دورنمای نفوذ زیرساختی و امنیتی آمریکا در قفقازجنوبی
​​​​​​​گروه بین‌الملل- رضا رضایی- به باور کارشناسان «بیانیه صلح مشترک» بین آذربایجان-ارمنستان که در ۸آگوست‌۲۰۲۵ در واشنگتن امضا شد، برخلاف آتش‌بس‌های محدود و شکننده گذشته، پتانسیل ایجاد یک نظم ساختاری و چندبعدی را دارد. این اجلاس که توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، میزبانی شد، نه‌تنها به عنوان یک دستاورد دیپلماتیک، بلکه به عنوان یک حرکت راهبردی بلندمدت برای بازتعریف توازن قدرت در قفقازجنوبی تفسیر می‌شود.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، اسناد امضاشده در این اجلاس، همکاری جامع در زمینه‌هایی مانند انرژی، حمل‌ونقل، تجارت و فناوری را هدف قرار می‌دهند، ضمن اینکه به وضوح قصد واشنگتن برای ایجاد یک معماری امنیتی و زیرساختی دائمی در منطقه را آشکار می‌کنند. در این زمینه، دامنه و پیامدهای این توافق نه‌تنها از نظر روابط دوجانبه بین دوکشور، بلکه در چارچوب رقابت قدرت جهانی نیز باید به دقت بررسی شود.

چارچوب و اهمیت اجلاس واشنگتن
اجلاس سه‌جانبه که در کاخ‌سفید برگزار شد، شاهد توافقی بود که می‌تواند نقشه سیاسی قفقازجنوبی را تغییرشکل دهد. الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان تحت نظارت دونالد ترامپ، «بیانیه صلح مشترک» را امضا کردند. این سند نه‌تنها به عنوان یک توافق پس از جنگ، بلکه به عنوان پایه و اساس یک دیدگاه جدید برای ادغام منطقه‌ای در محورهای انرژی، حمل‌ونقل، فناوری و تجارت نیز محسوب می‌شود. توافق‌نامه‌های اقتصادی دوجانبه‌ای که همزمان توسط طرفین با ایالات متحده امضا شد، گویای قصد واشنگتن برای سرمایه‌گذاری در منطقه بوده است.
اهمیت دیپلماتیک این تحول تنها به حل مناقشه محدود نمی‌شود، زیرا ایفای نقش ضامن مستقیم توسط واشنگتن، جایگاه سنتی میانجیگری روسیه در منطقه را به حاشیه رانده است. پیشنهاد ایالات متحده برای ایجاد سازوکارهای دائمی در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی برای نهادینه کردن صلح می‌تواند اساساً موازنه قدرت در قفقازجنوبی را تغییر دهد. برای مسکو، این به معنای از دست دادن نفوذ راهبردی است، اما برای باکو، فرصتی برای ایجاد رابطه‌ای متعادل‌تر با غرب فراهم کرده است.

محاسبات ژئواستراتژیک و تأثیر منطقه‌ای
به گزارش مرکز آنکسام؛ به باور کارشناسان، استراتژیک‌ترین نتیجه این اجلاس، طراحی مجدد کریدور زنگزور بود. ترامپ اعلام کرد که ارمنستان برای توسعه این مسیر، همکاری انحصاری با ایالات متحده را آغاز کرده است و این توافق می‌تواند به مدت ۹۹سال ادامه یابد. ایروان پیش از این متعهد شده بود که در پایان این دوره آن را تمدید کند. تغییرنام این کریدور به «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» نشان داد که این پروژه نه‌تنها جنبه دیپلماتیک دارد، بلکه جنبه نمادین نیز پیدا کرده است.
براساس برخی اظهارات، مسیر موردنظر به‌گونه‌ای ساخته خواهد شد که دسترسی زمینی مستقیم آذربایجان به نخجوان را فراهم و در عین حال حقوق حاکمیتی ارمنستان را حفظ کند. برای آذربایجان، TRIPP به معنای تحقق اتصال نخجوان است که مدت‌ها در پی آن بود. این مسیر که نخجوان هم‌مرز با ترکیه را به سرزمین اصلی آذربایجان متصل می‌کند، آنکارا را قادر می‌سازد تا حمل‌ونقل مستقیم به جمهوری‌های ترک آسیای‌مرکزی را برقرار کند.
اگرچه طرح اولیه، اتصال زمینی را پیش‌بینی می‌کرد، اما پویایی‌های ژئوپلیتیکی فعلی نشان می‌دهد که این پروژه احتمالاً از طریق حوضه خزر به جای زمینی انجام خواهد شد. این مسیر راهبردی که پس از جنگ دوم قره‌باغ در دستور کار قرار گرفت، به دلیل نگرانی‌های امنیتی ارمنستان به تعویق افتاده بود. میانجیگری و تضمین ایالات متحده این ایستایی سیاسی را شکست و پروژه را امکان‌پذیر ساخت. در نتیجه، انتظار می‌رود این توسعه، محور حمل‌ونقل آنکارا-باکو را تقویت کرده و یک ستون‌فقرات پایدار برای لجستیک آسیای‌مرکزی ایجاد کند.

