‌ونقل را تغییر می‌دهد و ایران اگر در این روند منفعل بماند، ممکن است سهم خود را در زنجیره ارزش منطقه‌ای از دست بدهد و به حاشیه رانده شود که برای جلوگیری از تضعیف جایگاه ایران، لازم است سیاست‌گذاران اقدام کلیدی همانند تسریع در تکمیل پروژه‌های ریلی شرق به شمال و اتصال به شبکه ریلی آسیای‌میانه و همچنین توسعه و بهبود کارایی بنادر جنوبی و شمالی و با انعقاد توافقات سه‌جانبه و چندجانبه با کشورهای عضو کریدور لاجورد برای مشارکت در جریان کالا سهیم باشد که بایستی از ابزارهای دیپلماسی اقتصادی برای پیوند مسیرهای موجود ایران با کریدور لاجورد استفاده شود. به بیان دیگر، کریدور لاجورد یک تهدید بالقوه و در عین حال فرصتی پنهان برای ایران است که آینده نقش ایران در این مسیر، بیش از هر چیز به میزان فعال‌بودن و ابتکارعمل تهران در معادلات حمل‌ونقل منطقه بستگی دارد و کریدور لاجورد را می‌توان هم یک هشدار و هم یک درس برای ایران دانست که هشدار از آن جهت که رقبا با سرعت در حال جایگزین کردن مسیرهای خود به جای ایران هستند و درس از آن جهت که تنها با بهبود زیرساخت‌ها، تسهیل مقررات گمرکی و اتخاذ رویکرد فعال در دیپلماسی ترانزیتی، می‌توان سهم ایران را در شبکه حمل‌ونقل منطقه حفظ کرد و غفلت در این زمینه، نه‌تنها درآمدهای ترانزیتی، بلکه جایگاه ژئوپلیتیکی ایران را به خطر می‌اندازد.