همکاری زیرساختی و امنیتی در قفقازجنوبی
از دیدگاه واشنگتن، طرح TRIPP نشان‌دهنده یک همکاری زیرساختی و امنیتی در قفقازجنوبی است که می‌تواند تا ۹۹سال ادامه یابد. از طریق این مسیر، ایالات متحده کریدورهای تجاری را ایمن و مسیرهای انرژی منطقه‌ای را متنوع خواهد کرد. همچنین قطع ارتباط مستقیم ایران به سمت شمال، قدرت مانور تهران را محدود  و در عین حال یک مزیت راهبردی برای اسرائیل ایجاد می‌کند. این سناریو همچنین احتمال ایجاد یک پایگاه نظامی ایالات متحده در ارمنستان در آینده را افزایش می‌دهد.
رابطه بین TRIPP و کریدور میانی که از طریق گرجستان فعال است، نشان می‌دهد که استراتژی حمل‌ونقل منطقه در حال تبدیل‌شدن به یک ساختار دو مسیره است. در حالی که کریدور میانی بدون دور زدن گرجستان همچنان به عنوان اتصال اصلی غرب به شرق برای ترکیه و آذربایجان عمل می‌کند، TRIPP تحت کنترل ایالات متحده به عنوان یک مسیر جایگزین مکمل و استراتژیک عمل می‌کند. در واقع، این مسیر که از طریق نخجوان افتتاح می‌شود، در ابتدا و در چارچوب کریدور زنگزور به عنوان وسیله‌ای برای کوتاه کردن کریدور میانی با عبور از نخجوان-زنگزور مورد بحث قرار گرفت. در شرایط فعلی، این مسیر تحت انحصار ایالات متحده قرار گرفته و تحت کنترل آن اداره خواهد شد و آن را از محدوده کریدور میانی خارج و کاملاً به بخشی از رقابت ایالات متحده و چین تبدیل می‌کند. این ساختار نه‌تنها ظرفیت روسیه برای نفوذ در منطقه را محدود می‌کند، بلکه حرکتی مستقیم علیه چین نیز محسوب می‌شود. بنابراین، TRIPP هدف ایجاد یک شبکه لجستیکی با محوریت غرب را به عنوان جایگزینی برای طرح کمربند و جاده تقویت و آن را به یک مؤلفه حیاتی نه‌تنها رقابت قدرت منطقه‌ای، بلکه جهانی نیز تبدیل می‌کند.
نتیجه‌گیری
در مجموع، این تحولات نشان می‌دهد که روند کنونی به پیشگامی واشنگتن و مسیر TRIPP آغاز دوره‌ای است که احتمالاً تأثیرات طولانی‌مدتی بر معادله ژئوپلیتیکی قفقازجنوبی خواهد داشت. در حالی‌که این توافق در کوتاه‌مدت دستاوردهای راهبردی برای آذربایجان و ارمنستان به همراه دارد، می‌تواند در میان‌مدت تا بلندمدت، طرفین را در مرکز منازعات قدرت جدید قرار دهد و محیطی پیچیده برای امنیت و دیپلماسی ایجاد کند. حضور پایدار ایالات متحده در منطقه، اقدامات متقابل بازیگرانی مانند روسیه و ایران را برانگیخته و در نتیجه رقابت چندقطبی را تشدید می‌کند. این امر به نوبه خود می‌تواند تعادل‌های شکننده‌ای را در حمل‌ونقل، انرژی و امنیت ایجاد کند. در نتیجه، فرصت‌های اقتصادی و ثبات سیاسی وعده داده‌شده توسط TRIPP تنها در صورتی می‌تواند به موفقیت پایدار تبدیل شود که بازیگران منطقه‌ای این نظم جدید را به شیوه‌ای همسو با منافع ملی خود مدیریت کنند. در غیر این صورت، معماری صلح امروز احتمالا به صحنه‌ای برای یک منازعه قدرت پیچیده‌تر و پرخطرتر در آینده تبدیل خواهد شد.